از عاشورا تا امروز؛ شبث چگونه در قامت نفاق مدرن بازتولید می‌شود؟
همان‌طور که شبث، کوفه و کربلا را برای جنگ با امام حسین (ع) آماده کرد، شبث‌های مدرن می‌خواهند ایران وجهان اسلام را از درون فرسوده کنند. شبث یک فرد نیست؛ یک جریان است. جریانی خزنده و متظاهر که همیشه کنار قدرت می‌ماند، اما در بزنگاه به دشمن خدمت می‌کند.
گروه فرهنگی خبرگزاری تسنیم – مریم مرتضوی: شبث بن ربعی تمیمی از اعضای قبیله سرشناس و پرنفوذ بنی‌تمیم بود؛ قبیله‌ای که در رخدادهای سیاسی و نظامی صدر اسلام نقش چشمگیری ایفا می‌کرد. او از بزرگان قبیله و چهره‌ای مشهور و بانفوذ در میان مردم کوفه به‌شمار می‌رفت.
یکی از مشخصه‌های بارز شبث، تغییر مکرر در دیدگاه‌ها و مواضع سیاسی بود. او چندین‌بار مسیر و جهت‌گیری خود را دگرگون ساخت. در واقع، او فردی ناپایدار، دمدمی‌مزاج و در عین حال صاحب جایگاه و نفوذ اجتماعی در کوفه بود. شبث را می‌توان نمونه‌ای از افراد صاحب‌نفوذ و دنیاطلب دانست که بسته به شرایط سیاسی، بارها موضع خود را عوض می‌کرد.
اسلام آوردن شبث؛ دیرهنگام و با سابقه‌ای تاریک
شبث بن ربعی دوران زندگی پیامبر اسلام (ص) را درک کرده بود، اما طبق اسناد تاریخی، در آن زمان هنوز مسلمان نشده بود و در ماجرای فتح مکه نیز در شمار مشرکان قرار داشت. حتی در برخی منابع آمده که او در جنگ با سپاه اسلام در رکاب مشرکان شرکت داشت و بعدها در زمان خلافت خلیفه اول در جریان جنگ‌های رِدّه (جنگ با مرتدان) شرکت کرد و پس از شکست، توبه کرد و به اسلام گروید.
برخی گزارش‌ها هم حاکی از آن‌اند که او در ابتدا از پیروان مسیلمه کذاب یا از کسانی بود که در فتنه‌های پس از وفات پیامبر (ص) دچار تردید شده بودند، اما بعدها به اسلام بازگشت.
درواقع شبث بن ربعی دوران پیامبر اکرم (ص) را درک کرد، اما در آن دوران مسلمان نبود یا لااقل در زمره مؤمنان شناخته‌شده نبود. اسلام آوردن او مربوط به دوران پس از رحلت پیامبر (ص)، در جریان تحولات سیاسی و نظامی پس از آن است.
عملکرد شبث در دوران امام علی (ع)
نقش شبث بن ربعی در دوران امامت امام علی (ع) بسیار پیچیده، پرنوسان و حتی تا حدی متضاد است. او در این دوره به ظاهر در زمره یاران و فرماندهان امام علی (ع) بود اما شواهد نشان می‌دهد که وفاداری او به امام، بیشتر سیاسی و مصلحت‌جویانه بود تا ایمانی و اعتقادی. زندگی او در دوره امامت امام علی (ع) در سه بخش کلیدی قابل تقسیم‌بندی است:
1. ابتدا از مخالفان امام علی (ع) بود. یعنی در آغاز خلافت امام علی (ع) شبث در شمار کسانی بود که به دلیل گرایش به جناح عثمانی‌ها یا اهل دنیا، نسبت به بیعت با امام تردید داشتند. او احتمالاً از جمله کسانی بود که در قضیه فتنه پس از قتل عثمان، مواضعی محافظه‌کارانه یا دوپهلو داشت.
