درآمدهای بودجه جمهوری آذربایجان از چه طریقی است؟
ارقام رسمی نشان می‌دهد که اگر جمهوری آذربایجان تنها از بخش غیرنفتی درآمد حاصل از صادرات داشته باشد، ۱۰ میلیارد دلار کسری در گردش تجاری این کشور ایجاد می‌شود. این امر می‌تواند نرخ مبادله منات در برابر دلار را چند برابر ارزان‌تر از آنچه اکنون است، کند.
به گزارش خبرگزاری تسنیم به نقل از رسانه‌های جمهوری آذربایجان، مقامات دولتی جمهوری آذربایجان هر از گاهی در مورد توسعه بخش غیرنفتی این کشور اظهاراتی می‌کنند.
«آذر باداموف» نماینده مجلس ملی آذربایجان و عضو هیئت حاکمه حزب حاکم آذربایجان نوین (YAP) نیز با اشاره به این موضوع گفت: مردم آذربایجان با استفاده مؤثر از درآمدهای نفتی، اقتصاد غیرنفتی قدرتمندی را شکل داده‌اند.
اما وضعیت واقعی چیست؟ اکنون توسعه بخش غیرنفتی در جمهوری آذربایجان در چه سطحی است؟ آیا اقتصاد آذربایجان تنها به واسطه درآمدهای غیرنفتی می‌تواند دوام بیاورد؟
درآمدهای غیرنفتی آذربایجان نصف واردات هم نیست
یکی از مسیرهای اصلی برای ارزیابی توسعه بخش غیرنفتی در آذربایجان، صادرات این کشور است. بر اساس آمار رسمی منتشر شده از سوی کمیته دولتی گمرک جمهوری آذربایجان، این کشور در 9 ماهه نخست سال جاری 26.5 میلیارد دلار درآمد صادراتی داشته است. 24 میلیارد دلار، 91 درصد این اعتبارات از طریق صادرات نفت خام و گاز طبیعی تأمین شده است.
درآمد صادراتی آذربایجان برای بخش غیرنفتی طی 9 ماه تنها 2.4 میلیارد دلار بوده است. یعنی 10 برابر کمتر از صادرات نفت و گاز. نباید فراموش کرد که حامل‌های انرژی نیز در صادرات غیرنفتی نفت و گاز کشور سهم دارند. به هر حال، صادرات غیرنفتی شامل نفت و گاز به عنوان مواد اولیه برخی محصولات می‌شود.
بنابراین اگر منابع نفت و گاز در جمهوری آذربایجان نبود، آن مناطق توسعه نمی‌یافت. این در حالی است که در آمارهای رسمی، این محصولات در بخش غیرنفتی لحاظ شده است. از این منظر، هر چقدر هم که عجیب به نظر برسد، سال گذشته بزرگترین شرکت صادراتی غیرنفتی آذربایجان، شرکت دولتی نفت جمهوری آذربایجان (SOCAR) است.
میزان پایین بودن صادرات غیرنفتی آذربایجان بیشتر از واردات مشهود است. به این ترتیب آذربایجان در 9 ماهه سال جاری در مجموع 12.6 میلیارد دلار برای واردات هزینه کرده است.
در این راستا، ارقام رسمی نشان می‌دهد که اگر آذربایجان تنها از بخش غیرنفتی درآمد حاصل از صادرات داشته باشد، 10 میلیارد دلار کسری در گردش تجاری این کشور ایجاد می‌شود. این امر می‌تواند نرخ مبادله منات در برابر دلار را چندین برابر ارزان‌تر از آنچه اکنون است، کند.
در عین حال، چنین تراز تجاری منفی بزرگی باعث افزایش بدهی‌های خارجی این کشور می‌شود. اما در این صورت نه‌تنها تراز منفی در چرخه تجارت ناشی از درآمدهای انرژی وجود ندارد، بلکه تراز مثبتی معادل 13.8 میلیارد دلار در 9 ماهه شکل گرفته است.
از این منظر اگر اطلاعات تجارت خارجی گرفته شود نمی‌توان گفت که بخش غیرنفتی قوی در آذربایجان شکل گرفته است. به هر حال درآمد حاصل از صادرات غیرنفتی تنها 19 درصد ارز این کشور را که صرف واردات می‌شود را پوشش می‌دهد.
