نگاهی به روابط آنکارا و کابل در دوران طالبان؛ تلاش ناکام ترکیه برای بازیگری در افغانستان

به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، سفر هیاتی از سوی دولت موقت طالبان افغانستان به آنکارا، از نشانه های مهم توسعه روابط بین ترکیه و افغانستان در دوران طالبان است. ترکیه همواره نشان داده که علاقه وافری به نفوذ در طالبان دارد و علاوه بر پرورش برخی چهره های سیاسی و نظامی نزدیک به آنکارا و تمایل به کار با ازبک ها و ترکمان ها، محیط ژئوپولیتیک افغانستان را برای گسترش فعالیت در آسیای میانه هم مورد توجه قرار داده است.

در شرایطی که دو سال از به قدرت رسیدن طالبان در افغانستان سپری شده، هاکان فیدان وزیر امور خارجه ترکیه در آنکارا، با عبدالغنی برادر معاون اقتصادی رئیس حکومت موقت طالبان و هیات همراه او دیدار کرد.

اطلاعات مفصلی در مورد موضوعات گفتگوهای فیدان و برادر منتشر نشده و رسانه ها تنها به انتشار چند عکس و یک خبر کوتاه اکتفا کرده اند.

پس از به قدرت رسیدن طالبان در 15 اوت 2021 میلادی، ترکیه دیپلمات های خود را از افغانستان خارج نکرد، چرا که اردوغان  آرزو داشت، هر جور شده کنترل امنیتی فرودگاه بین المللی حامد کرزای کابل را به دست آورد. ولی طالبان، قاطعانه به این پیشنهاد ترکیه پاسخ منفی داد.

پس از آن، طالبان بارها نشان داد که تمایل دارد با ترکیه ارتباط بیشتری داشته باشد. امروز علاوه بر نگرانی های اقتصادی طالبان، نیاز به شناسایی و به رسمیت شناخته شدن بین المللی، موضوعی است که روزنه امیدی به افغانستان بخشیده تا بتواند رضایت ترکیه را به دست آورد.

در 20 سال گذشته، نگرش آکپارتی یا حزب حاکم ترکیه نسبت به طالبان چندان تند نبوده است. با آن که ترکیه بخشی از نیروهای مشترک ناتو در افغانستان بوده، به طور مستقیم در هیچ عملیات نظامی علیه طالبان دخالت نداشته است. ترکیه یکی از اولین کشورهایی بود که پس از قدرت گرفتن طالبان، با دولت جدید در تماس بود و یکی از مقامات ارشد طالبان در اکتبر 2021 وارد آنکارا شده بود.

تناقض ترکیه درباره افغانستان

مفسرین سیاسی بر این باورند که تداوم حضور دیپلمات های ترکیه در افغانستان و دیدار هاکان فیدان با معاون برادر، دست کمی از به رسمیت شناختن ندارد. اما مساله اینجاست که چندین چهره مهم مخالفین طالبان نیز ساکن آنکارا و استانبول هستند و اتفاقاً مهمترین نشست های امنیتی و سازماندهی خود را در ترکیه برگزار می کنند.

مارشال "رشید دوستم" از ازبک های افغانستان، همواره دوست نزدیک و مورد حمایت ترکیه بوده است. دو فرزند او در ترکیه یکی در دانشکده افسری و دیگری در رشته روابط بین الملل تحصیل و ازدواج کرده اند و ترکیه امدوار است به کمک آنها بر روی افغانستان نفوذ بیشتری داشته باشد.

دوستم از مهمترین چهره های ضد طالبان است و علاوه بر او، چهره های دیگری نیز در استانبول هستند. ترکیه می خواهد به عنوان یک عامل مذاکره، برگ برنده های مهمی در اختیار داشته باشد و بر روی عناصر ترک در شمال افغانستان، ازبک ها، ترکمن ها، قزاق ها و قرقیزها حساب باز کرده است. اما طالبان حاضر نیست هیچکدام از آنها را به بازی قدرت راه دهد.

انتظار طالبان از آنکارا

محقق سیاسی و اجتماعی دکتر فاضل احمد بورگیت در ترکیه و در مصاحبه با یکی از رسانه های خارجی گفته است:«حکومت طالبان مانع فعالیت ترکیه نیست. هنوز هم بسیاری از سازمان های مهم ترکیه مانند بنیاد یونس امره، تیکا و بنیاد معارف در افغانستان کار می کنند. از نظر سیاست خارجی آنکارا، افغانستان دروازه آسیای مرکزی است و برای ترکیه اهمیت حیاتی دارد».

همچنین مرتضی صارم محقق سیاسی و اجتماعی می گوید: «ترکیه و افغانستان در دو سال گذشته روابط دیپلماتیک خود را تقویت کرده اند. البته طالبان منافع استراتژیک خاصی در ترکیه ندارد و برای به رسمیت شناختن بین المللی و حمایت اقتصادی با هر کشوری برخورد مثبت دارد. به رسمیت شناختن رسمی طالبان از سوی دولت اردوغان، ممکن است مدتی طول بکشد. اما در شرایط کنونی ترکیه نیز مانند کشورهای منطقه طرفدار حفظ وضعیت فعلی است. چرا که این کشورها نگرانی‌های امنیتی دارند و از طالبان انتظار دارند که ثبات افغانستان را حفظ کند. همیشه این نگرانی وجود دارد که افغانستان به یک کشور تروریستی تبدیل شود یا دولت در دست تروریست ها باشد. بنابراین مهمترین مساله برای ترکیه، ایران، پاکستان، تاجیکستان و ازبکستان احساس این اعتماد است. اگر فعالیت داعش یا دیگر گروه های تروریستی در افغانستان جدی شود، این کشورها البته واکنش نشان خواهند داد. همچنین، تصمیمات طالبان در مورد هدف قرار دادن حقوق زنان به ویژه توسط ترکیه مورد انتقاد قرار گرفته است».

