محمدی‌سیرت: رقابت اخلاقی در انتخابات یعنی دادن وعده‌های صادق
عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع) درباره رعایت اخلاق در انتخابات می‌گوید: انتخابات اخلاقی یعنی دادن وعده‌های صادق؛ الان در دهه‌ی اول انقلاب نیستیم که شعار و وعده‌های عجیب داده شود. متأسفانه هیجان انتخابات می‌طلبد که کاندیداها حرف‌های خاصی بزنند.
گروه سیاسی خبرگزاری تسنیم ـ هادی دارابی: انتخابات چهاردهمین دوره‌ی ریاست جمهوری با شهادت آیت‌الله رئیسی در سانحه‌ی پرواز اردیبهشت(30 اردیبهشت 1403) به‌صورت زودهنگام و یکسال زودتر از موعد برگزار خواهد شد.
بعد از شهادت ایشان، با دستور رهبر معظم انقلاب و طبق اصول 131 و 132 قانون اساسی معاون اول رئیس‌جمهور با همراهی قوای دیگر مکلّف شدند تا ظرف مدت 50 روز تمهیدات لازم برای برگزاری انتخابات را بیندیشند. طبق اعلام شورای نگهبان، رأی‌گیری در روز جمعه 8 تیر برگزار خواهد شد و در صورت نیاز، دور دوم انتخابات در 15 تیرماه برگزار می‌شود.
در دوران ثبت‌نام‌ها برای تصدی کرسی نهمین رئیس‌جمهورِ ایران، شاهد بودیم که 80 نفر نام‌نویسی کردند و صلاحیت 6 نفر برای شورای نگهبان احراز شد.
پیرامون اهمیت مشارکت مردم در انتخابات و هم‌چنین لزوم رعایت اخلاق انتخاباتی از سوی کاندیداها و هواداران‌شان در رقابت‌های ریاست جمهوری دوره‌ی چهاردهم، با حسین محمدی‌سیرت دکترای علوم سیاسی و عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع) به گفت‌وگو نشستیم.
برخی تیترهای این مصاحبه:
- انتخابات اخلاقی یعنی دادن وعده‌های صادق
- مناظره‌ها ناظر حقوقی و قضایی داشته باشد
- «بگومگو»ها به نفع کشور و مردم نیست
- مردم‌سالاری در جمهوری اسلامی یک نسبت ذاتی با انقلاب اسلامی دارد
- کاندیداها به رأی‌اولی‌ها توجه کنند
- مردم گفتمان شهید رئیسی را تکریم کردند
- نیاز به بازنگری در الگوی مشارکت داریم
مشروح این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید:
تسنیم: در ادوار گذشته‌ی انتخابات‌های ریاست جمهوری شاهد توهین، تخریب و لجن‌پراکنی در فضای رسانه‌ای و خصوصاً مناظره‌ها بودیم؛ با توجه به بیانات اخیر رهبر معظم انقلاب مبنی بر لزوم رعایت اخلاق انتخاباتی، به نظر شما این اخلاق‌مداری چگونه محقق می‌شود؟
محمدی‌سیرت: یکی از دلایل اصلی که اخلاق ذبح می‌شود، رویکرد انتخاباتی سلبی است؛ با این رویکرد، کاندیداها مجبورند طرف مقابل را تخریب کنند. اگر رویکرد ایجابی وجود نداشته باشد، این ادبیات پررنگ می‌شود.
در رویکرد ایجابی، ایده‌ها مطرح می‌شود و ممکن است جایی هم در مقام نقد قرار بگیرد اما اگر فرد از اول هیچ ایده‌ی ایجابی و ایده نقادانه نداشته و برای تخریب آمده باشد، این مقدمه بی‌اخلاقی است. مدل انتخابات‌ها متأسفانه نه در جمهوری اسلامی بلکه در دنیا نیز الگوی دیس‌لایک و تخریبی است؛ فرهنگ انتخاباتی نیز از آن تقلید می‌کند.
