یادداشت|راهکارهایی برای ارتقا و بهبود سخنرانی‌های دینی

به گزارش خبرگزاری تسنیم از قم، منبر، از دیرباز، چونان مشعلی فروزان در مسیر هدایت معنوی و فکری جامعه درخشیده است. این تریبون مقدس، با پیشینه‌ای کهن و جایگاه بی‌همتا، رسانه‌ای قدرتمند برای ترویج ارزش‌های دینی و فرهنگ‌سازی بوده است. در عصر دیجیتال، اما، رقابت با رسانه‌های نو و تغییر ذائقه مخاطبان، تأثیرگذاری منبر را با چالش‌هایی روبه‌رو کرده است. با این حال، مجالس ختم و محافل دینی، با حضور مخاطبانی که از نظر روحی آماده دریافت پیام‌های معنوی‌اند، فرصتی طلایی برای مبلغان دین فراهم می‌آورد. غفلت از این فرصت استثنایی، خسارتی عظیم است. برای بهره‌برداری حداکثری از منبر، سخنران نیازمند آمادگی علمی، معنوی و بیانی است. در روزگاری که کم‌رغبتی به مطالعه، جامعه را از آگاهی عمیق محروم کرده، منبر می‌تواند چون چشمه‌ای زلال، روشنگری و اصلاح را به ارمغان آورد.

رسالت اهل منبر: سفیران دین در قلب جامعه

اهل منبر، سفیران الهی‌اند که پیام دین را به زبانی ساده و فراگیر به قلب و جان مردم می‌رسانند. رسالت آن‌ها، هدایت فکری و اخلاقی اقشار مختلف جامعه، از جوانان پرشور تا سالمندان با تجربه، از تحصیل‌کردگان تا عموم مردم است. این مسئولیت خطیر، نقشی بی‌بدیل در حفظ اصالت دینی و تقویت بنیان‌های اخلاقی جامعه دارد. سخنران دینی هنگامی می تواند چنین نقشی داشته باشد که از صلاحیت علمی، اخلاقی و مهارت بیانی لازم برخوردار باشد. دانش عمیق دینی، التزام به اخلاق اسلامی و تسلط بر فنون سخنوری، ستون‌های این رسالت‌اند. بی‌توجهی به این اصول، این ظرفیت عظیم را کم‌اثر یا بی‌ثمر می‌سازد.

برای تأثیرگذاری عمیق، سخنران باید به وقت و ذهن مخاطب احترام بگذارد. آمادگی علمی و معنوی، مطالعه مستمر منابع معتبر، تفکر عمیق در موضوعات و برنامه‌ریزی دقیق برای ارائه محتوا، سخنرانی را به تجربه‌ای تحول‌آفرین بدل می‌کند. مخاطب‌شناسی، کلید دیگر موفقیت است؛ سخنران باید نیازها، دغدغه‌ها و سطوح فکری مخاطبان را بشناسد و پیام خود را متناسب با آن تنظیم کند. هنر بیان، در تلفیق محتوای عمیق با زبانی روان، ساده و دلنشین نهفته است. الگوبرداری از سبک اساتیدی چون استاد قرائتی، که مفاهیم پیچیده را با بیانی صمیمی و قابل‌فهم ارائه می‌کنند، می‌تواند راهگشا باشد.

برای موفقیت در منبر، توجه به سه محور اساسی ضروری است: اخلاق و معنویت سخنور، محتوای غنی و کاربردی مطالب، و شکل و هنر بیان.

1. اخلاق و معنویت: قلب پاک، کلام نافذ

کلامی که از قلبی پاک و خالص برآید، به دل می‌نشیند و جان را جلا می‌دهد. اخلاص، رمز تأثیرگذاری کلام است؛ سخنران باید برای رضای خدا سخن بگوید، نه برای جلب توجه یا منافع مادی. حق‌گویی و شجاعت در بیان حقیقت از ویژگی‌های یک سخنران متعهد است. تواضع و دوری از خودبرتربینی، فضیلتی است که منبر را از آفت ریا و عجب مصون می‌دارد. سخنران نباید به فضل‌فروشی، ادعاهای گزاف یا ورود به موضوعات خارج از تخصص خود بپردازد. او امانت‌دار پیام دین است و با خلوص نیت، قلب مخاطبان را به سوی حقیقت هدایت می‌کند. توجه به معنویت و پرهیز از انگیزه‌های مادی، منبر را به محفلی برای تحول معنوی تبدیل می‌کند.

