آئین بیل‌زنی خوسف، زنده‌ترین روایت از عاشورا در کویر
آیین بیل‌زنی خوسف، زنده‌ترین روایت مردم از داغ دفن شهیدان کربلا، آیینی با قدمتی بیش از ۲۵۰ سال است.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از بیرجند، ظهر عاشورا، وقتی گرمای کویر با آتش داغ دل‌ها درهم می‌آمیزد، خوسف به صحنه‌ای بی‌نظیر از عزاداری بدل می‌شود. مردانی با بیل‌های آهنین در دست، حلقه‌وار می‌چرخند، فریاد «یا حیدر» سر می‌دهند و بیل‌ها را با ضرب‌آهنگی موزون به هم می‌کوبند؛ اینجا خوسف است و آیین بیل‌زنی‌اش، زنده‌ترین روایت مردم از داغ دفن شهیدان کربلا، آیینی با قدمتی بیش از 250 سال است.
آیینی از دل تاریخ؛ از زندیه تا امروز
آیین بیل‌زنی خوسف یکی از کهن‌ترین سنت‌های عزاداری در ایران است که سابقه‌ای نزدیک به دو قرن و نیم دارد. ریشه این آیین به روایت دفن پیکر شهدای کربلا توسط قبیله بنی‌اسد در روز سیزدهم محرم بازمی‌گردد. مردان خوسفی، بیل به‌دست در میدانی گرد هم می‌آیند و با فریادهایی موزون و ضرباهنگی خاص، بیل‌ها را به یکدیگر می‌کوبند. این حرکت، بازآفرینی همان لحظه‌ای است که بنی‌اسد، پس از سه روز، با بیل و بیلچه به صحرای کربلا آمدند تا پیکرهای بی‌جان اهل‌بیت را از دل خاک بیرون کشیده و به خاک بسپارند.
مراسم چگونه برگزار می‌شود؟
مراسم معمولاً بعد از نماز ظهر عاشورا در محل مشهور به قتلگاه حسینیه صاحب‌الزمان خوسف برگزار می‌شود. دسته‌های مختلف از محله‌های شهر به این میدان می‌رسند و آیین آغاز می‌شود. در هر گروه، بین 15 تا 20 مرد جوان و میانسال شرکت می‌کنند. آن‌ها با چرخشی آرام حلقه می‌زنند، سپس هم‌صدا با ذکرهایی چون «یا علی»، «یا حیدر» بیل‌ها را به هوا برده و با شدت به هم می‌کوبند. این صحنه که با صدای آهنین برخورد بیل‌ها، اشک چشم عزاداران و فریاد «لبیک یا حسین» همراه است، به یک اجرای آیینی و هم‌زمان، یک نمایش نمادین از سوگ بدل می‌شود.
روایت مردم؛ آیینی که نسل‌به‌نسل ادامه دارد
حسین عرب‌زاده، از پیرغلامان و بیل‌زنان قدیمی خوسف، می‌گوید: از نوجوانی در این آیین حضور داشتم. پدرم می‌گفت پدر او هم در همین میدان بیل‌زنی می‌کرد. این سنت نسل به نسل در خانواده‌های خوسفی مانده و برای ما فقط یک مراسم نیست، یک عهد است؛ عهد با شهیدان کربلا.
زهرا حسینی‌نیا، بانوی فرهنگی اهل خوسف نیز معتقد است: گرچه بیل‌زنی ظاهراً آیینی مردانه است، اما زنان خوسف نیز نقش پررنگی در حفظ و تدارک این مراسم دارند. چه در نذری‌ها و چه در آماده‌سازی ابزار و همراهی با دسته‌ها. این مراسم، نماد هویت مشترک همه ماست.
روایت تاریخ‌نگاران؛ بیل، نماد عزت و ایمان
سید احمد برآبادی، کارشناس پژوهش‌های فرهنگی و میراث معنوی خراسان جنوبی نیز با اشاره به جایگاه ویژه این آیین در خراسان جنوبی گفت: بیل‌زنی در خوسف نه‌تنها یک آیین عزاداری است، بلکه شکلی از بازنمایی تاریخی عاشورا در قالبی مردمی و بومی است. مردم خوسف با ابزار زندگی‌شان، یعنی بیل – نماد خاک، کار و بقا – عزاداری می‌کنند. این تلفیق ابزار زندگی با روایت شهادت، وجهی کم‌نظیر به آیین داده است.
وی تأکید کرد: این مراسم ظرفیت ثبت ملی دارد و باید به عنوان میراث معنوی برجسته معرفی شود.
تلفیقی از آیین و نمایش؛ آیینهای از هویت بومی
به گفته یک استاد مردم‌شناسی، بیل‌زنی نمونه‌ای نادر از آیینهای نمایشی-عزاداری ایران است. در آن، عناصر نمایش سنتی، موسیقی آیینی، ابزار کار و مشارکت اجتماعی در هم تنیده شده‌اند. این آیین یک پرفورمنس فرهنگی است که مخاطب را نه‌فقط تماشاگر، که درگیر روایت می‌کند.
وی افزود: در آیین‌هایی مثل بیل‌زنی، ما با یک هنر جمعی بومی مواجه هستیم؛ جایی که باور، بدن، صدا و خاک در کنار هم، روایت‌گر ایمان می‌شوند.
ظرفیت فرهنگی؛ از ثبت ملی تا جذب گردشگر مذهبی
با وجود قدمت و غنای آیینی، بیل‌زنی خوسف هنوز آنگونه که شایسته است در سطح ملی و بین‌المللی معرفی نشده. کارشناسان حوزه گردشگری و فرهنگ معتقدند ثبت ملی این آیین، می‌تواند زمینه‌ساز توسعه گردشگری آیینی در خراسان جنوبی شود.
علی ساجدی، فعال حوزه میراث فرهنگی در خراسان جنوبی گفت: مراسم بیل‌زنی، اگر به‌درستی مستندسازی، تبلیغ و ثبت شود، می‌تواند به مقصدی فرهنگی برای گردشگران مذهبی داخلی و خارجی تبدیل شود. این آیین ریشه‌دار است و در هیچ‌کجای کشور مشابه آن دیده نمی‌شود.
رسانه، مستند، روایت؛ فرصتی برای دیده شدن
در سال‌های اخیر مستندسازانی از صداوسیما و مراکز فرهنگی از این مراسم تصویربرداری کرده‌اند، اما همچنان خلأ یک مستند جامع یا حتی کتاب مستندنگارانه درباره این آیین حس می‌شود. این آیین ظرفیت تولید محتوای رسانه‌ای در سطح ملی و بین‌المللی را داراست.
آیین بیل‌زنی خوسف، آیینی زنده و ریشه‌دار است که نه‌تنها خاک، که روح مردم را با عاشورا پیوند می‌زند. این آیین نشان می‌دهد که کربلا تنها یک حادثه تاریخی نیست، بلکه یک فرهنگ جاری است که در دل مردم خوسف، در ظهر عاشورا، با فریاد «یا حیدر» و بیل‌هایی آهنین تکرار می‌شود.
انتهای پیام/ 257