نکته دیگر که باید به آن پرداخته شود این است که اخلاقی عمل کردن یعنی چه؟ رهبر معظم انقلاب تقریباً در مراسم سالگرد ارتحال حضرت امام، ویژگی‌های ایجابی و اخلاقی رئیس‌جمهور شهید را برشمردند. ایشان معمولاً در آستانه انتخابات‌ها ویژگی‌های رئیس‌جمهور مطلوب را بر می‌شمارند اما اینجا ویژگی‌های آقای رئیسی را در انتخابات پیش رو شابلون کردند.
انتخابات اخلاقی یعنی دادن وعده‌های صادق؛ الان دیگر در دهه‌ی اول انقلاب نیستیم که بخواهیم شعار و وعده‌های عجیب بدهیم، متأسفانه هیجان انتخابات می‌طلبد که کاندیداها حرف‌های خاصی بزنند.
نکته دوم مسئله شعارمحوری است، برنامه‌داشتن حکایت از اقتضائات جزئی و خرد دارد و این بخشی از فضای اخلاق انتخاباتی را فراهم می‌کند. نکته دیگر که تعیین‌کننده هم هست، پرهیز از رسانه‌زدگی است. از اوایل دهه 1390 اتفاقی افتاد که با افزایش نقش رسانه‌ها شاهد چایگزینی واسط‌های رسانه‌ای به‌جای واسطه‌های سیاسی بودیم؛ عقل رسانه‌ای جایگزین عقل سیاسی شد. وقتی فضا عقلانی نباشد اتفاقات دیگری رخ می‌دهد. وقتی رسانه‌ای با الگوی افشاگری و ایجاد شوک نقش‌آفرینی می‌کند، طبیعی است که این خیلی گزاره‌های امنیتی را پررنگ می‌کند.
بنابراین اگر بخواهم یکی از الزامات کنشگری اخلاقی را مطرح کنم، آن عبور از شهرت رسانه‌ای و رسانه‌ای‌زدگی است. رسانه جایگاه خود را دارد و نمی‌توان از آن عبور کرد اما اینکه سلبریتی و شهرت رسانه‌ای جایگاه عقلانیت سیاسی شود، طبیعی است که در شهرت رسانه‌ای مسئله اخلاق مطرح نیست. فرد می‌گوید که دیده و شنیده شود و بُرد رسانه‌ای داشته باشد.
نکته دیگر که در بحث اخلاق مهم است، ضمانت اخلاقی‌ست. اخیراً دستگاه قضایی به این موضوع نیز ورود کرده است. تحلیل بنده این است که ساختار حقوقی و قضایی ما از عرصه سیاسی خُرد ما مقداری فاصله داشته و بیشتر جنبه مدنی و جزایی دارد.
در صورتی که یک کاندیدا در نشست انتخاباتی وعده داده و نقدی می‌کند، گزاره‌ای را مطرح می‌کند؛ مثلاً یک نامزد در برنامه‌ای که سی-چهل میلیون نفر بیننده دارد کسی را متهم کرده و چیزی را به یک فرد منتسب می‌کند. باید مسئولیت این کار بالا باشد که به‌شدت ضمانت کنش اخلاقی است. خدا همه ما را به اخلاق‌محوری دعوت کرد اما در کنار این ضمانت‌هایی را پیش‌بینی کرده است. اخیراً دستگاه قضا به این حیطه ورود کرده اما پیشناهد من است است مناظره‌ها ناظر حقوقی و قضایی داشته باشد که اگر کاندیدایی ادعایی را مطرح کرد، تا مناظره‌ی بعدی اعلام شود که این کذب بوده است. این کار به‌شدت کاندیدا را مجبور می‌کند که در چارچوب حرکت کند.
نکته دیگر نقش مشهورین سیاسی است که ادبیات سیاسی را در کشور ترویج می‌کنند، نیاز است آن‌ها هم مطالبه اخلاق‌مدارانه داشته باشند. مشکل جدی این است که نخبگان سیاسی، نخبگان رسانه‌ای هستند؛ نخبه‌ی سیاسی با نخبه رسانه‌ای متفاوت است. این بسیار تعیین‌کننده است که نخبه‌ی سیاسیِ ما مطالبه‌ی اخلاق را داشته باشد.
