بازخوانی اندیشه سیاسی امام رضا(ع)/ چرایی دخالت دین در زندگی و سیاست؟

حجت الاسلام سید محمود موسوی حسب در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم در قم با بیان این که نهضت علمی و فکری و فرهنگی امام رضا(ع) باعث رشد و ارتقای سطح فکری و اندیشه ای جهان اسلام در زمانه امامت حضرت شد، اظهار داشت: از جمله مهم ترین امتیازات مکتب اهل بیت(ع) نسبت به دیگر مذاهب اسلامی و مکاتب، گشوده بودن باب پرسش و پاسخ به صورت واسع است، کما این حضرات معصومین(ع) نیز دیگران را ترغیب و تشویق به این امر می نمودند.

وی افزود: در حدیث داریم که فضل بن شاذان از علی بن موسی الرضا(ع) پرسید آیا از نظر عقل جایز است کسی بدون علت و حکمتی امر و نهی به دیگران بکند و این‌که چرا مردم باید به یکتابودن خدا و رسول بودن رسول و امام بودن امام اقرار کنند که حضرت در جواب فرمودند: این مسأله دلایل بسیاری دارد ولی از مهم‌ترین علت‌ها این است که خدا باید زندگی بشر را برپایه عقل و حکمت و مصالح، نظم ببخشد؛ اگر خدا به جامعه بشری نظام نبخشد، جنگ و خونریزی فراگیر خواهد شد. بنابراین خدا باید جامعه بشری را براساس نظم عادلانه اداره کند. اقرار به امامت امام برای این است که دین پیاده شود و کار دین نظم‌بخشی عادلانه جامعه است.

وی افزود: در واقع حضرت رضا(ع) در این حدیث درباره چرایی اقرار به وحدانیت خدا و نبوت پیامبر و امامت امام تأکید فرمودند که همه اینها برای آن است که جامعه بشری براساس نظم و تدبیر دینی و الهی تنظیم شود تا فساد فی‌الارض رخ ندهد و مردم همدیگر را نکشند و به نوامیس و اموال همدیگر تجاوز نکرده و عدالت اجرا شود.

چرایی دخالت دین در زندگی و سیاست

وی همچنین گفت: حضرت ثامن الحجج (ع) در راستای تبیین ضرورت و اهمیت دخالت دین در زندگی مردم و از جمله مقوله سیاست تأکید نموده اند که حکمت الهی اقتضاء می کند که در زندگی بشر این مساله دخالت داشته باشد چرا که بشر به تنهایی مصالح و مضرات خود را نمی‌تواند در همه ابعاد و جوانب تشخیص دهد به این خاطر که اساساً علم غیب ندارد و طبعاً از آخرت بی‌خبر است. حضرت در جای دیگر تأکید می کنند وقتی پروردگار عالم قوانین عادلانه در عالم برپا و آفرینش را بر حق استوار نموده، قاعدتاً افرادی نیز باید وجود داشته باشند که بتوانند این قوانین را اجرا و بر مدار حق عمل کنند و طبیعتاً بعد از پیامبر اکرم(ص)، امامان معصوم(ع) چنین کاری انجام می دهند. ایشان حتی به این موضوع تأکید می نمایند که رهبری در جامعه نمی‌تواند دو نفر باشند و قابل تعدد نیست و حتی وقتی دو امام یا بیشتر در یک زمان بوده‌اند یکی رهبری می‌کرده است.

حجت الاسلام موسوی حسب همچنین خاطرنشان کرد: علی بن موسی الرضا(ع) در روایت دیگری به تبیین ویژگی‌های امام و تعریف امامت پرداخته‌ و بیان می دارند که امامت یعنی سیاست برخلاف سخن برخی افراد که امامت و سیاست را دو چیز مجزا می‌دانند؛ اساسا از منظر امام رضا(ع) امام یعنی فرمانروا و صاحب سیاست‌بودن و از این منظر، شئون دیگر امام مانند شفاعت و مستجاب الدعوه بودن و ... فرع بر شأن اصلی امام است.

وی گفت: در تاریخ داریم که حضرت وقتی وارد مرو شدند گزارشاتی در مورد اینکه مردم درباره امامت در مسجد با هم بحث و جدل می‌کنند به ایشان رسید، لذا راوی از امام رضا(ع) پرسید که آیا سخنانی که می‌گویند درست است و حضرت تبسمی کرده و فرمودند که مردم متاسفانه دچار جهل و فریب شده‌اند و اجازه نداده‌اند که آنها با امامت آشنا شوند. حضرت در ابتدا تأکید کردند خداوند همه چیز را در قرآن بیان کرده است و رسول هم باید مفسر و مبین قرآن باشد و بعد از رسول، امام و سپس چند ویژگی برای امام برشمردند.

