ادای دین قلم به ساحت دومین امام شیعیان

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم،‌ امروز هفتم ماه صفر به روایتی شهادت امام حسن مجتبی(ع) است،‌ یکی از مهم‌ترین و حساس‌ترین بخش‌های تاریخی زندگی امام حسن مجتبی(ع) که مورد بحث و گفت‌وگوی فراوان واقع شده است، ماجرای صلح آن حضرت با معاویه و کناره‌گیری اجباری ایشان از صحنه خلافت و حکومت اسلامی است. تاکنون کتاب‌های بسیاری در این زمینه و درباره زندگانی امام حسن مجتبی(ع) منتشر شده، اما ساحت ادبیات از این موضوع چندان مملو نیست. در سال‌های اخیر چند کتاب شاخص در این زمینه منتشر شده‌ است  که در مواجهه با مخاطب نیز خوش درخشیده‌اند.

در این گزارش به برخی از این آثار در حوزه ادبیات داستانی و غیرداستانی توجه داشته‌ایم.

ادبیات داستانی:‌

حاء سین نون،‌ نوشته سیدعلی شجاعی از نشر نیستان

کتاب «حاء. سین. نون»؛ زندگی امام حسن مجتبی(ع) را از زمانی که حضرت علی(ع) به شهادت رسید و خلافت او‌‌ آغاز شد تا روز شهادت ایشان برای ما به تصویر می‌کشد. موضوع صلح محور اصلی این کتاب است.

سیدعلی شجاعی در کتاب حاء. سین. نون با رفت و برگشت‌های راوی بین دو جبهه امام و معاویه و بازسازی و بازیابی اهداف، شخصیت معاویه، تصویری جدید از صلح امام به مخاطبانش نشان می‌دهد. وی در این کتاب به روایت و بررسی 11 سال آخر زندگی امام حسن مجتبی (ع) که شامل ایام صلح و سپس شهادت ایشان است، پرداخته است.  او با توضیح دادن شخصیت حضرت و رفتارشان در برابر مکر معاویه، سعی کرده تا کمی از اسرار پنهان و پوشیده‌ انتخاب‌های امام را برای ما آشکار کند.

درباره تاریخ اسلام با موضوعیت ائمه و اهل بیت نوشتن، با وجود اینکه جذابیت‌هایی دارد اما در کل کار سخت و دشواری است؛ به‌خصوص نحوه شخصیت‌پردازی و یا زمانی که نویسنده سعی می‌کند از تخیل خودش، برای پربارتر شدن داستان استفاده کند. در این شرایط نوشتن چنین داستانی تبدیل می‌شود به راه رفتن روی لبه‌ی باریکی که هر لحظه امکان دارد از روی آن لیز بخورید و درصورت عدم توجه می‌تواند باعث به‌وجود آمدن حاشیه‌هایی شود که کل کار نویسنده را نیز زیر سؤال ببرد.

مهم‌ترین ویژگی کتاب حاء. سین. نون به سلامت جستن از روی همان لبه تیزی است. نام‌گذاری زیبا و خلاقانه این رمان نیز یکی دیگر از ویژگی‌های قابل توجه این کتاب است.

این اثر درباره‌ یکی از پیچیده‌ترین وقایع اسلام است که باتوجه به شرایط غیرعادی امام حسن مجتبی(ع) و پیام صلح ایشان با یکی از بدنام‌ترین خلیفه‌های اسلام، با تحلیل‌های گوناگون و اظهار نظرهای متناقض، همراه بوده که همه این‌ها اشاره به حساسیت زیاد این موضوع برای نوشتن رمان دارد.این کتاب در واقع چهار ماه از زندگانی امام حسن(ع) را در برمی‌گیرد،‌ داستان به گونه‌ای تنظیم شده است که یک فصل در میان جبهه حق و باطل را به تصویر می‌کشد،‌ مخاطب در یک فصل با جبهه امام حسن(ع) و در فصل بعد با جبهه معاویه یا اشقیا روبرو است. در فصول مربوط به امام حسن(ع)، راویان از یاران امام(ع) هستند و در فصول مربوط به معاویه نیز افرادی چون عمرو‌عاص‌، معاویه،‌ عتبه بن ابى سفیان و... روایان ماجرا را تشکیل می‌دهند.

این نویسنده از حدود 55 منبع عربی برای نگارش این اثر استفاده کرده که  همگی دست اول بوده و از منابع معاصر به شمار نمی‌آیند.

انتشارات نیستان چاپ دوازدهم این اثر را به قیمت 36 هزار تومان منتشر و در بازار نشر عرضه کرده است.