تسنیم: از نظر شما اساساً جامعه تاب و تحمل بی‌اخلاقی را دارد؟ شاید برخی از اقشار جامعه، به «بگومگو»های نامزدها علاقه هم داشته باشند اما به نظر شما جامعه می‌تواند این را تحمل کند؟
محمدی‌سیرت: در آستانه‌ی انتخابات هیجان سیاسی بالاست و در آستانه‌ی مناظره‌ها نیز با توجه به سن افراد، بعضاً این علاقمندی‌ها می‌طلبد. متأسفانه در انتخابات گذشته‌ی مجلس، دو سطح رادیکال پیروز شد؛ اگر یک جریان اصولگرا و یا با هر اسمی دیگر و یک جریان تحول‌خواه اصلاح‌طلب با هر نامی داشته باشید، میانه‌ی اصولگرایی از بین رفت و جریان تندِ آن وارد مجلس شد. از آن طرف نیز در میانه‌ی اصلاح‌طلبی، امثال آقای مطهری وارد مجلس نشد و آقای خاتمی و امثال آنان به سمت رادیکالیزم و عدم مشارکت رفتند. دو سرِ رادیکال قصه خیلی فعال است یعنی اصلاً اقتضاء صحنه انتخابات هم از لحاظ نیروهای سیاسی و هم به‌خاطر افزایش نقش رسانه‌ها به‌شدت مطالبه‌ی خشونت و پرخاش را دارد.
اما اینکه مردم می‌پسندند یا نمی‌پسندند، باید گفت به‌نظرم جریان رسانه‌ای فعلی می‌پسندند و احساس می‌کنم مردم شاید در کوتاه‌مدت حس خوبی به آن دارند اما در بلندمدت که هیجان صحنه انتخابات فروکش می‌کند، این مسئله به‌شدت ایجاد سرخوردگی می‌کند. همان چیزی که اوایل دوره‌ی اصلاحات فضای باهیجان سیاسی وجود داشت اما انتهای دولت اصلاحات یک سرخوردگی سیاسی داشتیم.
سوال: این بگومگوها به حل مسائل مردم کمک می‌کند؟
محمدی‌سیرت: طبیعتاً هرچقدر بی‌اخلاقی بالا باشد، سطح عقلانیت، برنامه‌محوری و واقع‌نگری از انتخابات فاصله می‌گیرد و این قطعاً به نفع کشور و جامعه نیست. اینکه حضرت آقا از اخلاق صحبت می‌کنند، به این علت است که اخلاق زمینه‌ی عقلانیت و حل مشکلات را فراهم می‌کند. اگر عقلانیت نباشد، صرفاً تخریب و هیجان ایجاد می‌شود.
تسنیم: رهبر معظم انقلاب در انتخابات گذشته به چهار مولفه‌ی مشارکت، امنیت، سلامت و رقابت اشاره داشتند. مجریان انتخابات نیز گفته‌اند این راهبردها را دنبال می‌کنند؛ از نظر شما این چهار مولفه چگونه عملیاتی می‌شود؟
محمدی‌سیرت: درخصوص بحث امنیت، کارنامه اجرای انتخابات در جمهوری اسلامی قابل دفاع است. حتی در دراماتیک‌ترین وضعیت سیاسی، انتخابات برگزار شد و فکر نمی‌کنم در حوزه امنیت مشکلی داشته باشیم. در حوزه سلامت هم به غیر از سال 1388 که ادعای تقلب وجود داشت، باز هم اگر فضای رقابتی ایجاد شده، مشارکت بالا رفته و نشان می‌دهد که آن سلامت کماکان مورد اعتماد جریانات سیاسی است.