2. شبث در جنگ صفین، یکی از فرماندهان لشکر امام علی (ع) بود و در برخی گزارش‌ها آمده که رهبری بخشی از سپاه را بر عهده داشت. با این حال در ماجرای حکمیت، از جمله کسانی بود که امام علی (ع) را به پذیرش حکمیت سوق دادند، در حالی که امام (ع) نسبت به این اقدام بسیار منتقد بود. امام علی (ع) در نهج‌البلاغه از افرادی مانند شبث، قیس بن اشعث و اشعث بن قیس به عنوان «مردانی با نفاق پنهان» و «فاقد بصیرت و استقامت» یاد کرده است.
3. نفاق و کارشکنی در جنگ نهروان و دوران پایانی هم قابل تأمل است. در ماجرای جنگ با خوارج در نهروان، شبث هم به ظاهر در سپاه امام علی (ع) بود اما رفتار او مانند برخی از سران کوفی، همراه با بی‌انگیزگی، تردید و حتی کارشکنی بود. امام علی (ع) بارها از سستی و نفاق سران قبایل کوفی شکایت داشت و در خطبه‌ها به صراحت از شبث و امثال او گلایه می‌کرد.
نقش شبث بن ربعی در دوره امام علی (ع) را می‌توان این‌گونه توصیف کرد که ظاهراً از یاران امام و حتی در جایگاه فرمانده نظامی بود، اما در باطن، شخصی بی‌ثبات، دنیادوست و مصلحت‌طلب که همواره به فکر منافع شخصی بود. در بزنگاه‌های مهم مانند صفین و حکمیت، رفتاری فرصت‌طلبانه و آسیب‌زا از خود نشان داد. از جمله چهره‌هایی بود که امام علی (ع) بارها از نفاق و عدم وفاداری‌اش شکایت کرده‌اند. در واقع، شبث نمونه‌ای از همان اهل کوفه‌ای است که با ظاهر دینداری، در عمل ضربه‌های جبران‌ناپذیری به جریان حق وارد کردند.
خیانت بزرگ
یکی از نقاط سیاه و ننگین کارنامه شبث بن ربعی، نقش مستقیم او در دستگیری، شهادت و پرونده سرکوب حجر بن عدی کندی است؛ صحابی وفادار پیامبر (ص) و از یاران خاص امیرالمؤمنین علی (ع)، که در زمان معاویه به جرم اعتراض به بدگویی نسبت به امام علی (ع) توسط حکومت اموی به شهادت رسید.
پس از صلح امام حسن (ع)، معاویه با حیله و تهدید بر جهان اسلام مسلط شد و در صدد از بین بردن آثار و نشانه‌های علویان و اهل‌بیت (ع) برآمد. یکی از سیاست‌های ثابت او، سبّ علنی امیرالمؤمنین امام علی (ع) در منبرها بود که برخی از صحابه مانند حجر بن عدی شدیداً با آن مخالفت کردند. حتی حجر بن عدی از جمله افرادی بود که در کوفه وقتی زیاد بن ابیه، نماینده معاویه در کوفه، امام علی (ع) را بر منبر لعن کرد، معترض شد و همراه با گروهی از شیعیان علناً مخالفت کرد. این اعتراضات به دستور زیاد بن ابیه سرکوب شد و حجر و جمعی از یارانش دستگیر شدند.
در این جریان، شبث بن ربعی نه تنها هیچ حمایتی از حجر نکرد، بلکه جزء امضاکنندگان نامه اتهام‌آمیز علیه حجر بن عدی بود که به معاویه ارسال شد. این نامه در واقع شهادت کتبی دروغینی بود علیه حجر، مبنی بر اینکه او قصد آشوب و فتنه دارد. این شهادت‌ها، اساس حکم قتل حجر را فراهم کرد.
در منابعی مانند تاریخ طبری، انساب‌الاشراف بلاذری و کتب رجال شیعه مانند رجال کشی، تصریح شده که شبث از جمله کسانی بود که در تهیه این شهادت‌نامه ننگین مشارکت فعال داشت.
به دنبال این شهادت‌های ساختگی، معاویه حکم قتل حجر را صادر کرد. حجر و چند تن از یارانش در مرج عذرا (نزدیک دمشق) به طرز فجیعی به شهادت رسیدند. به این ترتیب او از نخستین کسانی بود که در تاریخ اسلام به جرم دفاع از اهل‌بیت پیامبر (ص) کشته شد.
