زنگ هشدار بیابان‌زایی در شرق ایران به صدا درآمد
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی با بیان اینکه حدود ۹۶.۵ درصد از مساحت استان را عرصه‌های طبیعی دربر گرفته است گفت: ۲.۱ میلیون هکتار از اراضی استان به عنوان کانون‌های بحرانی فرسایش بادی شناسایی شده است.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از بیرجند، علیرضا نصرآبادی، مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی در نشست خبری به مناسبت هفته بیابان‌زدایی، با اشاره به شرایط اقلیمی خاص این استان گفت: استان خراسان جنوبی با وسعتی بالغ بر 15 میلیون هکتار، حدود 9 درصد از مساحت کشور را به خود اختصاص داده که 96.5 درصد آن را عرصه‌های طبیعی تشکیل می‌دهد. این استان در کمربند خشک و نیمه‌خشک نیم‌کره شمالی قرار دارد و به دلیل بارش اندک، تبخیر بالا و پوشش گیاهی ضعیف، در معرض تهدیدهای جدی زیست‌محیطی قرار دارد.
وی با تاکید بر اینکه بیش از 36 درصد از عرصه‌های طبیعی استان بیابانی و 50 درصد نیز مراتع کم‌تراکم بیابانی هستند افزود: در حال حاضر حدود 4.8 میلیون هکتار از اراضی استان تحت تاثیر فرسایش بادی قرار دارند که از این میان، 2.1 میلیون هکتار به عنوان کانون‌های بحرانی شناسایی شده‌اند؛ کانون‌هایی که در تمام شهرستان‌های استان پراکنده هستند و سالانه بالغ بر 845 میلیارد ریال خسارت به مناطق مسکونی، کشاورزی، صنعتی و زیرساختی وارد می‌کنند.
چالش‌ها و تهدیدهای ناشی از تغییر اقلیم در خراسان جنوبی
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی با تاکید بر اینکه تغییر اقلیم یکی از اصلی‌ترین عوامل تشدید بیابان‌زایی در استان است گفت: این پدیده خزنده، اثرات بلندمدت و گسترده‌ای بر منابع طبیعی، تولید کشاورزی و سلامت انسانی دارد.
وی بیان کرد: در استان خراسان جنوبی، این تغییرات اقلیمی به شکل‌های مختلفی نشلن داده می‌شود از جمله وقوع خشکسالی‌های متعدد، کاهش حاصل‌خیزی خاک، برداشت بی‌رویه از منابع آب‌های زیرزمینی، تغییرات شدید بارش به شکل ناگهانی و سیلابی، تغییر کاربری غیرمجاز اراضی، تشدید وزش بادهای 120 روزه که موجب بروز گرد و غبار در بیشتر نقاط استان شده است و از همه مهم‌تر، ضعف آگاهی عمومی در قبال این بحران زیست‌محیطی است.
اقدامات منابع طبیعی برای مقابله با بیابان‌زایی و گرد و غبار
نصرآبادی، با بیان اینکه در راستای پیشگیری از اثرات مخرب تغییر اقلیم، برنامه‌ریزی‌هایی در قالب طرح‌های جامع منابع طبیعی و آبخیزداری اجرا شده است، اضافه کرد: مهمترین آن‌ها شامل انتخاب گونه‌های گیاهی سازگار با اقلیم استان برای احیا و اصلاح مراتع و بیابان‌زدایی، جلوگیری از اجرای طرح‌های پرمصرف آب در مناطق کم‌آب، احیای دانش بومی در بهره‌برداری از نزولات آسمانی، از جمله اجرای پروژه‌های هلالی‌های آبگیر همراه با بذرکاری، ساخت سازه‌های کوچک آبی و خاکی در مناطق کوهستانی برای افزایش نفوذپذیری آب است.
