سهلِ ممتنع؛ مثل پرداختن به «نماز» در داستان

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، نشست نقد و بررسی کتاب «بر فراز کشتزار»، نوشته علی‌اکبر والایی با حضور نویسنده، کامران پارسی‌نژاد و محمد گودرزی دهریزی به عنوان منتقد به کوشش دفتر نشر معارف در پاتوق کتاب برگزار شد.

والایی در ابتدای این نشست با اشاره به چرایی نوشتن کتاب «بر فراز کشتزار» گفت: با توجه به اینکه طرح فلسفه نماز را برای نوجوانان جذاب دیدم، تصمیم گرفتم که در قالب یک اثر داستانی به این موضوع بپردازم. این کتاب حاصل مطالعاتی است که در چند سال اخیر در این رابطه داشته‌ام.

وی با بیان اینکه قرار بود ابتدا این کتاب با حمایت ستاد اقامه نماز منتشر شود، اما متأسفانه اتفاقات تلخی رخ داد و به نتیجه نرسید، ادامه داد: در آن زمان در اثر برخوردهایی که دیده بودم، خیلی دلسرد شدم، اما در نهایت تصمیم گرفتم بدون اینکه از جایی انتظار حمایت داشته باشم، شروع به نوشتن کار کردم. سرانجام نیز قسمت بر این بود تا نشر معارف چاپ کتاب را برعهده بگیرد.

بخش دیگر این نشست به صحبت‌های پارسی‌نژاد درباره تازه‌ترین کتاب والایی اختصاص داشت. او با بیان اینکه کتاب «بر فراز کشتزار» در دسته ادبیات دینی قرار می‌گیرد، گفت: ادبیات دینی پیشینه خیلی زیادی در ادبیات فارسی دارد. از گذشته تا به امروز نویسندگان زیادی به موضوعات مختلف این عرصه توجه نشان داده‌اند؛ از این منظر ادبیات دینی از جمله ژانرهایی است که مورد اقبال نویسندگان بسیاری بوده است. با این حال به نظر می‌رسد با توجه به تغییر ذائقه نسل‌ها، نیازمند تحول در حوزه ادبیات دینی هستیم. دیگر آثاری که در سبک و سیاق 50 سال پیش در این حوزه نوشته می‌شد، جوابگوی نیازها و سلیقه نسل امروز نخواهد بود؛ بنابراین لازم است که هم از منظر ساختار و هم از منظر قالب و موضوعاتی که به آن می‌پردازیم، نگاهی جدید و متفاوت داشته باشیم.

این منتقد ادبی از کتاب «رؤیای نیمه‌شب»، نوشته مظفر سالاری، به عنوان یکی از کارهای موفق در سال‌های اخیر در حوزه ادبیات دینی یاد کرد و این کتاب را یکی از عناوین موفق در جذب مخاطب جوان دانست.

وی با بیان اینکه در کتاب «بر فراز کشتزار» نیز تلاش شده است با پرهیز از درشت‌نمایی در رساندن پیام، داستان پیش برود و این موضوع خود می‌تواند یکی از دلایل موفقیت رمان والایی باشد، اضافه کرد: در این کتاب ما با دو موضوع محوری نماز و دعای خیر والدین مواجه هستیم. نویسنده تلاش کرده است پیام کتاب، کوتاه و در حد یک تلنگر باشد.

پارسی‌نژاد افزود: در داستان‌نویسی هرچقدر نویسنده هدف خود را پنهان کند و طرح مسئله را به پایان داستان محول کند، موفق‌تر خواهد بود تا اینکه از همان ابتدا دستش برای مخاطب رو شود.

وی در ادامه تحقیق و مطالعه در حوزه ادبیات به ویژه ادبیات دینی را از جمله مقدمات لازم در نوشتن دانست و یادآور شد: در گذشته گسست اجتماعی و فرهنگی هر 50 سال یکبار رخ می‌داد، یعنی نسل 50 سال بعد، حرف نسل قبل خود را نمی‌پذیرفت. اما الآن این گسست اجتماعی به دلیل پررنگ شدن نقش شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی در زندگی ما، به 10 سال تقلیل یافته است؛ بنابراین لازم است نویسنده قبل از اینکه داستان خود را شروع کند، با نسلی که قرار است مخاطب کتابش باشد، صحبت کند، نقطه نظرات آنها را بشنود و از دغدغه آنها آگاه شود. مثلاً برای نوشتن کتابی درباره نماز حتماً به سراغ نوجوانانی برویم که نماز نمی‌خوانند. علت آن را بپرسیم و حرف آنها را بشنویم. این امر به نویسنده کمک می‌کند که با ذهن بازتر به موضوع بپردازد و از سوی دیگر، اثرگذار بنویسد.