امامت صرفاً یک مقام معنوی و ملکوتی نیست

وی بیان داشت: حضرت همچنین فرمودند که امامت، خلافت خدا و رسول خدا و امیرالمؤمنین(ع) است و برای اینکه مردم بفهمند امامت صرفا یک مقام معنوی و ملکوتی نیست و مقام فرمانروایی و اداره جامعه است تاکید کردند که امامت، نظام مسلمین و دین و اصلاح دنیای مردم و اجرای احکام و حقوق و قوانین است و حضرت در ادامه بیان داشتند که امام امین الله فی ارضه و حجته علی عباده و... است.

پژوهشگر حوزوی ادامه داد: نخستین و مهم ترین عالمان دین بعد از پیامبر(ص) امامان هستند که پیامبر(ص) ایشان را که 12 نفر هستند با نام و تعیین مصداق به مردم معرفی کردند و هر وقت ما دستمان از خلفا کوتاه شد در این صورت بحث فقها مطرح است لذا پیامبر(ص) در ابتدا جانشینان خود را عالمان و فقهای دین تعیین کردند و بعد، ائمه(ع) را نام بردند و در دوره غیبت و حتی حضور امامی که دسترسی به او ممکن نیست عالمان و فقها می‌توانند به نیابت عام از ایشان حکومت اسلامی تشکیل دهند.

وی افزود: بر این اساس چنانچه در گوشه‌ای از عالم حکومتی تشکیل شد و دسترسی به امام معصوم حاضر نبود، طبق روایت فقیه عادل باید حکومت کند لذا طبق فرمایش امام رضا(ع) مراتب حاکمیت از خدا شروع شده به نبی می‌رسد سپس امام معصوم و در نهایت فقها و عالمان دین، بر این اساس ما به طور جدی معتقدیم که نظریه امامت و ولایت با تمام ویژگی‌های آن برای ما تبیین شده و ما نباید از آن غافل باشیم.

ضرورت بازشناسی مؤلفه‌های اندیشه سیاسی امام رضا(ع)

وی در بخش دیگری از سخنان خود ابراز داشت: یکی از حوزه هایی که کم و بیش بدان پرداخته شده، اندیشه سیاسی حضرت ثامن الحجج(ع) و بررسی و شناخت شاخصه‌ها و مولفه‌های سیاست‌ورزی اسلامی از منظرگاه آن حضرت است که البته در این خصوص کتاب هایی نگاشته شده و مقالات خوبی به همایش های علمی ارائه گشته است.

حجت الاسلام موسوی حسب همچنین با بیان این که اندیشه سیاسی امام رضا(ع) دارای چند محور و شاخصه مهم است، گفت: محور اول در اندیشه سیاسی امام رضا (ع) مشروط بودن دین به ولایت امر است که این مساله در ماجرای حدیث سلسله الذهب از سوی حضرت در منطقه نیشابور بیان شده است.

وی با اشاره به تاکید امام رضا (ع) بر ضرورت برقراری حکومت عدل گفت: کسی که در رأس حکومت قرار می گیرد باید در راستای برقراری عدالت، یار امام معصوم (ع) باشد. محور مهم دیگر در اندیشه سیاسی حضرت، تاکید بر نقش مهم مردم در اداره جامعه است که امام رضا (ع) در دوران زندگانی خویش به ویژه ولایت عهدی، در عمل این حقیقت را نشان دادند.

رویکرد سیاسی امام رضا(ع) در مقوله ولایتعهدی

وی با تاکید بر این نکته که لازم است بزرگترین شاخص سیاسی امام رضا(ع) که همان ولایت عهدی است، مورد بررسی دقیق و علمی قرار گیرد، افزود: یکی از اهداف شوم مامون عباسی از پیشنهاد ولایتعهدی به امام رضا(ع) اهدافی همچون خارج کردن امام از میدان مبارزه انقلابی به میدان سیاست بود تا بدین وسیله کارآیی نهضت تشیع را که روز به روز در حال گسترش بود را به صفر رسانده و یا به نقطه حداقلی نزدیک کند.

این محقق و پژوهشگر حوزوی همچنین تأکید کرد: گذشته از مساله لزوم ورود اخلاق اسلامی به سیاست، ارتباط بیشتر با مردم و استفاده از جایگاه ولایتعهدی در راستای بیان نظرات و اعتقادات اسلامی از دیگر دلایل پذیرش ولایتعهدی مامون توسط امام رضا(ع) بود؛ در واقع ثامن الحج(ع) از اجباری که در پذیرفتن ولایتعهدی برای ایشان به وجود آمد، نهایت استفاده را جهت ترویج و تثبیت تشیع، همچنین شناساندن ماهیت پلید و مزورانه مامون و خاندان عباسی به عموم مردم ممالک اسلامی بُرده و در این راستا موفق هم بودند.

انتهای پیام/