وی تاکیدکرد: بیابان‌زدایی تنها با مشارکت مردم، ارتقاء فرهنگ بهره‌برداری از منابع طبیعی و اجرای برنامه‌های علمی و منطقه‌محور ممکن است وهر تصمیم نادرست در استفاده از منابع، تأثیری بلندمدت بر آیندگان خواهد داشت.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی با اشاره به اینکه سیاست‌های بیابان‌زدایی در کشور با محوریت دفتر امور بیابان سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری، در قالب برنامه‌هایی هدفمند و منسجم دنبال می‌شود ادامه داد: خراسان جنوبی نیز با توجه به وسعت بالای اراضی بیابانی، به‌طور جدی در این مسیر گام برداشته است.
وی گفت: از جمله اقدامات مهم در این حوزه می‌توان به تعیین عوامل مؤثر در بیابان‌زایی، اولویت‌بندی مناطق بحرانی، تثبیت تپه‌های ماسه‌ای روان، تبدیل اراضی شنی و لم‌یزرع به اراضی تولیدی و توسعه طرح‌های مدیریت جنگل‌های دست‌کاشت و طبیعی در مناطق بیابانی اشاره کرد.
نصرآبادی ادامه داد: تهیه و اجرای طرح‌های مقابله با کانون‌های بحرانی فرسایش بادی، اجرای پروژه‌های مشارکتی ذیل ماده 3 قانون حفاظت و بهره‌برداری، استفاده از گونه‌های بومی مقاوم به خشکی و شوری در عملیات تثبیت شن‌های روان، و کنترل روان‌آب‌ها جهت احیای اراضی بیابانی، از دیگر محورهای مهم فعالیت‌ها در استان است.
مدیرکل منابع طبیعی استان همچنین به بهره‌برداری هدفمند از ترسالی‌ها اشاره کرد و گفت: در سال‌های تر، تمرکز بر اجرای وسیع عملیات بیولوژیکی و مدیریت هرزآب‌ها در دستور کار قرار می‌گیرد تا از ظرفیت آبی موجود بهترین بهره‌برداری در جهت احیای مناطق بیابانی صورت گیرد.
اقدامات بیابان‌زدایی در خراسان جنوبی
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی در ادامه سخنان خود به تشریح عملکرد اجرایی این اداره‌کل در حوزه بیابان‌زدایی پرداخت و گفت: در مجموع، تا پایان سال 1403 اقدامات گسترده‌ای در عرصه‌های بیابانی استان انجام شده که نقش بسزایی در کاهش فرسایش بادی، تثبیت خاک، و بهبود پوشش گیاهی داشته‌اند.
وی افزود: از جمله مهمترین این اقدامات می‌توان به نهال‌کاری در سطح 148 هزار و 858 هکتار اشاره کرد که از این میزان، 408 هکتار در سال 1403 اجرا شده است. همچنین مدیریت روان‌آب‌های سطحی در 40 هزار و 878 هکتار انجام شده که 550 هکتار آن مربوط به سال جاری است.
نصرآبادی ادامه داد: در حوزه بذرکاری نیز تاکنون 16 هزار و 379 هکتار تحت پوشش قرار گرفته که سهم سال 1403 از این رقم 550 هکتار بوده است. همچنین 401 کیلومتر بادشکن زنده تا پایان سال 1402 احداث شده بود که در سال جاری 165 کیلومتر دیگر به آن اضافه شد.
برآورد خسارات ناشی از پدیده گردوغبار و فرسایش بادی در خراسان جنوبی
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی به آثار مخرب پدیده گردوغبار و فرسایش بادی بر منابع طبیعی و سایر بخش‌های استان اشاره کرد و گفت: گردوغبار یکی از چالش‌های مهم زیست‌محیطی در دهه‌های اخیر است که ابعاد گسترده‌ای از سلامت انسان تا تخریب منابع پایه را در بر می‌گیرد.
وی افزود: ذرات گردوغبار قادرند تا ارتفاع 6 کیلومتر در جو صعود کرده و تا فاصله 6 هزار کیلومتر منتقل شوند. این پدیده می‌تواند میدان دید افقی را از 10 هزار متر به کمتر از هزار متر کاهش دهد و در نتیجه اختلال جدی در حمل‌ونقل و زندگی روزمره ایجاد کند.
