غربت زعفران ناب ایران در بازار جهانی/ وقتی طلای خراسان "فله‌ای" صادر می‌شود
زعفران ایران، طلای سرخ خراسان، سال‌هاست که در بازار جهانی با نام و نشان خود کمتر شناخته می‌شود. دلیل آن، صادرات فله‌ای و بی‌برند این محصول ارزشمند است که نه تنها ارزش افزوده آن را کاهش می‌دهد، بلکه جایگاه ایران را در بازار بین‌المللی تضعیف کرده است.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از بجنورد، ایران سرزمینی است که تاریخ و تمدن آن با کشاورزی و بهره‌برداری از منابع آب گره خورده است. از هزاران سال پیش، قنات‌ها و شیوه‌های سنتی آبیاری نشانه‌ای از خرد ایرانیان در مواجهه با کم‌آبی و شرایط اقلیمی دشوار بوده است. اما امروزه، با تغییرات اقلیمی، کاهش بارش‌ها، افت سطح آب‌های زیرزمینی و افزایش تقاضا برای آب در بخش‌های مختلف، مسئله مدیریت منابع آبی بیش از هر زمان دیگری به دغدغه‌ای ملی تبدیل شده است. کشاورزی که حدود 90 درصد آب کشور را مصرف می‌کند، نیازمند تحولی جدی در شیوه‌های مصرف است تا بتواند هم امنیت غذایی را تضمین کند و هم از تخریب منابع حیاتی جلوگیری نماید.
در چنین شرایطی، توسعه فناوری‌های نوین آبیاری به‌عنوان یکی از کلیدی‌ترین راهکارها در دستور کار سیاست‌گذاران قرار گرفته است. هدف از این رویکرد، آن است که کشاورزان با بهره‌وری بیشتر، مصرف آب را بهینه کنند و همزمان میزان تولید را افزایش دهند. هرچند طی سال‌های اخیر اقدامات مهمی در این زمینه صورت گرفته، اما هنوز بخش قابل توجهی از اراضی کشور به صورت سنتی آبیاری می‌شوند؛ موضوعی که هدررفت بالای منابع آبی و آسیب‌پذیری تولیدات کشاورزی را به دنبال دارد.
استان خراسان شمالی، با وجود آنکه از استان‌های کم‌برخوردار کشور به شمار می‌رود، ظرفیت‌های چشمگیری در بخش کشاورزی دارد. این استان با تنوع اقلیمی خود، میزبان محصولات متنوعی همچون گندم، انگور، پسته و زعفران است. با این حال، فاصله خراسان شمالی با میانگین کشوری در بهره‌مندی از فناوری‌های نوین آبیاری، نشانه‌ای از یک عقب‌ماندگی نگران‌کننده است. در حالی که میانگین کشور در تجهیز اراضی به این فناوری‌ها حدود 38 درصد است، سهم خراسان شمالی تنها 35.6 درصد را شامل می‌شود. این فاصله اندک در ظاهر، اما بسیار معنادار است؛ چرا که هر درصد عقب‌ماندگی در حوزه بهره‌وری آب، به معنای تهدیدی برای پایداری کشاورزی و معیشت هزاران خانوار روستایی خواهد بود.
از سوی دیگر، تغییر الگوی کشت و حرکت به سمت محصولات کم‌آب‌بر، راهکاری است که همسو با شرایط اقلیمی استان اهمیت دوچندان می‌یابد. شهرستان اسفراین با اختصاص حدود 5 هزار هکتار به کشت پسته، نمونه‌ای روشن از ظرفیت‌های جدیدی است که می‌تواند خراسان شمالی را در زمره قطب‌های تولید پسته کشور قرار دهد. این در حالی است که صنایع وابسته به این محصول نیز در حال شکل‌گیری و رونق گرفتن هستند و می‌توانند با حمایت‌های لازم، زنجیره‌ای از تولید تا فرآوری و صادرات را تکمیل کنند. چنین رویکردی نه‌تنها به صرفه‌جویی در مصرف آب می‌انجامد، بلکه ارزش اقتصادی افزوده‌ای برای کشاورزان ایجاد خواهد کرد.