«گناه زیبایی»،  نوشته سید‌محمد سادات اخوی از انتشارات کتابستان معرفت

«گناه زیبایی»،  نوشته سید‌محمد سادات اخوی دیگر اثری است که در سال‌های اخیر درباره شخصیت امام حسن مجتبی و صلح او منتشر شده است،‌ این کتاب را انتشارات کتابستان معرفی در سال 1400 منتشر کرده است.

سادات اخوی در گناه زیبایی،‌ هم به مظلومیت امام حسن(ع) در طول تاریخ و تلاش‌های بنی‌امیه برای تخریب چهره ایشان پرداخته و هم ماجرای صلح و اینکه چه شد، امام به اجبار تن به صلح با معاویه دادند را تشریح کرده است.

در این داستان جوانی راهش را گم می‌کند و در مسیر زندگی به خرما‌فروشی به نام میثم برخورد می‌کند و روزگاری را با او هم‌مسیر و هم‌کلام می‌شود.

سادات اخوی درباره این کتاب و ماجرای صلح امام حسن(ع) به تسنیم می‌گوید:  امام حسن(ع)  اساساً بنای بر جنگ داشتند، اما احترام به نظر جمعی گذاشتند چون دیگران نمی‌خواستند بجنگند، حتی به امام گفتند، اگر وارد جنگ شوی تو را می‌‌کشیم، حتی یاران نزدیک حضرت گفتند اگر تسلیم نشوی ما خودمان شما را قبل از جنگ می‌کشیم؛ بنابراین حضرت تا آخرین لحظه‌ای که برایشان مقدور بود، صلح نمی‌خواستند‌.هنوز هیچ اتفاقی نیفتاده بود که معاویه به منبر می‌رود و می‌گوید هر آنچه که با حسن بن علی توافق کردیم زیر پای من است؛ حتی قولش برای در امان ماندن یاران امام حسن(ع) در کوفه را نیز زیرپا گذاشت و همه را شهید کرد. در منابع شیعه و سنی نقل شده است که معاویه در سخنرانی خود در مسجد می‌گوید که مردم بدانید من  به خاطر دین با شما نجنگیدم‌، بلکه به خاطر دنیا و  ثروت‌های کوفه و مال و منال این کار را کردم.

«نشان حُسن» نوشته لیلا مهدوی از انتشارات کتابستان معرفت

یکی دیگر از آثار داستانی مرتبط با امام حسن مجتبی(ع)،‌ کتاب نشان حسن نوشته لیلا مهدوی است که انتشارات کتابستان معرفت آن را منتشر کرده است. مهدوی در این کتاب تلاش کرده تا به شیوه غیرمستقیم از دوران امام حسن(ع) روایت کند.

«نشان حسن»  در مورد فرزندان امام حسین(ع) است،‌ معمولا مخاطب عام تنها با حضرت قاسم از میان فرزندان امام حسن(ع) آشنایی دارد،‌ اما علاوه بر ایشان، به صورت متقن و دقیق نام چند نفر از فرزندان ذکور و مونث امام حسن(ع) نیز در تاریخ آمده است. برای نمونه در کتاب «ارشاد» شیخ مفید از حسن مثنی‌، عبدالله اکبر یا عمر،‌ قاسم‌بن‌حسن‌، عبدالله اصغر و دختر امام حسین(ع) و همسر حضرت سجاد(ع) هستند،‌نام برده شده است.

از بین فرزندان امام حسن که در کربلا حضور داشتند،‌ همه می‌جنگند و شهید می‌شوند جز حسن مثنی که در هنگامی که قرار بوده سر از تنش جدا شود،‌ دایی‌اش که در سپاه یزید بوده امان‌نامه می‌آورد. 

«غنچه یاس کبود» نوشته هادی شریفی از انتشارات نیستان

غنچه یاس کبود نوشته هادی شریفی رمانی است راجع به امام حسن مجتبی علیه السلام که چاپ دوم آن در 184 صفحه رقعی توسط نشر نیستان به بازار کتاب عرضه شده است. 

این اثر از داستان ازدواج حضرت علی(ع) با حضرت فاطمه(س) شروع می‌شود و در ادامه با ماجرای ولادت امام حسن(ع) ادامه پیدا می‌کند، این اثر در ادامه با روایت ماجراهای تاریخی مانند غدیر خم، رحلت پیامبر اکرم(ص)، حضرت فاطمه (س) و شهادت حضرت علی(ع) ادامه پیدا می‌کند و در فصول پایانی نیز به شرح صلح امام حسن(ع) با معاویه و شهادت امام حسن(ع) می‌پردازد.