این اقدام، یکی از سیاه‌ترین و خائنانه‌ترین صفحات در زندگی شبث بن ربعی است. چرا که نشان داد او نه‌تنها از مسیر امام علی (ع) جدا شده، بلکه در سرکوب وفاداران حقیقی اهل‌بیت (ع) هم مشارکت داشته است. این رفتار بعدها در تردید او در کربلا و همراهی با سپاه عمر بن سعد نیز تکرار شد و نشان داد که شخصیت شبث، بیش از آنکه عقیدتی یا وفادار باشد، ابزاری در دست قدرت و اهل دنیا بود.
عملکرد شبث در کربلا: اوج نفاق و خیانت
موضع شبث بن ربعی در واقعه کربلا یکی از نمادهای کامل نفاق، دوگانگی و خیانت سیاسی در تاریخ اسلام است.
1. دعوت‌نامه به امام حسین (ع)
شبث بن ربعی در شمار سران قبایل کوفه بود و یکی از کسانی بود که برای امام حسین (ع) نامه نوشت و او را به کوفه دعوت کرد. او در این نامه‌ها از امام خواسته بود که برای رهبری مردم و مقابله با ظلم بنی‌امیه به کوفه بیاید. این دعوت‌ها همراه با تعهد به بیعت، یاری و آمادگی برای قیام بود. اما واقعیت این بود که شبث، مانند بسیاری دیگر از اشراف کوفه، از سران نفاق بود و به دعوت خود پایبند نماند.
2. عدم پیوستن به مسلم بن عقیل
زمانی که مسلم بن عقیل، نماینده امام حسین (ع) وارد کوفه شد و از مردم بیعت گرفت، شبث ابتدا از بیعت طفره رفت. بعدها هم به‌جای آنکه به یاری مسلم برود، در کنار عبیدالله بن زیاد قرار گرفت و به تحکیم قدرت او کمک کرد.
3. حضور در سپاه عمر بن سعد
در روزهای منتهی به عاشورا، شبث نه تنها به امام حسین (ع) نپیوست، بلکه از فرماندهان نظامی سپاه عمر بن سعد شد. بر اساس برخی گزارش‌ها، فرمانده جناح چپ یا بخشی از سواره‌نظام سپاه یزید در کربلا بود و نقش فعالی در محاصره، فشار روانی و سازمان‌دهی سپاه دشمن ایفا کرد.
4. هتک حرمت امام حسین (ع)
طبق برخی منابع، شبث و امثال او در مواجهه با خطبه‌ها و نصایح امام حسین (ع) در روز عاشورا، بی‌ادبانه رفتار کردند. او نه تنها پیام امام را نشنید، بلکه در سکوت یا همکاری با جنایتکاران باقی ماند.
خیانت شبث در کربلا، یکی از روشن‌ترین جلوه‌های سقوط اخلاقی و دینی اوست. او نه‌تنها عهد خود را شکست، بلکه فعالانه در یکی از بزرگ‌ترین جنایات تاریخ اسلام مشارکت داشت. اودر کربلا، چهره یک منافق سیاسیِ دین‌فروش را کامل کرد؛ کسی که در ظاهر یار اهل بیت (ع) بود اما در بزنگاه امتحان، در صف یزید و علیه فرزند پیامبر (ص) ایستاد.
پس از عاشورا: نفوذ، فریب و دورویی
پس از واقعه عاشورا، شبث بن ربعی نه‌تنها کناره‌گیری نکرد، بلکه همچنان در عرصه سیاسی فعال ماند و در تحولات مهم دوران پس از امام حسین (علیه‌السلام) نیز نقش ایفا کرد. البته نقش او، مانند گذشته، همچنان دوگانه، پراگماتیک و گاه مزوّرانه باقی ماند.
فعالیت‌های شبث پس از عاشورا اول شامل فرار از پاسخ‌گویی و ادامه نفوذ بود. با وجود نقش واضح او در سپاه عمر بن سعد، شبث هیچ‌گاه مورد مؤاخذه یا پیگرد قرار نگرفت؛ چراکه در ساختار حکومت اموی، از جمله در کوفه، همچنان جایگاه داشت. او با فریب‌کاری و تطبیق با قدرت حاکم، توانست خود را از تبعات واقعه کربلا برهاند.
