حکمت خاتم| ضرورت دقت در انتخاب دوست

خبرگزاری تسنیم، سعید شیری: انسان در ذات خود موجودی اجتماعی است و لغزش‌ها یا برکت‌های مسیر زندگی‌اش به‌طور مستقیم تحت تأثیر افرادی قرار می‌گیرد که با آنان معاشرت می‌کند. در نگاه روان‌شناختی، همراهی با افراد صاحب‌فکر و دارای ارزش‌های والا، ناخودآگاه سطح اندیشه و رفتار ما را ارتقا می‌دهد، در حالی که مجالست با اهل غفلت و رفتارهای ناپسند، حتی بدون قصد تقلید، می‌تواند منش و دیدگاه فرد را آلوده کند. ازاین‌رو، انتخاب همنشین نه‌تنها یک انتخاب فردی، بلکه نوعی سرمایه‌گذاری بر کیفیت زندگی و آینده روحی انسان است.

از منظر تاریخی و دینی نیز، همنشینی با نیکان و پاکان به‌سان چراغی در مسیر تاریک زندگی قلمداد شده است. در احادیث اسلامی آمده که «المَرءُ عَلى دینِ خَلیلِهِ؛ فَلیَنظُر أحَدُکُم مَن یُخالِلُ»؛ یعنی آدمى بر دین (روش) دوست خود است. پس هر یک از شما باید بنگرد که چه کسى را به دوستى انتخاب می‌کند. (الأمالی للطوسی، ص 518، ح1135) این بیانگر نقش عمیق معاشرت در شکل‌گیری باورها و اعمال است. تجربه امت‌ها و افراد بزرگ نشان داده که بسیاری از اوج‌گیری‌ها و سقوط‌ها، بیش از آنکه محصول موقعیت‌های فردی باشد، نتیجه تأثیر همنشین و محیط اجتماعی بوده است. در حقیقت، همنشینی با اهل معرفت، جان را صیقل می‌دهد و انسان را در مسیر حق ثابت‌قدم‌تر می‌سازد، و این حقیقتی است که هم خرد و هم وحی بر آن مهر تأیید زده‌اند.

تاریخ پر است از مثال‌هایی که معاشرت نادرست، حتی با یک فرد، روند سرنوشت را تغییر داده است. مشاورت‌های فریبکارانه، دوستی‌های فرومایه و حلقه‌های منحرف، گاهی امپراتوری‌ها را به سقوط کشانده‌اند. قرآن کریم به زبان حسرت گناهکاران در روز قیامت اشاره می‌کند که خواهند گفت: «یا وَیْلَتَىٰ لَیْتَنِی لَمْ أَتَّخِذْ فُلانًا خَلِیلًا»؛ ای وای بر من، کاش فلانی را به دوستی نگرفته بودم. این هشدار الهی، نشان می‌دهد که حتی یک معاشرت ناسالم، می‌تواند آثار جبران‌ناپذیری برجای گذارد.

در جامعه‌ای که ساختار فرهنگی و هویتی آن بر پایه ارتباطات انسانی شکل می‌گیرد، همنشینی صحیح نقش سپری محافظ را ایفا می‌کند. زمانی که ارزش‌های اخلاقی در جمعی مشترک زندگی می‌کنند، قوت قلب و استقامت اعضای آن جمع در برابر فشارهای بیرونی دوچندان می‌شود. به تعبیر بزرگان اخلاق، همدم صالح همانند نسیمی است که ناخالصی‌های جان را بیرون می‌برد و تازه‌گی و نشاط را جایگزین می‌کند. چنین پیوندهایی، فراتر از همزیستی اجتماعی، در حکم پیمان‌های روحی‌اند که مسیر زندگی فرد را روشن‌تر می‌سازند.

هنر فرد فرزانه در این است که همنشین‌گزینی را آگاهانه و بر اساس معیارهای ثابت انجام دهد، نه صرفاً بر پایه هم‌سلیقگی یا راحتی معاشرت. گاهی یک دوست راستگو که بر خطاهای ما انگشت می‌گذارد، از ده‌ها همراه خوش‌زبان و بی‌اثر ارزشمندتر است. تاریخ شخصیت‌های بزرگ نشان می‌دهد که آنان در لحظات حساس زندگی، به‌جای جست‌وجوی هم‌فکر صرف، به سراغ هم‌صحبت‌های حقیقت‌جو رفته‌اند؛ کسانی که حاضر بوده‌اند در عین محبت، آینه نقد را بی‌پرده مقابل آن‌ها بگیرند.

همنشینی چیزی فراتر از انتخاب رفاقت یا پر کردن اوقات فراغت است؛ این انتخاب، چه در سطح فردی و چه در سطح تاریخی، تعیین‌کننده مسیر رشد یا انحطاط خواهد بود. آنچه انسان را به قله‌ها می‌رساند، عمدتاً ترکیبی است از تلاش فردی و فضای معاشرتی سالم. به همین دلیل است که در سنت‌های الهی و حکم عقل، پیوسته بر گزینش شریکان راه، نه صرفاً شریکان لحظه، تأکید شده است. چنین همنشینی‌هایی، همچون کاروان‌های مطمئن در مسیر بیابانی، راه را کوتاه‌تر، ایمن‌تر و پرثمرتر می‌کنند.

همنشینی سالم، مانند آینه‌ای است که بی‌آنکه سخنی بگوید، تصویر بهتر شدن را به ما یادآوری می‌کند. در هر نشستن و برخاستنی، انسان ناخودآگاه عادات، لحن، و حتی ریتم اندیشه‌های اطرافیانش را جذب می‌کند. وقتی این جریان در محیطی مثبت، منظم و الهام‌بخش رخ دهد، آرام‌آرام شخصیت فرد غنی‌تر، صبورتر و سنجیده‌تر می‌شود. در مقابل، حضور در حلقه‌های پراکنده، پر از شکایت یا بی‌هدف، ذهن و روح را فرسوده می‌کند؛ این همان تغییرات تدریجی اما عمیقی است که خیلی‌ها متوجهش نمی‌شوند تا زمانی که مسیرشان از مقصدی که می‌خواستند، بسیار دور شده است.

همنشینی نیک، حتی در سکوت هم اثرگذار است؛ گاهی ایفای نقش یک «هم‌بودن» مطمئن و آرام، بدون نصیحت یا دخالت مستقیم، می‌تواند بالاترین شکل یاری باشد. چنین معاشرتی، فضایی امن برای رشد طبیعی استعدادها و خلاقیت‌ها ایجاد می‌کند، بی‌آنکه فشار یا تحکم داشته باشد. وقتی انسان با کسانی باشد که حضورشان امید می‌آفریند و گفتارشان جان را سبک‌تر می‌کند، نه‌تنها مسیر خودش با انگیزه و آرامش بیشتری ادامه پیدا می‌کند، بلکه خود او نیز به چشمه‌ای از آرامش و سازندگی برای دیگران بدل می‌شود.

انتهای‌پیام/