شریفی در این کتاب در کنار بهره‌مندی از شیوه بیان من راوی برای بیان داستان خود و در کنار استفاده از نثری موزون، با توانمندی، احادیث و روایات و نقل‌های ارائه شده در منابع دینی و تاریخی درباره زندگی ائمه را در خدمت متن داستانی کتاب درآورده است و همین مساله منجر به این شده که داستان این کتاب با وجود اینکه روایت تاریخی شنیده شده‌ای دارد، برای مخاطب بسیار خواندنی شده و نگاه تازه‌ای به این بخش از تاریخ اسلام را در دید مخاطبان ایجاد کند.

به گفته شریفی این اثر با ویرایش «سید مهدی شجاعی» منتشر شده است. شریفی برای روایت تاریخی خود در این کتاب مخاطبش را به بیش از 75 اثر دینی و تاریخی در این زمینه ارجاع داده است که در آنها منابع روایی اهل سنت نیز به چشم می‌خورد و از ویژگی‌های این کتاب می‌توان ارجاع احادیث پیرامون فضایل اهل بیت(ع) را به کتب اهل سنت دانست.

عشق در برابر عشق، امید کوره چی،‌کتابستان معرفت

فضای «عشق در برابر عشق» نمایانگر عادات و رفتار مردم عربستان با گذشت نیم قرن از اشاعه‌ دین اسلام بوده و ترسیماتی از شهر کوفه و فرهنگ و منش مردم آن نیز به دست می‌دهد.

«امید کوره‌چی» موفق شده است احادیث و موعظات امام حسن مجتبی(علیه‌السلام) را نیز در بستر قصه قرار دهد و به این ترتیب مخاطب علاوه بر خواندن اثری داستانی، با سخنان گهربار این امام بزرگوار نیز آشنا می‌شود. او هویت ایرانی خود را نیز به این داستان گره زده و قصه را پیرامون شخصیت یک جوان ایرانی به نام هرمز شکل می‌دهد. هرمز دلش را به یکی از دختران عرب باخته است، اما نه هر دختری؛ معشوقه‌ی او دختر یکی از اشراف عرب است و هرمز رقیبان دیگری نیز دارد. بالأخره بین او و یکی دیگر از رقبایش یک مسابقه‌ رزمی برقرار می‌شود تا هر کس که در این نبرد موفق شد، به عنوان برنده‌ی ماجرا انتخاب شود.

اما این تنها شرط خانواده‌ی دختر نیست. آن‌ها مهریه‌ای سنگین برای دخترشان قرار داده‌اند و آن به قتل رساندن امام حسن مجتبی (علیه‌السلام) است. اینجاست که عشق در برابر عشق قرار می‌گیرد و هرمز باید بین ترور امام دوم شیعیان و رسیدن به عشق زندگی‌اش یکی را انتخاب کند.

غنچه دلتنگ، حسین سیدی ساروی، انتشارات معارف

غنچه دلتنگ چهارمین جلد از مجموعه سبک زندگی معصومین (علیه‌السلام) است که با استفاده از منابع روایی و تاریخی معتبر نوشته و عرضه شده است.

نگاه تازه و بیان سیره کاربردی و سبک زندگی حضرت (علیه‌السلام)، کوتاهی مطالب، نثر لطیف و عاطفی و پیراسته از شعار و پرگویی در شناساندن آن راه دان‌های ارجمند به نوجوانان و جوانان، بررسی 500 منبع جهت تدوین کتاب از جمله ویژگی‌های کتاب است.

آثار غیر داستانی:‌

 فراتر از قیام (مجموعه بیانات رهبر معظم انقلاب درباره امام حسن مجتبی علیه‌السلام از سال 1345 تا 1397)

این کتاب مجموعه بیانات مقام معظّم رهبری درباره حضرت امام حسن مجتبی علیه السلام است که طی سال‌های 1345 تا 1397 توسط مقام معظم رهبری ایراد شده است. از جمله ویژگی‌هایی که این کتاب را از سایر آثار مشابه متمایز می‌کند این است که:

الف. به دلیل شمول حداکثری بیانات می‌تواند به عنوان مرجع مورد استفاده قرار گیرد.
ب. محتوای آن بر اساس سیر تاریخی ایراد سخنرانی‌ها تنظیم شده است تا سیر تتبعی و یا تغییر احتمالی دیدگاه معظم‌له برای مخاطب مشخص شود. همچنین از حذف مواردی که ممکن است تکراری به نظر بیایند، جلوگیری شود.
پ. فهرست موضوعی آن چهارچوب و نظام فکری معظم‌له درباره ابعاد مختلف زندگی امام حسن را برای مخاطب روشن می‌کند؛ زیرا به شیوه نمایه معکوس بر مبنای چکیده‌های استخراج شده از متن، تنظیم شده است. این اثر مشتمل بر هفت بخش کلی با عناوین کلیات، شخصیت، سیر حکومت، پس از حکومت، صلح، پس از صلح و درس‌هایی از حکومت می‌باشد.