پارسی‌نژاد با بیان اینکه خوشبختانه این اتفاق در کتاب «بر فراز کشتزار» افتاده است، اضافه کرد: نویسنده داستان را با دنیای پس از مرگ آغاز می‌کند، فضای جذابی که می‌تواند مخاطب را به سمت خود جذب کند. نویسندگانی نیز پیش از این اثر به این موضوع پرداختند که از این جمله می‌توان به کتاب «صحرای محشر» جمالزاده اشاره کرد. در آن زمان انتشار این کتاب واکنش‌هایی را به همراه داشت، چون فکر می‌کردند کتاب حاوی مطالب توهین‌آمیز است؛ حال آنکه قصد نویسنده نقد مسائل دوره پهلوی بود.

پارسی‌نژاد در ادامه این نشست به نگاه کتاب «بر فراز کشتزار» در خصوص پرداختن به موضوع ثواب و عقاب در دنیای پس از مرگ پرداخت. به گفته این نویسنده؛ در روایت والایی نقش محوری داستان برعهده شخصیت‌های داستان است؛ به همین دلیل به خوبی ما شاهد تحول شخصیت‌ها هستیم. به عبارت دیگر، مهتاب که در ابتدای کتاب ما به عنوان دختری لجوج می‌شناسیم، در پایان داستان قبول می‌کند که کم‌کاری کرده و باید جبران کند. نویسنده چهره آن دنیا را خشن و ترس‌آور نشان نداده است. ما نیاز نداریم که انقدر در توصیف آن دنیا و نتیجه کارمان ترس‌آور عمل کنیم. در واقع زجری که فرد در آن دنیا می‌بیند، نتیجه عمل اوست. به عبارتی، بار گناه فرد سبب می‌شود که از لذت در جوار رحمت خداوند بودن محروم شود و این برای فرد شکنجه است.

گودرزی، به عنوان منتقد دیگری که در این جلسه حاضر بود، نیز در ادامه پرداختن به موضوعاتی مانند نماز را ساده اما در عین حال دشوار توصیف کرد و گفت: من خودم جرأت پرداختن به دنیای پس از مرگ را برای نوجوانان ندارم. نوشتن این دست از موضوعات برای گروه بزرگسال ساده‌تر است و تا الآن نیز آثاری در این حال و هوا منتشر شده است، اما ترسیم این فضا برای نوجوانان دشواری‌های خاص خود را دارد؛ به این معنی که شما هم باید داستان را روایت کنید، هم باید حرف درست بزنید و اگر اندکی پای نویسنده بلغزد، کار پیش نخواهد رفت و نویسنده مورد سوال قرار خواهد گرفت.

وی با تأکید بر لزوم تحقیق در نوشتن ادبیات دینی برای نوجوانان اضافه کرد: طرح نتایج تحقیق در این دست از آثار نیز خود قاعده خاصی دارد، نویسنده نباید تمام نتایج خود را در کتاب ارائه دهد. اگر اندکی پرداختن به مسائل پژوهشی در کتاب زیاد شود، به کار ضربه می‌زند. ارائه این نکات باید قطره‌چکانی صورت بگیرد.

گودرزی با بیان اینکه والایی در «بر فراز کشتزار» توانسته به خوبی از پس این مهم برآید، ادامه داد: به عنوان نمونه، نویسنده در آنجا که دارد ملکوت را توصیف می‌کند، تعریف ملکوت را هم ارائه می‌دهد؛ یعنی درست در جایی که مخاطب درگیر توصیف آن فضاست. مخاطب گمان نمی‌کند که این نتیجه تحقیق نویسنده است، بلکه فکر می‌کند که جزوی از فضای توصیف است.

این منتقد زاویه دید «بر فراز کشتزار» را نقطه قوت کتاب والایی دانست و افزود: نویسنده داستان را از زبان یک روح روایت می‌کند، انتخابی که برای مخاطب نوجوان می‌تواند جذاب باشد. نوجوانان در این سنین جذب این فضاها هستند و سؤالات متعددی درباره آن دارند. از سوی دیگر، او از پس ایجاد حس تعلیق در داستان به خوبی برآمده است. توصیفاتی که برای ایجاد حس تعلیق در داستان استفاده شده، پیش‌برنده بوده و به عنوان یک دیوار بین مخاطب و کتاب نقش ایفا نکرده است. در داستان‌های کلاسیک رویه به این صورت است که نویسنده 15 صفحه اول کتاب را به توصیف اختصاص می‌دهد و بعد وارد ماجرا می‌شود، این روش در داستان‌نویسی مدرن با نگاه تردید نگریسته می‌شود. 

انتهای پیام/