رمان آنلاین؛ احیای یک سنت ادبی

به گزارش خبرگزاری تسنیم، به بهانه انتشار آنلاین رمان «خیابان الزهرا» نوشته بهزاد دانشگر، تیمور آقامحمدی در یادداشتی این‌طور نوشت:

شاید زمانی که میگل د سروانتس داستان «دن کیشوت» را در 1605 در یکی از زندان‌های اسپانیا نوشت و در مادرید منتشر کرد، گمان نمی‌کرد نخستین رمان جهان را به طرزی نو نوشته است. وقتی با استقبال مخاطب روبه‌رو شد جلد دوم آن را هم نوشت و به چاپ رساند. برخلاف آثار ادبی پیشین که برای بخش خاصی از جامعه تولید می‌شد، رمان آمده بود که صدای توده مردم باشد. ارتباط دو سویه مخاطب و داستان از اولین رمان، روی خود را عیان کرد.

این رابطه با ظهور پدیده چاپ و شکل‌گیری روزنامه و مجله جدی‌تر هم شد. با توجه به گران‌بودن محصولات چاپی، ناشران کوشیدند آثار بزرگ را در نسخه‌های ارزان‌تری به نام «جزوه» به دست مخاطب برسانند؛ به دنبال آن کم‌کم داستان‌های دنباله‌دار رونق گرفت. بسیاری از آثار مشهور ادبی، اول‌بار به صورت نسخه‌های ماهانه یا هفتگی، در مجلات یا روزنامه‌ها منتشر شد.

برخی از مجلات مثل «دی گارتنلاوب» شمارگانی معادل 382000 نسخه داشت که انگیزه‌ای مهم در نویسندگان جهت انتشار اثر در مطبوعات ایجاد می‌کرد. «یادداشت‌های پیکویک» اثر چارلز دیکنز در 1836 به شیوه دوره‌ای به چاپ رسید و با استقبال زیادی روبه‌رو شد. «سه تفنگدار» و «کنت مونت-کریستو» از الکساندر دوما نیز از ابتدا به صورت دنباله‌دار در مطبوعات منتشر شد.

سنت ادبی انتشار فصل به فصل و دنباله‌دار به روسیه هم رسیده بود و کسانی چون فئودور داستایفسکی هم اغلب از این راه امرار معاش می‌کردند. همو به سبب بدهی و قراردادی که با روزنامه داشت ناچار شد رمان «قمارباز» خود را در مدت 26 روز تمام کند تا به نوبت انتشار آن روزنامه برساند؛ حتی یکی از دلایل پا گرفتن قالب داستان کوتاه نیز مطالبه روزنامه‌ها بود تا به نیاز مخاطبان خود به آثار داستانی پاسخ بدهند.

امروزه با تغییرات صورت‌گرفته در ساحت زندگی، سنت داستان‌های دنباله‌دار از روزنامه و مجلات ادبی به صفحات مجازی کوچیده است. نویسندگانی که می‌کوشند با مخاطب خود ارتباطی مستقیم‌تر برقرار کنند، با یک برنامه‌ریزی منظم رمان خود را روزانه یا هفتگی پیش روی مخاطب می‌گذارند.

این شکل از ارائه داستان، شیوه‌ای مرسوم در عصر حاضر است و به «رمان آنلاین» (Online novel) یا «داستان وب» (Webfiction) مشهور است. قرن بیست‌ویک سبب شد تا داستان‌های دنباله‌دار موسوم به «مانگا» در ادبیات ژاپنی که اساس اقتباس‌های انیمه‌ای است از محبوبیت فراوانی برخوردار شود؛ به‌صورتی که ساخت و هزینه‌کردن برای هر انیمه در گرو اقبال به مانگای آن است.

رمان آنلاین در ادبیات داستانی فارسی نیز دارای سابقه است. رضا قاسمی در 1381 رمانی با نام «دیوانه و برج مونپارناس» را به صورت فی‌البداهه و زیر چشم خوانندگان به مدت 42 شب (هر شب یک قسمت) روی سایت شخصی خود نوشت. رمان «وردی که بره‌ها می‌خوانند» روایت بازنویسی شده همان داستان است؛ همچنین چیستا یثربی 1394 و 1395 رمان‌های «پستچی» و «او؛ یک زن» را به‌صورت بخش‌بخش در صفحات مجازی خود منتشر کرد و مخاطبان زیادی هم به دست آورد.

در حال حاضر هم دو سایت ایرانی پلتفرمی برای نویسندگان علاقه‌مند به انتشار دنباله‌دار رمان فراهم کرده است. افزون بر انتظام در نوشتن، مهم‌ترین مزیت رمان آنلاین مشارکت واقعی مخاطب در امر خوانش است. هرمنوتیک عملی در این شکل از ارائه رمان صورت می‌گیرد و مخاطب می‌تواند بازخوردهای خود را در حین آفرینش رمان و نه پس از آن در اختیار نویسنده قرار دهد. در رمان آنلاین ارتباط نویسنده و مخاطب صورتی واقعی‌تر به خود می‌گیرد و امکان یک تعامل سازنده را فراهم می‌کند. این‌جا دیگر مخاطب یک مصرف‌کننده صرف نیست و می‌تواند بدل به کنشگری فعال شود.

با گذشت کمتر از یک ماه از آغاز عملیات «طوفان الاقصی»، بهزاد دانشگر از نویسندگان فعال ادبیات داستانی تصمیم به خلق یک رمان آنلاین با نام «خیابان الزهرا» برای مخاطب نوجوان گرفته است. این رمان به ماجرای غزه و اسرائیل می‌پردازد و شروع داستان از هفتم اکتبر 2023 زمان آغاز عملیات است. انتشار این رمان آنلاین از تاریخ 17 آبان 1402 به صورت روزانه آغاز شده است. «خیابان الزهرا» واکنشی سریع و ادبی به اتفاقات یک ماه اخیر در نوار غزه است که نویسنده با قلمی روان، قصه‌ای سر راست را روایت می‌کند.

علاقه‌مندان می‌توانند رمان «خیابان الزهرا» نوشته بهزاد دانشگر را در شبکه اجتماعی «اینستاگرام» (behzad_daneshgar1355)، پیام‌رسان «بله» (daneshgarbehzad) و پیام‌رسان «ایتا» (daneshgarbehzad) مطالعه کنند.

انتهای پیام/