نصرآبادی با استناد به آمارهای علمی اظهار کرد : طبق مطالعات، با افزایش هر 10 میکروگرم در متر مکعب از این ذرات، میزان مرگ‌ومیر به‌طور متوسط 1 درصد افزایش می‌یابد.
وی گفت: بر اساس پایش‌های ماهواره‌ای، اطلاعات هواشناسی و مدل‌سازی مسیرهای حرکت ذرات معلق، کانون‌های مهم تولید گردوغبار شناسایی شده‌اند. عمده این کانون‌ها در شمال و غرب عراق، شرق افغانستان، و در برخی موارد جنوب عراق و عربستان قرار دارند.
نصرآبادی ضمن ابراز نگرانی از اثرات روزافزون این پدیده، بر لزوم همکاری میان‌دستگاهی، تقویت طرح‌های تثبیت خاک، حفاظت از پوشش گیاهی، و ارتقای آگاهی عمومی تأکید کرد.
راهکارهای مقابله با پدیده گردوغبار
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی، به ضرورت اتخاذ راهکارهای علمی و اجرایی برای مقابله با پدیده گردوغبار اشاره کرد و گفت: گردوغبار نیز همچون سایر مخاطرات طبیعی، ماهیتی محیط‌زیستی و اقلیمی دارد و مقابله با آن مستلزم بهره‌گیری از رویکردهای علمی در قالب چرخه‌های «مدیریت ریسک» و «مدیریت بحران» است.
وی با اشاره به اینکه در چرخه مدیریت بحران، تمرکز بر امداد و نجات، بازسازی و جبران خسارات پس از وقوع حادثه است، ادامه داد: این شیوه در بسیاری از موارد، به دلیل نبود اقدامات پیشگیرانه، منجر به خسارات گسترده مالی و انسانی می‌شود. در مقابل، در چرخه مدیریت ریسک، تمرکز اصلی بر کاهش آسیب‌پذیری و افزایش آمادگی جامعه پیش از وقوع پدیده است.
مدیرکل منابع طبیعی اتان تأکید کرد: اگرچه نمی‌توان به طور کامل مانع بروز طوفان‌های گردوغبار شد، اما با اجرای صحیح مدیریت ریسک می‌توان آثار آن را به حداقل رساند.
وی با اشاره به ایجاد کمربند فضای سبز در اطراف شهرها و توسعه و نگهداری فضای سبز درون‌شهری، توسعه مراکز درمانی و بهداشتی برای مقابله با آثار زیان‌بار گردوغبار بر سلامت عمومی،کنترل منابع ساکن گردوغبار مانند فعالیت‌های عمرانی و کارگاه‌های سنگ‌شکن، افزایش آگاهی عمومی درباره عوامل، پیامدها و راهکارهای مقابله با گردوغبار، مدیریت صحیح منابع آب و خاک و جلوگیری از تخریب سرزمین را از مهمترین راهکارهای اصلی مقابله با گردو غبار ذکر کرد.
روش‌های اجرایی بیابان‌زدایی برای کنترل فرسایش بادی
نصرآبادی ادامه داد: برای مقابله با فرسایش بادی، دو راهکار اساسی وجود دارد؛ نخست، کاهش سرعت باد یا جلوگیری از رسیدن آن به حد آستانه فرسایش از طریق احداث انواع بادشکن‌ها (زنده و غیرزنده)؛ دوم، مقاوم‌سازی سطوح در معرض فرسایش از طریق اجرای عملیات بیولوژیکی، مدیریت روان‌آب‌های سطحی، افزایش پوشش گیاهی، و استفاده از خاک‌پوش‌های طبیعی و شیمیایی است.
وی تأکید کرد: مقابله با گردوغبار نیازمند نگاهی فرابخشی، برنامه‌ریزی منطقه‌ای و مشارکت فعال مردم و دستگاه‌های اجرایی است. در این مسیر، هم‌افزایی علمی، اجتماعی و اجرایی می‌تواند زمینه‌ساز کاهش تهدیدات و حرکت به سمت توسعه پایدار در مناطق آسیب‌پذیر مانند خراسان جنوبی باشد.
انتهای پیام/ 257