درآمدهای بودجه آذربایجان چگونه است؟
بر اساس گزارش وزارت دارایی در شش‌ماهه اول سال 2023، در این مدت، درآمدهای بودجه دولتی آذربایجان 15.5 میلیارد منات بوده است. 6.6 میلیارد منات، 43 درصد از این بودجه به دلیل درآمدهای نفت و گاز تأمین شده است. 2.6 میلیارد منات (40 درصد) از این 6.6 میلیارد منات که توسط بخش نفت و گاز به بودجه کمک شده که مستقیماً از صندوق دولتی نفت به بودجه واریز شده است. 4 میلیارد منات باقی مانده از طریق مالیات پرداخت شده توسط شرکت‌های بخش انرژی تأمین شده است.
بنابراین، در حال حاضر تقریباً از هر دو مناتی که وارد بودجه دولتی آذربایجان می‌شود، یکی به بخش نفت و گاز مربوط می‌شود. اگر بودجه آذربایجان فقط دارای درآمدهای غیرنفتی بود، دولت در بهترین حالت می‌توانست نیمی از تعهدات بودجه جاری خود را انجام دهد. این امر یا منجر به گرفتن مقدار زیادی از بدهی خارجی کشور یا کاهش تعهدات بودجه جاری (حقوق کارکنان، حقوق بازنشستگی، ساخت‌وساز، آموزش، هزینه‌های بهداشت و درمان و غیره) می‌شد.
به طور خلاصه نمی‌توان بودجه آذربایجان را تنها با هزینه بخش غیرنفتی اجرا کرد. در این راستا در کنار شاخص‌های صادراتی، شاخص‌های بودجه نیز نظر «آذر باداموف» نماینده مجلس ملی آذربایجان در مورد شکل‌گیری صادرات غیرنفتی قوی در آذربایجان را رد می‌کند.
مشکلات صادرات غیرنفتی آذربایجان
ساختار جغرافیایی و محصولی صادرات غیرنفتی آذربایجان نیز نشان از توسعه محدود این بخش در این کشور دارد. بر اساس آمار رسمی، نزدیک به 40 درصد از درآمد صادرات غیرنفتی آذربایجان در سال 2023 مربوط به 3 کشور همسایه آذربایجان، روسیه (929 میلیون دلار)، ترکیه (713 میلیون دلار) و گرجستان (228 میلیون دلار) است.
علاوه بر این، این 3 کشور جزو 3 کشور اولی هستند که آذربایجان بیشترین صادرات را به آن‌ها دارد. در این راستا تنوع جغرافیایی صادرات غیرنفتی آذربایجان در سطح بسیار پایینی قرار دارد. دلیل اصلی این امر عدم تنوع محصولات غیرنفتی کشور است.
از شاخص‌های صادرات غیرنفتی اعلام شده از سوی کمیته گمرکی آذربایجان مشخص است که اکثریت مطلق صادرات غیرنفتی این کشور در سال جاری را محصولات کشاورزی و فرآورده‌های حاصل از مواد اولیه نفت و گاز تشکیل می‌دهند.
توسعه محدود بخش غیرنفتی در آذربایجان ناشی از مشکلات مزمن مرتبط با اقتصاد این کشور است. تجربه کشورهای توسعه‌یافته نشان می‌دهد که صادرات محصولات بیشتر در فضای رقابتی و اقتصادی مطلوب در داخل یک کشور امکان‌پذیر می‌شود.
در بسیاری از مناطق آذربایجان، موقعیت غالب هلدینگ‌های بزرگ مرتبط با مقامات دولتی مانع از توسعه کارآفرینی متوسط و کوچک می‌شود. این امر در کنار نابرابری درآمد و ثروت از ایجاد ارزش افزوده بیشتر در اقتصاد آذربایجان و در نتیجه صادرات بیشتر محصول جلوگیری می‌کند.
از سوی دیگر نظام مالیاتی و گمرکی در این کشور بر توسعه کارآفرینی تأثیر منفی دارد. بر اساس گزارش سازمان تجارت جهانی، آذربایجان کشوری است که بالاترین میانگین تعرفه گمرکی در منطقه را دارد.
علاوه بر عوامل اقتصادی، چالش‌های مربوط به حاکمیت قانون و سیستم قضایی باعث کاهش علاقه سرمایه‌گذاران خارجی به این کشور می‌شود. بر اساس آمار رسمی، 80 درصد از سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در آذربایجان مربوط به بخش نفت و گاز است. سهم محدود شرکت‌های خارجی در بازار آذربایجان یکی از عوامل کندی توسعه صنعت غیرنفتی این کشور است.
همه این‌ها در نهایت مانع از توسعه قوی بخش غیرنفتی آذربایجان می‌شود. در این زمینه، آمارهای رسمی نشان می‌دهد که برخلاف ادعای «آذر باداموف» نماینده مجلس ملی آذربایجان، بخش غیرنفتی این کشور توسعه چندانی نداشته است.
انتهای پیام/