پس از شهادت امام حسین (ع)، گروهی از شیعیان کوفه به رهبری سلیمان بن صرد خزاعی قیام کردند و به عنوان «توابین»، تصمیم گرفتند که با جنگیدن با امویان، از جنایت کربلا توبه کنند. شبث بن ربعی به‌شدت با این قیام مخالفت کرد و نه‌تنها به آن نپیوست، بلکه برخی منابع می‌گویند او در تضعیف روحیه مردم برای همراهی با قیام، نقش تخریبی ایفا کرد.
دورویی در ماجرای قیام مختار هم صورت دیگر او بود. در قیام مختار ثقفی که به خون‌خواهی امام حسین (ع) برخاست، شبث ابتدا با مختار همراهی ظاهری کرد. اما در واقع با مختار مخالف بود و بعدها مشخص شد که او از مخالفان نهضت بود که برای جاسوسی یا تخریب از درون وارد جریان شده بود. مختار پس از کشف نفاق او، شبث را تبعید یا منزوی کرد، اما به دلایلی از اعدام او صرف‌نظر شد. برخی گفته‌اند به دلیل نفوذش در قبیله بنی‌تمیم و برای جلوگیری از درگیری قبیله‌ای بود.
البته او پس از مختار به قدرت برگشت. پس از شکست و قتل مختار ثقفی و بازگشت قدرت به اشراف کوفی و طرفداران امویان، شبث دوباره موقعیت سیاسی و نفوذ خود را باز یافت. او در دوران حکومت‌های بعدی، از جمله در زمان خلافت عبدالملک بن مروان، در سمت‌هایی مانند قضاوت یا فرماندهی نظامی ایفای نقش کرد. شبث بن ربعی در تمام این مراحل، شخصیتی فرصت‌طلب، بی‌ثبات و محافظه‌کار بود؛ کسی که همواره سعی کرد در کنار قدرت بماند و از هرگونه جنبش انقلابی یا حرکت اصلاحی فاصله بگیرد، حتی اگر آن جنبش در راستای حق و عدالت بود.
درواقع شبث نه‌تنها پس از عاشورا توبه نکرد و کنار نرفت، بلکه به یکی از نمادهای نفاق مزمن در تاریخ اسلام تبدیل شد؛ مردی که همواره در لباس دین، در خدمت قدرت و بر ضد اهل‌بیت (ع) عمل کرد.
خواص بی‌بصیرت یا منافق نفوذی؟
برای تحلیل شخصیت او باید به دو عامل توجه کنیم: رفتارهای او در بزنگاه‌های تاریخی و موقعیت اجتماعی‌اش. اگر او را «خواص بی‌بصیرت» بدانیم، در این دیدگاه شبث فردی با سابقه‌ای نظامی و سیاسی قوی در کوفه بود، اما در بزنگاه‌ها دچار تردید، دنیاطلبی و محافظه‌کاری می‌شد. دعوت امام حسین (ع) را امضا کرد، اما از ترس ابن زیاد عقب نشست. در صفین همراه امام علی (ع) بود، ولی در حکمیت سستی کرد. در نهضت‌های توابین و مختار، به دلیل ترس از شکست یا منافع شخصی همراهی نکرد.
طبق این دیدگاه، شبث بصیرت نداشت، اما نیت کاملاً خیانت‌آمیز هم نداشت. او نمونه‌ای از «خواص بی‌بصیرت» است که امام علی (ع) بارها از آن‌ها گلایه کرد.
اما اگر او را «منافق نفوذی» بدانیم، در این نگاه، شبث به‌ظاهر مسلمان و شیعه، در باطن اهل دنیا و در خدمت قدرت‌های مخالف اهل‌بیت (ع) بود. در سپاه علی (ع) حضور داشت، اما همیشه در بزنگاه‌ها به ضرر امام عمل کرد. در شهادت حجر بن عدی نقش محوری داشت. در کربلا، پس از دعوت، در سپاه یزید ایستاد و در ماجرای مختار، به‌عنوان نفوذی وارد شد و قصد تخریب داشت.