رقابت و مشارکت؛ رقابت ناظر به حضور جریان‌هایی است که مردم احساس نمایندگی از آنان در صحنه سیاسی را می‌کنند. ترکیب انتخابات پیش رو تا حدی رقابت را با احساس نمایندگی دارد. با حضور آقایان پزشکیان، جلیلی و قالیباف صحنه‌ی متنوعی را شاهد هستیم. مثلاً در انتخابات سال 1400 یکدستی بیشتری را شاهد بودیم اما الان امکان رقابت فراهم شده است.
نکته آخر مشارکت است؛ چه چیزی با رقابت و هیجان سیاسی مردم را مجاب به حضضور در صحنه‌ی انتخابات می‌کند؟ پاسخ، امکان تغییر است. اگر فضا رقابتی شود، مشارکت افزایش می‌یابد. اما درباره نقشی که دولتِ مجری انتخابات ایفا می‌کند باید گفت معاون اول رئیس‌جمهور تا الان فضا را کنترل کرده است. البته نامه‌ای که از یکی از کاندیداها حمایت می‌شد به‌شدت منفی بود و البته آن کاندید نتوانست در انتخابات حضور یابد.
شهادت آقای رئیسی یک موج را ایجاد کرده، سبد انتخابات متنوع‌تر بوده، وضعیت منطقه از جمله فلسطین و امثال آن بر مشارکت مردم موثر است و وقایعی مانند عملیات وعده صادق امیدهایی را ایجاد می‌کند. البته اتفاق مثبتی که در دولت شهید رئیسی افتاد این بود که نگاه‌ها به تحولات خارجی کمرنگ‌تر شد؛ اینها مشارکت را افزایش خواهد داد.
در این حادثه شهادت آقای رئیسی دیدیم که رهبر معظم انقلاب برای ثبات کشور موضع محکمی اتخاذ کردند و روند انتخابات شکل گرفت و نظام سیاسی هم با ثبات حرکت کرد. در این‌صورت است که در دنیای متلاطم امروز، معنای ولیّ فقیه را در می‌یابیم. عملکرد رهبر انقلاب به سرعت آرامش را به جامعه بازگردانده و اطمینان ایجاد کرد.
البته درباره مشارکت می‌توان گفت وضعیت فلسطین و آتش‌بس پیش روی غزه فضای تثبیتی ما را پررنگ می‌کند و آرامش نسبی فراهم می‌شود. البته ما در سال 1400 کرونا داشتیم و ماجرای کرونا در نظرسنجی‌ها مشخص بود که 8 الی 10 درصد در میزان مشارکت تأثیرگذار بوده است؛ حداقل افزایش 3-4 درصدی را پیش‌بینی می‌کنیم.
تسنیم: رهبر معظم انقلاب بیان کردند که حماسه‌ی تشییع پیکر شهدای خدمت باید در انتخابات تکمیل شود و ادامه یابد. ملت ایران باید این پالس را به خارج بدهد که بعد از این سانحه و آن تشییع و حضور انبوه، برای تشکیل دولت جدید در صحنه حضور دارد. این مشارکت چطور می‌تواند به حل مسائل کشور کمک کند؟
محمدی‌سیرت: ماهیت مردم‌سالاری در جمهوری اسلامی یک نسبت ذاتی با انقلاب اسلامی دارد؛ مثل نسبت ما به آبرو است، یعنی یک امر ذاتی است. مانند علم است که هر چقدر آگاهی داشته باشید، خوب است.
مشارکت به‌شدت با مفهوم امنیت در تناسب است؛ هر جایی که کاهش مشارکت داشتیم حضور گفتمان‌های خشن و ناامن ساز را شاهد بودیم. به‌عنوان مثال چه زمانی گفتمان جامعه ناامن و خشن می‌شود؟ وقتی که جامعه در عرصه سیاسی حرفش را نزند و احساس کند که جای دیگری حرفهایش را بزند؛ اینجا محل خشونت است. بنابراین افزایش مشارکت به‌شدت برای امنیت موثر است و امنیت منجر به تثبیت و رشد کشور می‌شود.