2. محتوای سخنرانی: غنی، روزآمد و تحول‌آفرین

محتوای سخنرانی باید عمیق، کاربردی و همگام با نیازهای روز جامعه باشد. موضوعات محافل دینی، از مباحث اخلاقی مانند صداقت و امانت‌داری، احکام فقهی کاربردی، مسائل اعتقادی مانند تقویت ایمان در برابر شبهات، تا موضوعات اجتماعی و تربیتی مانند مدیریت خانواده و تربیت فرزند را باید در بر ‌گیرد. استفاده از داستان‌های قرآنی، سیرۀ انبیا و اولیا و تاریخ عبرت‌آموز، بصیرت‌افزایی می‌کند. ارتباط دادن موضوعات به مسائل روز، مانند تحلیل جریان‌های فکری یا تحولات سیاسی- اجتماعی در چارچوب دینی، سخنرانی را جذاب و اثرگذار می‌سازد.

مبلغ دین باید دغدغه اصلاح اجتماعی داشته باشد. او باید آسیب‌های اجتماعی مانند ظلم، فساد، تبعیض، کم‌کاری، خشونت و مشکلات زیست‌محیطی را رصد کند و با روشنگری، جامعه را به سوی خیر و صلاح هدایت نماید. منبر، تریبونی است که از طریق برهان، موعظه حسنه و جدال احسن می تواند فریضه امر به معروف و نهی از منکر را به بهترین شیوه اجرا کند. سخنران باید از مطالب غیرمستند، روایات ضعیف، محتوای غیرعلمی و خرافی پرهیز کند تا هم بتواند سخنگوی حقیقت باشد و هم اعتماد مخاطب فرهیخته را حفظ نماید.

3. شکل و هنر بیان: کلامی دلنشین و وحدت‌بخش

شکل و ادبیات سخنرانی به اندازه محتوای آن اهمیت دارد. سخنرانی باید کوتاه، پرمحتوا و اثرگذار باشد. زبانی فاخر، لحنی مهربان و دلسوزانه، و دوری از خشونت کلامی، کلام را به تجربه‌ای دلنشین بدل می‌کند. سخنران باید صدای مردم باشد، دغدغه‌های مشروع جامعه را در چارچوب دینی بیان کند و با دفاع عقلانی از ارزش‌های اسلامی رسالتش را به انجام رساند. کلام وحدت‌بخش، دوری از تفرقه‌افکنی و پرهیز از تنش زایی های بی منطق، منبر را به ابزاری برای همدلی و همبستگی و همکاری در راه خیر تبدیل می‌کند.

حاصل سخن: منبر، فرصتی برای تحول قلب‌ها

منبر، تریبونی بی‌نظیر برای هدایت و اصلاح جامعه است. موفقیت آن در گرو تلفیق ایمان و اخلاق از یکسو  و دانش و هنر  از سوی دیگر است. سخنران دینی، با تکیه بر دانش عمیق، اخلاق اسلامی و مهارت بیانی، می‌تواند پیام دین را به عمق جان‌ها برساند. این رسالت، امانتی الهی است که نیازمند اخلاص، تعهد و آمادگی مستمر است. مطالعه منابع معتبر، تفکر و تحلیل مسائل، و تسلط بر فنون سخنوری، منبر را به ابزاری قدرتمند برای روشنگری و پیشرفت جامعه تبدیل می‌کند. منبر، نه‌تنها اجرای یک مراسم، بلکه فرصتی برای تحول قلب‌ها و رفتارهای جامعه است. با خلوص نیت و تلاش بی‌وقفه، اهل منبر می‌توانند این تریبون مقدس را به چشمه‌ای جوشان از هدایت و معرفت و اصلاح اجتماعی بدل سازند.

پیشنهاد:

آنچه در اینجا به اجمال گفتیم خطوط کلی منبر یا سخنرانی در محافل دینی است. نظر به اهمیت موضوع، شایسته است نهادهای مرتبط و افراد صاحب نظر در این حوزه توجهی جدی به آن کنند و طرح کلی منشور منبر بر اساس پژوهشهای دقیق و علمی تهیه و در اختیار مبلغان دینی قرار گیرد.  

محمد فنایی اشکوری، استاد حوزه و دانشگاه

انتهای پیام/