این رفتارها نشانه فردی است که به‌صورت حساب‌شده، در کنار حق نفوذ می‌کرد اما به نفع باطل ضربه می‌زد؛ یعنی او یک منافق سیاسی تمام‌عیار بود.
در جمع‌بندی تحلیلی باید دانست که با توجه به رفتار مستمر و هدف‌دار شبث در آسیب به جبهه حق، می‌توان گفت او فراتر از «خواص بی‌بصیرت» بود. او یک «منافق نفوذی در جبهه اهل بیت (ع)» محسوب می‌شود.
برای دلیل این موضوع می‌توان به تکرار رفتارهای خائنانه در دوره‌های مختلف (از امام علی تا امام حسین علیهماالسلام و حتی پس از آن) اشاره کرد. حفظ موقعیت خود در دل قدرت‌های طاغوتی ابن زیاد، معاویه، عبدالملک بن مروان، ضربه‌های پنهان ولی مؤثر به جبهه حق در کربلا، شهادت حجر، مختار و سکوت آگاهانه و فعال در مقابل ظلم، همراه با نقش‌آفرینی امنیتی و سیاسی از دلایل دیگر این موضوع است که ثابت می‌کند شبت منافق نفوذی بوده.
پس شبث بن ربعی نه فقط مصداق خواص بی‌بصیرت، بلکه نمونه‌ای از نفاق پیچیده سیاسی در تاریخ اسلام است که زیر پوشش دینداری و انقلابی‌گری، عملاً در خدمت دشمنان اهل‌بیت (ع) عمل کرد.به همین دلیل شناخت شبث برای امروز ما مهم است، چون نشان می‌دهد چگونه افراد با سابقه، دانش و چهره مقبول می‌توانند اگر مراقب نباشند، به ابزار باطل در لباس حق تبدیل شوند.
در برابر حمله‌های دشمن خارجی مثل حمله اخیر رژیم صهیونیستی به خاک ایران، تهدیدهای بیرونی فقط یک بخش از خطر هستند. خطر واقعی نفوذ، جاسوسی، خیانت و جنگ شناختی داخلی است که دشمنان را یاری می‌کند.
حالا شبث چگونه در اینجا تداعی می‌شود؟
شبث در گذشته دعوت‌کننده امام حسین (ع) اما در سپاه یزید بود، مصداق امروزی او افرادی هستند که شعار دین و وطن می‌دهند، اما عملاً با دشمن همکاری می‌کنند.
شبث در گذشته عامل نفوذ در حکومت و تحریف تصمیمات بود، اما مصداق امروزی او نفوذ در نهادها برای ایجاد اخلال، انحراف و انفعال است.
شبث در گذشته نامه‌نگاری برای قتل حجر بن عدی کرد، مصداق امروزی او مشارکت در تخریب یا شهادت چهره‌های مؤمن، وطن‌دوست یا انقلابی است.
شبث در گذشته سکوت یا توجیه جنایت داشت، مصداق امروزی او رسانه‌هایی هستند که جنایت دشمن را عادی‌سازی یا توجیه می‌کنند.
شبث در گذشته ظاهر مذهبی و باطن دنیادوست داشت، مصداق امروزی او چهره‌هایی هستند با پوشش دینی یا فرهنگی که در خدمت پروژه دشمن قرار دارند.
بنابراین شبث‌گرایی یعنی آمیختن دین با منفعت‌طلبی، فروختن حقیقت به‌خاطر مصلحت شخصی، ضربه زدن به جبهه مقاومت در لباس دوستی، تحلیل بردن جامعه با اطلاعات غلط و شکاف‌سازی و بی‌اعتمادسازی.
و امروز، همان‌طور که شبث، کوفه را برای سیدالشهدا (ع) به جهنم تبدیل کرد، شبث‌های مدرن هم تلاش دارند جمهوری اسلام ایران و جهان اسلام را از درون فرسوده کنند.
درنتیجه شبث یک فرد نیست؛ یک جریان است. جریانی خزنده، متظاهر، پرادعا و بی‌ریشه که همیشه کنار قدرت می‌ماند، اما در بزنگاه‌ها به دشمن خدمت می‌کند.
انتهای پیام/