پس اولاً نسبت ذاتی دارد و ثانیاً مشارکت منجر به ایجاد امنیت و ثبات می‌شود و ثبات قطعاً زمینه‌ساز توسعه و پیشرفت است.
نکته سوم در مشارکت بالا این است که در این‌صورت شاهد تولد دولت‌های قوی هستیم. وقتی دولت قوی و تا حدی فراگیر شکل بگیرد، طبیعتاً الگوی اجرایی دولت‌هایی که با مشارکت‌های بالا تولد یافتند، قوی بودند. مثلاً دولت اول حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، دولت اول آقای هاشمی و دولت اول آقای خاتمی در گفتمان خودششان قوی بودند؛ در گفتمان خودشان و آن چیزی که ایده‌شان بود و طبق آن رأی آورده بودند، با همه تلاطم‌ها در گفتمان خودششان جلو رفتند. این خیلی تعیین‌کننده است و دولت مقتدر شکل می‌گیرد و البته برعکس ان نیز صدق می‌کند.
نکته‌ی دیگر اینکه چرا دولت شهید رئیسی در سال 1401 نمی‌توانست نقش تعیین‌کننده‌ای در آن حوادث داشته باشد و همه اعتراض‌ها به سمت مقام معظم رهبری می‌رفت؟ البته اگر آقای رئیسی اگر می‌ماندند شاید در دور دوم‌شان مشارکت بیشتری صورت می‌گرفت.
تسنیم: در ادامه به بخش دیگری می‌پردازیم؛ ما نسلی را در کشور داریم که به سن رأی‌دهی رسیده‌اند و می‌توانند در انتخابات مشارکت داشته باشند اما می‌بینیم گویا ارتباط مستقیم و مستحکمی با انتخابات ندارند. چطور می‌توان این پیوند را برقرار کرد که چنین افرادی در تعیین سرنوشت خود مشارکت داشته باشند؟
محمدی‌سیرت: متأسفانه نسل نوجوان جزو حلقه‌های مفقودی برخی از حوزه‌های فرهنگی از جمله رسانه‌هاست. آن موقع که ما جوان بودیم، برنامه‌هایی بود که ما مخاطب آن بودیم و تعدادی برنامه‌ها برای آن نسل تولید می‌شد. اما درخصوص اینکه چطور می‌شود اینان را در فضای فعلی وارد عرصه مشارکت کرد باید گفت یک بخش مهم، ورود به حوزه رسانه‌ای این طیف است. رسانه‌های ملی خودشان را در تعارض با فضای مجازی نبینند بلکه در امتداد خودش ببینند.
برخی اتفاقاتی که در فضای بیرونی افتاد این بود که در دهه 1390 رسانه‌ی ملی رقیب فضای مجازی شد؛ اتفاقی که مثلاً برای شبکه‌ی الجزیره رخ نداد؛ به‌عنوان مثال من هیچ‌وقت شبکه الجزیره را نگاه نمی‌کنم بلکه من کانال تلگرامی یا صفحه اینستاگرامش را دنبال می‌کنم.
الجزیره خود را در شبکه‌های اجتماعی امتداد داده؛ در دهه 1390 رسانه‌های رسمی جمهوری اسلامی خودشان را در تعارض شبکه‌های اجتماعی دیدند و بسیاری از مخاطب‌شان را از دست دادند. بنده پیشنهاد می‌کنم باید به مصرف رسانه‌ای این نسل ورود کرد.
نکته بعدی اینکه کاندیداها خودشان را ملزم بدانند که با این نسل گفت‌وگو کنند. شبکه‌ی امید یکی از این ظرفیت‌هاست و البته نمی‌دانم که برنامه‌های انتخاباتی برای شبکه امید هم وجود دارد یا نه. در ایده‌ی برخی کاندیداها دیدم که پرداختن به موضوع هوش مصنوعی مطرح است، این موضوعات از مسائل نسل جدید است. نیاز است به برخی دغدغه‌های نسل جدید توجه داشته باشند.