زعفران نیز یکی از گنجینه‌های کشاورزی خراسان شمالی است؛ محصولی که شهرت جهانی دارد و با برند ایران در بازارهای بین‌المللی شناخته می‌شود. این استان با تولید سالانه 28 تا 29 تن زعفران، سهم قابل توجهی در تولید ملی دارد. اما متأسفانه، بخش عمده این محصول همچنان به صورت فله‌ای از استان خارج می‌شود و تنها بخش کوچکی از آن بسته‌بندی شده و به بازارهای صادراتی می‌رسد. این وضعیت نشان می‌دهد که نبود صنایع تبدیلی و تکمیلی و ضعف در نظام بازاریابی، همچنان حلقه مفقوده توسعه کشاورزی در خراسان شمالی است. در چنین شرایطی، واسطه‌گران بیشترین سود را به جیب می‌زنند و کشاورزان، به‌رغم زحمت فراوان، سهم اندکی از ارزش واقعی محصول خود دریافت می‌کنند.
اینجاست که اهمیت توجه به صنایع تبدیلی و تکمیلی بیش از هر زمان دیگر آشکار می‌شود. ایجاد زنجیره‌ای از تولید تا بسته‌بندی و صادرات، می‌تواند علاوه بر افزایش سودآوری، زمینه ایجاد اشتغال پایدار را نیز فراهم سازد. امضای تفاهم‌نامه با بورس زعفران و ایجاد انبارهای استاندارد در استان، گامی در همین راستا تلقی می‌شود که در صورت حمایت جدی، می‌تواند روند خام‌فروشی را اصلاح کند و ارزش افزوده واقعی را به تولیدکنندگان بازگرداند.
در مجموع، خراسان شمالی امروز در نقطه‌ای حساس از مسیر توسعه کشاورزی خود قرار دارد. از یک‌سو چالش‌های بزرگ همچون کمبود منابع آبی، عقب‌ماندگی در فناوری‌های نوین و خام‌فروشی محصولات وجود دارد و از سوی دیگر، فرصت‌هایی چون توسعه کشت پسته و زعفران و رونق صنایع تبدیلی در دسترس است. جهت‌گیری سیاست‌گذاران استانی، به‌ویژه استاندار، در این برهه می‌تواند تعیین‌کننده آینده کشاورزی استان باشد؛ آینده‌ای که اگر با برنامه‌ریزی دقیق، حمایت از کشاورزان و توسعه زیرساخت‌های نوین همراه شود، می‌تواند خراسان شمالی را به یکی از الگوهای موفق در کشاورزی پایدار کشور تبدیل کند.
بهمن نوری، استاندار خراسان شمالی در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم در بجنورد اظهار داشت: استان دارای 115 هزار هکتار اراضی آبی است که تنها 35.6 درصد آن به فناوری‌های نوین آبیاری مجهز شده؛ در حالی که میانگین کشوری این شاخص 38 درصد است.
وی افزود: این عقب‌ماندگی پذیرفتنی نیست و به جهاد کشاورزی استان تکلیف شده تا سهم آبیاری نوین را به سطح متوسط کشور برساند. باید با توسعه روش‌های نوین آبیاری، صرفه‌جویی در منابع آبی و تغییر الگوی کشت را در دستور کار قرار دهیم.
استاندار خراسان شمالی به کشت محصولات کم‌آب‌بر اشاره کرد و گفت: هم‌اکنون در شهرستان اسفراین حدود 5 هزار هکتار به کشت پسته اختصاص یافته است و با توجه به شرایط اقلیمی، این محصول قابلیت توسعه دارد. صنایع مرتبط همچون فرآوری و بسته‌بندی پسته نیز در حال رونق گرفتن بوده و حمایت از آنها در برنامه استان قرار دارد.
نوری با تأکید بر ضرورت توجه به صنایع تبدیلی و تکمیلی، اظهار داشت: تولید زعفران استان حدود 28 تا 29 تن در سال است اما تنها 6 تن آن به صورت بسته‌بندی شده و آن هم با استانداردهای نه‌چندان روز صادر می‌شود، در حالی که حدود 20 تن باقی‌مانده به شکل فله‌ای از استان خارج می‌شود.