 صلح امام حسن علیه السلام، پر شکوه‌ترین نرمش قهرمانانه‌ تاریخ نوشته آیت‌الله شیخ راضی آل‌یاسین و ترجمه آیت‌الله العظمی سید علی حسینی خامنه ای(مترجم)،‌ انتشارات انقلاب اسلامی

کتاب با گفتاری نسبتاً مفصل از علامه عبدالحسن شرف‌الدین، رهبر شیعیان لبنان در نیمه دوم قرن گذشته هجری قمری و پیشگفتار کوتاه نویسنده درباره تحقیق و کتابش آغاز می‌شود و پس از پرداختی کوتاه به زندگی‌نامه و سیره و سیمای حضرت امام حسن علیه‌السّلام به سراغ محور اصلی بحث یعنی زندگی سیاسی پرفراز و نشیب ایشان می‌رود.

در بخش‌های دوم و سوم که پیکره اصلی تحقیق را شکل می‌دهند، سخن از موقعیت سیاسی ویژه آن روزگار و چرایی و چگونگی صلح و پیامدهای آن است؛ نویسنده با نگاهی ژرف به تحلیل داده‌های تاریخی و مدارک و اسناد معتبر پرداخته و تصویر روشن و منسجمی از موضوع ارائه کرده است. در بخش پایانی نیز مقایسه‌ای کوتاه و فشرده میان شرایط زمانه امام حسن با روزگار امام حسین علیهما‌السلام صورت گرفته است.

دو امام مجاهد (شش گفتار از رهبر معظم انقلاب در تحلیل مبارزات سیاسی حسنین (علیهماالسّلام))،‌  انتشارات انقلاب اسلامی

نوع نگاه معظم‌له در این شش گفتار، بسیار بدیع است و با اینکه در زمان ایراد این بیانات در سن 32 و 33 سالگی بوده‌اند. منابع روایی و تاریخی متعدّدی مورد استفاده ایشان قرار گرفته است که سخنرانی ایشان را بسیار متفاوت از سخنرانی‌های معمول آن زمان و حتّی حال حاضر می‌کند و بیشتر به جلسات علمی و درسی محقّقانه شبیه است.

هم اینک این گفتارها پس از 44 سال با امید به افزایش معرفت جامعه اسلامی نسبت به سیره سیاسی ائمّه(علیهم السّلام) در اختیار عموم مردم انقلابی و متعهّد جامعه اسلامی قرار می‌گیرد.

کنوزالحکم و فنون الکلم (خطبه ها، کلمات قصار، مواعظ و مفاخر امام حسن مجتبی علیه السلام)علامه حاج سید محمد حسن میرجهانی رحمه الله،‌  انتشارات طوبای محبت

کتاب ارزشمند «کنوزالحکم و فنون الکلم» اثر محدث خبیر، فقیه محقق آیت الله میرجهانی است که به کلمات گهربا و سخنان درر بار امام حسن مجتبی علیه السلام اختصاص دارد. در این اثر بی بدیل ، خطبه‌ها، مواعظ، نامه‌ها و کلمات قصار حضرت جمع آوری شده است که برخی از بخش‌های مهم کتاب عبارت است از:

دادخواهی امام حسن علیه السلام در روز ظهور حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه شریف
خطبه امام حسن علیه السلام برای مردم و خطباء اهل شام
جواب امام حسن علیه السلام به سوالات حضرت خضر علیه السلام
کلمات قصار امام حسن علیه السلام
کرامات امام حسن علیه السلام به سائل
مواعظ امام حسن علیه السلام قبل از شهادتشان
مفاخره امام حسن علیه السلام بر معاویه و یارانش

این اثر گرانمایه با رعایت حفظ کامل امانت در اصل متن ، سعی کرده با ویرایش اجمالی و تبویب و ذکر منابع، با هدف نشر معارف امام حسن علیه السلام تقدیم علاقه‌مندان فرهنگ اهل بیت علیه السلام شود.

