«پایگاه جامع تاریخ» مرجع جدید پژوهش‌های تاریخی در جهان اسلام
مدیر گروه علمی تاریخ مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی گفت: پایگاه جامع تاریخ با ثبت رویدادهای نظامی، سیاسی، فرهنگی و مذهبی و امکان جست‌وجوی دقیق بر اساس زمان، مکان و شخصیت‌ها، به پژوهشگران امکان بررسی جامع وقایع تاریخی را ارائه می‌دهد.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از قم، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدعلی رحیمی‌ثابت، در اولین جلسه از سلسله نشست‌های معرفی دستاوردهای هوشمند مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی با عنوان "تحلیل و توصیف هوشمند رویدادهای تاریخی" که در مرکز نور برگزار شد، به تشریح فعالیت‌های علمی و پژوهشی مرتبط و هوشمندسازی این فرایند پرداخت و اظهار کرد: فعالیت‌های علمی و پژوهشی این پایگاه از سال 1397 و با راه‌اندازی «پایگاه جامع تاریخ» در بستر اینترنت آغاز شد. البته این پروژه پیشینه‌ای چندساله دارد و پژوهش‌های مقدماتی آن از سال‌ها پیش با استخراج داده‌ها از منابع اصلی تاریخ اسلام همچون تاریخ طبری و الکامل و نیز برخی منابع مربوط به تاریخ ایران دوره اسلامی صورت گرفته است.
وی با اشاره به اینکه پژوهشگران مرکز با بررسی خط به خط متون تاریخی، که عمدتاً به زبان عربی نگارش یافته‌اند، رویدادهای مختلف را استخراج کرده‌اند، گفت: تمرکز اولیه این پژوهش‌ها بر حوادث صدر اسلام و به‌ویژه وقایع دوران پیامبر اکرم(ص) و سال‌های آغازین اسلام بوده است. در این روش، هر رویدادی که در منابع معتبر تاریخی همراه با ذکر تاریخ آمده باشد، استخراج و وارد چرخه پردازش هوشمند شده است.
مدیر گروه علمی تاریخ مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی بیان کرد: پژوهشگران مرکز در ابتدای فعالیت خود با استفاده از ابزارهای مبتنی بر ویندوز، رویدادهای تاریخی استخراج‌شده را ثبت و ضبط می‌کردند. برای هر واقعه، عنوان، نمایه، سال، ماه و روز وقوع (در صورت ذکر در منابع)، مکان و کلیدواژه‌های مرتبط با شکل‌گیری آن حادثه ثبت می‌شد. در ابتدا قرار بود این اطلاعات صرفاً در قالب یک «خط زمان» (Timeline) ارائه شود، اما با انباشت داده‌ها و استخراج کامل وقایع دوران پیامبر اسلام(ص) از منابع اصلی، ارزش پژوهشی اطلاعات فراتر از یک خط زمان ارزیابی شد. ازاین‌رو تصمیم گرفته شد این داده‌ها در قالب «پایگاه جامع تاریخ» با امکانات و قابلیت‌های گسترده پژوهشی عرضه شود.
وی تشریح کرد: این پایگاه امکان دسته‌بندی وقایع بر اساس نوع رویداد را فراهم کرده است؛ به‌گونه‌ای که وقایع نظامی، سیاسی، فرهنگی، مذهبی و دینی از یکدیگر تفکیک شده و پژوهشگران می‌توانند آنها را در گروه‌های مختلف مشاهده کنند. همچنین کاربران قادرند محدوده بررسی را به یک «دوره تاریخی» مشخص، همچون دوره خلافت امیرالمؤمنین(ع) یا امامت یکی از ائمه معصومین(ع) و حتی دوران خلافت خلفا محدود سازند. افزون بر این، امکان تعیین بازه‌های زمانی دقیق برای جست‌وجوی وقایع فراهم شده است.
رحیمی‌ثابت ادامه داد: یکی دیگر از قابلیت‌های پژوهشی پایگاه، امکان پیگیری رویدادهای تاریخی مرتبط با شخصیت‌های خاص است. برای نمونه، پژوهشگر می‌تواند نام مالک اشتر را جست‌وجو کند و تمامی وقایعی را که در منابع اصلی تاریخی به این شخصیت اختصاص یافته، از نخستین اشاره‌ها تا سرنوشت او در مصر، به‌صورت یکجا مشاهده کند. به همین ترتیب، امکان بررسی وقایع بر اساس «محوریت مکان» نیز وجود دارد؛ به‌گونه‌ای که کاربران می‌توانند شهرهایی مانند کوفه، مدینه، یا حتی شهرهای ایران و سایر نقاط جهان اسلام را انتخاب کرده و رویدادهای ثبت‌شده مربوط به آن مناطق را مشاهده نمایند.