احساس می‌کنم با توجه به افزایش مشارکت، تا حدی این نسل هم درگیر انتخابات خواهند شد. اما یک نگرانی وجود دارد که نسل «Z» حزب‌اللهیِ این مدلی هم داریم که اینها الگوی مشارکت این نسل هستند. اگر نسل «Z» ضدِانقلاب در سال 1401 درگیر آن اتفاقات شدند، برای امسال احساس می‌کنم که شاهد درگیریِ طیفی از جریان متدینین جوان حزب‌اللهی با آن نسل غیر انقلابی هستیم. البته در این صورت شاهد کاهش عقلانیت سیاسی نیز خواهیم بود. باید برای این مسائل فکر داشت. باید چهره‌های رسانه‌ای جدید و نخبگانی برای اینان داشته باشیم.
تسنیم: به موضوع اصلی سوال بازگردیم؛ از نظر شما تداوم حماسه تشییع در انتخابات چگونه رخ خواهد داد؟
محمدی‌سیرت: باید دید که مردم ما چه چیزی را تشییع و تکریم کردند؟ این تشییع، تشییع یک اسم است یا تکریمِ یک رفتار و یک گفتمان؟ به نظر می‌رسد تداوم این تشییع یعنی تداوم اخلاق‌محوری، صادقانه صحبت کردن و نگاه درون‌گرا به مسائل کشور در انتخابات.
سوال: یعنی این گفتمان مد نظر است؟
محمدی‌سیرت: مردم ما این گفتمان و روحیه‌ی خدمتگزاری، فاصله نداشتن بین مردم و مسئولان و صداقت سیاسی را تشییع و تکریم کردند.
نکته‌ی دیگر اینکه تشییع مرحوم شهید رئیسی در جامعه انسجام ایجاد کرد؛ تداوم این تشییع نیز نیازمند حفظ این انسجام است که حضرت آقا بر مسئله‌ی اخلاق تأکید داشتند تا این انسجام و همدلی از بین نرود.
خود بنده شاید به برخی از ویژگی‌های دولت آقای رئیسی نقد داشتم اما کاملاً با علاقه و قلب ناراحت و حزن به تشییع پیکر ایشان رفتیم. بنابراین امتداد تشییع، حفظ انسجام و وحدت ملی است که رهبر معظم انقلاب بر آن تأکید کردند.
تسنیم: در پایان اگر نکته‌ی دیگری مد نظر دارید، مطرح بفرمایید
محمدی‌سیرت: مسئله دیگر، مسئله شورای نگهبان است؛ ما در عین حالی که معتقد به نظارت استصوابی هستیم ولی می‌گوییم این نظارت باید در یک فرآیند دقیق‌تری قرار بگیرد و پیش‌‌بینی‌پذیر باشد. یعنی شاهد مولفه‌های سیال نباشیم. به‌عنوان مثال چه اتفاقی برای آقای همتی در سه سال گذشته افتاده که در انتخابات گذشته تایید و الان تأیید نشد؟ سازوکارهای شورای نگهبان به‌شدت سیال است. در این زمینه نیاز به تجدیدنظر وجود دارد.
نکته‌ی بعدی نظام حزبی در کشور است که شاهد حضور بازیگران سیاسی متعدد در کشور بدون برنامه‌ریزی هستیم. نکته بعدی اینکه وقتی کاندیداها به وزارت کشور برای ثبت‌نام می‌روند، مثلا گفته شود که داوطلبانِ انتخابات ریاست جمهوری، معاون اول و 4 وزیر مورد نظرش را هم معرفی کند تا مردم بدانند. متأسفانه ما به اشخاص رأی می‌دهیم و خوب است که به یک تیم رأی دهیم و تیمِ یک نامزد مشخص باشد. نیاز به بازنگری در الگوی مشارکت داریم.
تسنیم: با تشکر از وقتی که در اختیار ما قرار دادید.
محمدی‌سیرت: من هم از شما متشکرم.
انتهای پیام/