ترکیه به دنبال سهم اقتصادی از بازسازی افغانستان

افغانستان از موقعیت تجاری و ژئوپلیتیک خوبی برخوردار است. از نگاه ترکیه، افغانستان یک کانون و ظرفیت تجاری مهم است که راه های تجاری مهمی را به کشورهای آسیایی متصل می کند.

به ویژه حالا که تمرکز بر توسعه و کارهای زیربنایی است و ترکیه نمی خواهد از پیمانکاران بزرگ چینی عقب بیفتد. به همین خاطر فاز دوم بند برق آبی کجکی افغانستان سال گذشته توسط شرکت ترکیه ای 77 اینشات تکمیل شد. در همان روز، جهاد ارگین آی سفیر ترکیه در کابل، در مراسم افتتاحیه شرکت کرد و بر اهمیت این سرمایه گذاری از نظر روابط اقتصادی بین دو کشور تاکید کرد.

البته ترکیه در مورد بهره برداری از فرودگاه کابل یا بهره برداری از برخی معادن در شمال افغانستان، تجاربی داشته که منتهی به شکست شده است.

نگاه دانشگاهیان ترکیه به طالبان افغانستان

ظرف مدت دو سال گذشته، در بسیاری از دانشکده های علوم اجتماعی گروه های روابط بین الملل ترکیه، موضوع طالبان مورد توجه دانشگاهیان قرار گرفته و درباره آن مقاله نوشته اند.

دکتر اردن کیشی استاد دانشکده اقتصاد در دانشگاه یوزیینجی ایل وان در مقاله ای، به پیامدهای حکمفرمایی طالبان برای ترکیه پرداخته و به این اشاره کرده که پس از به قدرت رسیدن طالبان، میزان مهاجرت بیشتر شده است. با توجه به آن که اروپا دروازه های خود را به روی مهاجرین بسته، ترکیه در این مسیر استراتژیک به اتراقگاه پناهجویان افغانی تبدیل شده و این موضوع، باعث شده که آنکارا در معرض چالش های اقتصادی و امنیتی بیشتری قرار بگیرد.

دکتر رشدی کایا استاد دانشگاه حاجی بایرام آنکارا و از متخصصین مطالعات امنیت ملی نیز به موضوع طالبان پرداخته و معتقد است که خروج آمریکا از افغانستان و قدرت گرفتن طالبان تاثیر قابل توجهی بر روابط امنیتی منطقه ای آسیای مرکزی گذاشته است. او بر این باور است که تسلط مجدد طالبان، پتانسیل بی ثباتی در آسیای مرکزی را تشدید کرده و با این حال، کشورهای آسیای مرکزی به استثنای تاجیکستان، حکومت دوم طالبان در افغانستان را کمتر امنیتی کرده ‌اند، اما از منظر نگرش قدرت ها، راه برای نفوذ کشورهایی مانند روسیه و چین هموارتر شده است.

محققین روابط بین الملل در دانشگاه ها و اندیشکده های ترکیه، غالباً دیدگاه محافظه کارانه ای درباره طالبان دارند و با احتیاط در این مورد اظهار نظر می کنند و بعید نیست که از سوی دستگاه دیپلماسی ترکیه و نهادهای مرتبط، از آنها خواسته شده باشد که در مورد طالبان، از بیان نظرات تند و قاطعانه خودداری کنند.

رقبای ترکیه در افغانستان

دولت اردوغان امیدوار بود که حتی پس از سقوط دولت اشرف غنی، در افغانستان از موقعیت قابل توجهی برخوردار باشد. اما سران طالبان، در نهایت ترکیه را نیز همچون یکی از کشورهای عضو ناتو قلمداد کرده و از آنکارا خواستند کلیه نیروهای نظامی خود را از خاک افغانستان خارج کند.

اردوغان امیدوار بود با وساطت و پادرمیانی پاکستان و قطر، در افغانستان ماندگار شود. اما به چنین موفقیتی دست نیافت و مشخص شد که با وجود همه رافت ها و روابط حسنه، سه کنشگر مهم منطقه به ترتیب قطر، امارات متحده عربی و پاکستان، در خاک افغانستان از نفوذ بالاتری برخوردارند و ترکیه نمی تواند از چنین رقبایی پیشی بگیرد.

در پایان باید گفت، ترکیه همواره تلاش کرده تا یکی از بازیگران مهم پرونده افغانستان باشد اما در این مسیر، موفقیت چندانی به دست نیاورده است. اما با این حال، دولت اردوغان به تلاش های پیدا و پنهان خود ادامه می دهد و نمی خواهد سران طالبان از ترکیه دور بمانند.

انتهای پیام/