به گفته مدیر گروه علمی تاریخ مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی؛ تمام این قابلیت‌ها در سایت https://tarikh.inoor.ir/fa قابل دسترسی می‌باشد. این پایگاه تنها به گردآوری رویدادهای تاریخی بسنده نکرده، بلکه با تلاش نیروهای فنی، قابلیت‌های متنوعی برای پژوهش و تحلیل داده‌ها ایجاد کرده است. هم‌اکنون نیز حدود 7 تا 8 پژوهشگر متخصص، که اغلب طلاب آشنا با دانش تاریخ هستند، مشغول استخراج و ثبت وقایع جدید در پایگاه هستند.
وی افزود: علاوه بر وقایع صدر اسلام، داده‌های مربوط به قرون میانی اسلام و حتی حوادث دوره قاجار و مشروطه نیز وارد این پایگاه شده است. روند به‌روزرسانی اطلاعات به‌صورت مستمر ادامه دارد و به‌طور روزانه بر حجم داده‌های آن افزوده می‌شود. آمارهای موجود در صفحه نخست پایگاه نیز نشان می‌دهد که این پایگاه، به‌عنوان یک سامانه پژوهشی پویا، رو به رشد است و هدف آن دستیابی به پوشش حداکثری وقایع تاریخ اسلام می‌باشد.
رحیمی‌ثابت اعلام کرد که طرح ثبت و تحلیل وقایع تاریخی از همان ابتدا تنها به سرزمین ایران محدود نبوده، بلکه تمام جهان اسلام را در بر گرفته است. محوریت این کار از تاریخ صدر اسلام آغاز شده و تاکنون نیز روند استخراج و افزایش داده‌ها ادامه دارد. هدف نهایی این است که تمامی ادوار تاریخ اسلام پوشش داده شود و پایگاه جامع تاریخ به مرجع کاملی برای پژوهش‌های تاریخی تبدیل گردد.
مدیر گروه علمی تاریخ مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی اذعان کرد: با پررنگ‌تر شدن مباحث مرتبط با هوش مصنوعی و توجه به ظرفیت‌های علمی و پژوهشی آن، کارشناسان مرکز به این نتیجه رسیدند که از انبوه داده‌های گردآوری‌شده در حوزه وقایع تاریخی می‌توان بهره‌های تازه‌ای گرفت. از آنجا که برای هر واقعه تاریخی گزارش‌های متعددی از منابع مختلف گردآوری می‌شود، این امکان فراهم شد که با استفاده از قابلیت‌های هوش مصنوعی، یک جمع‌بندی مستند و علمی از این گزارش‌ها تهیه گردد.
وی خاطرنشان کرد: برای نمونه، در خصوص واقعه عاشورا و شهادت امام حسین(ع)، حدود 190 گزارش از منابع مختلف تاریخی جمع‌آوری شده است. گاهی این گزارش‌ها از یک منبع، چندین روایت و گاهی از چند منبع متفاوت گردآوری شده‌اند. چنین مجموعه‌ای از گزارش‌های معتبر تاریخی، چه درباره وقایع بزرگ و مهم و چه درباره حوادث جزئی، مبنای پردازش هوش مصنوعی قرار گرفت.
رحیمی‌ثابت تأکید کرد: بر همین اساس، مرکز تصمیم گرفت مقالات کوتاه تاریخی با عنوان «درباره رویداد» یا «شرح رویداد» تولید کند. در این فرایند، هوش مصنوعی نه از منابع عمومی و پراکنده، بلکه صرفاً از گزارش‌های مستند استخراج‌شده توسط پژوهشگران مرکز، استفاده کرده و آنها را تلفیق و خلاصه‌سازی می‌کند. نتیجه کار، متنی کوتاه در قالب 2 تا 3 پاراگراف درباره هر رویداد تاریخی است.
مدیر گروه علمی تاریخ مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی گفت: این مقالات کوتاه طیف وسیعی از وقایع را دربرمی‌گیرند؛ از وقایع مهمی همچون جنگ صفین تا حوادث جزئی که در لابه‌لای متون تاریخی ذکر شده است. تاکنون بیش از 180 هزار رویداد تاریخی غیرتکراری در پایگاه ثبت شده و خروجی پردازش هوش مصنوعی منجر به تولید بیش از 180 هزار مقاله کوتاه درباره این رویدادها شده است. تمامی این مقالات اکنون در پایگاه جامع تاریخ در دسترس پژوهشگران و علاقه‌مندان قرار دارد.
انتهای پیام/