صلح امام حسن علیه السلام، شهید مرتضی مطهری، انتشارات صدرا

 کتاب صلح امام حسن علیه السلام که بخشی از کتاب سیره ائمه اطهار علیهم السلام اثر استاد مطهری است، حاصل دو جلسه بحث و انتقاد در این موضوع در انجمن اسلامی پزشکان در دهه 1350 و قبل از انقلاب اسلامی است. در این کتاب شرایط زمان امام حسن علیه السلام که منجر به این صلح شد و نیز مواد صلحنامه تشریح شده است و این که این مواد به نفع جبهه امام حسن علیه السلام بود و البته معاویه نقض پیمان کرد و به آن عمل نکرد و این امر زمینه قیام امام حسین علیه السلام را فراهم کرد. در این کتاب با تحلیل تاریخی دقیق آن متفکر شهید آشنا می‌شوید.

زندگانی امام حسن مجتبی علیه السلام،  سید هاشم رسولی محلاتی، انتشارات بوستان کتاب

امام حسن مجتبى (علیه‌السلام) نیز یکى از امامان معصوم (علیه‌السلام) است که مطالعه زندگى ایشان آموزه‏‌هاى فراوانى از معارف دینى و انسانى را به دست مى‏‌دهد. در این‏ باره کتاب‏‌هاى فراوانى نوشته شده اما در اثر حاضر، مؤلف با نثرى روان و استناد به منابع کهن، در دوازده فصل، همه جنبه‏‌هاى زندگىِ این امام معصوم (علیه‌السلام) را کاویده است.

 تحلیلی از زندگی سیاسی امام حسن مجتبی علیه السلام،سیدجعفر مرتضی عاملی با ترجمه محمد سپهری، انتشارات بوستان کتاب

سلوک سیاسىِ امام حسن مجتبى (علیه‌السلام)، فراز برجسته تاریخ اسلام و مقطعى بسیار پرنکته و درس‌‏آموز است. اما مورخان و تحلیل‏گران کمتر به آن همت گماشته و در معرفى ایشان بیشتر به نقل حوادث و وقایع عادى پرداخته‏‌اند.

ولى در اثر حاضر، مؤلف با تسلط بر منابع تاریخى، جنبه‏‌هایى از حیات سیاسى آن حضرت را در 3 مقطع مهم تاریخ، بررسى و تحلیل کرده است: در عهد رسول‏‌خدا(ص)، در عهد شیخین و در عهد عثمان.

پس از چهل سال، حمید سبحانی صدر، واژه‌پرداز اندیشه

«پس از چهل سال» گزارشی است مستند از زمینه‌های اجتماعی و سیاسی صلح امام حسن (علیه‌السلام) که منجر به انتقال حکومت اسلامی از اهل بیت پیامبر(ص) به جریان سلطنتی بنی‌امیه در ابتدای سال 41 هجری شد.

از ویژگی‌های این کتاب آن است که نگارش آن تلفیقی از نثر گزارشی و ادبی است. آنجا که تاریخ مستند گزارش می‌شود از نثری روان استفاده شده و آنجا که به تحلیل می‌پردازد با قلمی ادبی، مخاطب را با متن کتاب درگیر می‌سازد. در واقع در نگارش «پس از چهل سال» تاحدودی از سبک نگارشی کتاب «فتح خون» شهید آوینی الهام گرفته شده و متن‌های تحلیلی از زبان راوی روایت‌گری شده است.

از دیگر خصوصیات شاخص پس از چهل سال، شخصیت‌شناسی افرادی است که قبل و بعد از صلح امام (علیه‌السلام) نقشی آفریده‌اند و شخصیت هرکدامشان، بیان‌گر یک جریان فکری و سیاسی در فتنه‌های امروز است. در واقع کوشیده‌ایم، شخصیت‌های آن روزگار را آیینه‌ای برای تماشای ماهیت سران و شخصیت‌های مؤثر در این روزهای جامعه دینی‌مان قرار دهیم تا خط سیر تصمیمات و عملکردهایشان و تأثیر آنها در سرنوشت این کشور، آشکارتر شود.

  کریم آل عبا، محسن نعماء، جمکران

کتاب کریم آل عبا در نظر دارد قطره‌ای از دریای معنویت امام حسن مجتبی (علیه‌السلام) به تصویر کشیده است. این کتاب برای گروه سنی نوجوان نوشته و در گروه عناوین «گنجشک‌های جمکران» چاپ شده است.

انتهای پیام/