وی خاطرنشان کرد: برای اصلاح این روند، با بورس زعفران تفاهم‌نامه تبادل امضا شده و انبار بورس در اختیار یکی از برندهای معتبر تولید زعفران کشور قرار گرفته تا ارزش افزوده این محصول به کشاورزان برسد نه به واسطه‌گران. همچنین با خرید تضمینی و حمایت از تولیدکنندگان، توسعه کشت زعفران در سطح استان دنبال خواهد شد.
به گزارش تسنیم، مرور وضعیت کشاورزی خراسان شمالی نشان می‌دهد که این استان، در عین برخورداری از ظرفیت‌های کم‌نظیر در حوزه محصولات استراتژیک همچون پسته و زعفران، همچنان با چالش‌های جدی در مسیر توسعه پایدار مواجه است. از یک‌سو، سهم اندک اراضی مجهز به فناوری‌های نوین آبیاری نسبت به میانگین کشوری، زنگ خطری برای آینده منابع آبی و تداوم بهره‌وری زمین‌های کشاورزی به شمار می‌آید؛ و از سوی دیگر، خام‌فروشی محصولات ارزشمند، مانعی بزرگ در برابر تحقق عدالت اقتصادی برای کشاورزان محسوب می‌شود.
اظهارات استاندار خراسان شمالی نشان می‌دهد که مدیریت استان به خوبی از این دوگانه فرصت‌ها و تهدیدها آگاه است و تلاش می‌کند تا با اتخاذ سیاست‌هایی مشخص، شکاف موجود را پر کند. الزام جهاد کشاورزی برای رساندن سهم آبیاری نوین استان به سطح میانگین کشور، تمرکز بر توسعه کشت محصولات کم‌آب‌بر و سرمایه‌گذاری در صنایع تبدیلی و تکمیلی، همگی بیانگر عزم جدی برای گذار از کشاورزی سنتی به کشاورزی نوین و اقتصادی است.
این اقدامات، اگرچه در ابتدای مسیر قرار دارند، اما می‌توانند آغازگر تحولی بنیادین در کشاورزی استان باشند. توسعه کشت پسته در اسفراین نه تنها الگوی جدیدی از سازگاری با اقلیم را معرفی می‌کند، بلکه با تکمیل زنجیره فرآوری و صادرات، ارزش افزوده قابل توجهی به معیشت کشاورزان خواهد افزود. از سوی دیگر، ساماندهی بازار زعفران از طریق بورس و ایجاد انبارهای استاندارد، اقدامی استراتژیک برای مقابله با خام‌فروشی و بازگرداندن سود واقعی به تولیدکنندگان محسوب می‌شود.
بنابراین، آینده کشاورزی خراسان شمالی در گرو تداوم این سیاست‌ها و تقویت بسترهای حمایتی است. اگر دستگاه‌های اجرایی، بخش خصوصی و نهادهای علمی و تحقیقاتی دست به دست هم دهند، این استان می‌تواند از یک منطقه کم‌برخوردار به الگویی موفق در کشاورزی دانش‌بنیان و پایدار تبدیل شود. تحقق این چشم‌انداز نه تنها امنیت غذایی استان را تضمین می‌کند، بلکه در ابعاد ملی نیز گامی مؤثر در جهت کاهش فشار بر منابع آب کشور و افزایش سهم صادرات غیرنفتی خواهد بود.
به بیان دیگر، خراسان شمالی امروز در نقطه عطفی قرار دارد؛ نقطه‌ای که انتخاب‌های مدیریتی و برنامه‌ریزی‌های امروز، آینده نسل‌های فردا را رقم خواهد زد. تداوم خام‌فروشی، مصرف سنتی آب و بی‌توجهی به صنایع تبدیلی، تنها به تکرار چرخه فقر و ناپایداری خواهد انجامید؛ اما حرکت در مسیر نوین آبیاری، توسعه صنایع تکمیلی و تغییر الگوی کشت می‌تواند سرآغاز فصلی تازه در تاریخ کشاورزی این استان باشد.
انتهای پیام/311
