"تکیه اعظم برغان" کرج؛ خاستگاه ۵۷۳ ساله تعزیه در البرز

به گزارش خبرگزاری تسنیم از کرج، به نوشته "علی اکبر شمیم" در کتاب تاریخ قاجار «این نمایش مذهبی را اولین بار معذالدوله دیلمی (احمد پسر بویه) شاهنشاه دیلمی ایران (356-334 ه.ق) پس از تسلط بر بغداد، مرکز خلافت عباسی علی‌رغم احساسات مذهبی خلیفه و فقهای اهل سنت، دستور داد تا در آن شهر مجالس تعزیه سیدالشهدا در دهه اول محرم برپا شود؛ بازارها بسته شد و مردم به علامت عزا لباس سیاه پوشیدند و از آن پس، این مراسم در اغلب شهرستان‌های ایران مخصوصاً ایالات ساحلی دریای خزر و آذربایجان معمول گردید. »

بر اساس نوشته‌های تاریخی، آل بویه که از اهالی دیلمان بوده‌اند، اقدام به برپایی هنر تعزیه و نمایش تعزیه کرده‌اند. این سلسله از خاندان سلطنتی در ایران هر چند در ابتدا شیعه 6 امامی بودند اما با شکل‌گیری و قوت حکومتش شیعه 12 امامی را برگزیدند.

منطقه دیلمان در آن دوره محدوده‌ای از میانه استان گیلان کنونی و میانه استان مازندران کنونی است. منطقه‌ای که ارتباطات تنگاتنگی بین طالقان، برغان و کلاک در شهرستان کرج و استان البرز داشته است. از این رو مناطق یاد شده مهد تشیع در این منطقه می‌شود.

این مناسبات سبب می‌شود هنر تعزیه در این منطقه رنگ و بویی دیگر داشته باشد و لذا در استان البرز بیش از سایر استانهای کشور تکیه‌های تعزیه‌خوانی با قدمت بیش از 400 سال دیده می‌شود.

اولین تکیه تعزیه‌ای که در کشور ایجاد شده و در آن به تعزیه‌خوانی پرداخته شده است تکیه اعظم یا حسینیه اعظم روستای برغان است.

حسینیه اعظم برغان  بر اساس سنگ نوشته‌ای که بر سر در این حسینیه قرار دارد، متعلق به سال 870 هجری قمری است.

آنگونه که از سال ساخت این حسینیه بر می‌آید این تکیه به پیش از دوره صفویه باز می‌گردد.

روستای برغان بخش چندار استان البرز از جمله مکان‌های مشهور تاریخی مذهبی کشور است که در نزدیکی شهرستان‌های کرج و ساوجبلاغ بوده است.

معرفی و قدمت حسینیه اعظم برغان

طبق بررسی اسناد تاریخی، حسینیه اعظم برغان با 573 سال قدمت به عنوان اثری خشتی و چوبی در دوره‌های مختلف  مرمت و بازسازی شده است.

این حسینیه با یک هزار و 200 متر مربع زیربنا  در 2 طبقه ساخته شده است.

حسینیه اعظم برغان به عنوان اثری باقیمانده از دوره صفویه دوم بهمن سال 82 به شماره 10824 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده و مراسم تعزیه این حسینیه هم به عنوان اثری معنوی و غیرملموس به شماره 203 در تاریخ 23 خرداد سال 91 در فهرست آثار ملی ثبت شده است.

سر در حسینیه اعظم برغان سال 1367 شمسی بازسازی‌ شد و زمان ساخت حسینیه به حدود سال‌ 860 هجری قمری (زمان فرمانروایی آخرین شاه رستمدار) نسبت داده می‌شود و محتمل است پایه‌گذاری این بنا به‌ عنوان تکیه مربوط به همان سال‌ها باشد، زیرا ایجاد هر بنایی در یک مکان آن‌ هم با این وسعت و دقت اغلب بدون سابقه و علت نیست هرچند که  در سرستون شرقی بخش شاه‌نشین این حسینیه سال ساخت آن  931 هجری قمری برپا شده  شده و معمار آن را استاد اسماعیل بنا می‌دانند.

حسینیه اعظم بَرغان در ضلع شمالی میدان روستا واقع‌ شده و دارای 2 طبقه است، طبقه همکف یا اول، دارای 10 حجره بوده و مخصوص عزاداران است، شاه‌نشین (ضلع شمالی بنا نقطه مقابل در) فضای ورودی مردانه و زنانه، اتاق تعزیه‌خوان‌ها، رخت‌کن، انبار، راه‌پله‌ها، تخت تعزیه‌خوان‌ها و کف بنا نیز از دیگر فضاهای موجود در این بنای تاریخی است.

طبقه اول ویژه مردان  بوده و همچنین در طبقه دوم معجرها و راهروهایی وجود دارد که زنان در آن مکان‌ها به مراسم مذهبی می‌پردازند. ساختمان حسینیه از چوب و دیوارها همه از خشت خام و کاه‌گل هستند.

حوزه علمیه و تدرس عالمان دینی

این بنای عظیم در دوره‌های مختلف کاربری‌های مختلفی داشته است، از جمله اینکه در دوره مرحوم شهید ثالث که زادگاهش در روستایی نزدیک روستای برغان است، محل تحصیل علوم دینی و حوزوی بوده است. شخصیت‌هایی همچون آیت‌الله محمدتقی برغانی ملقب به شهید ثالث، آیت‌الله محمدصالح برغانی، آیت‌الله فرشته، آیت‌الله ملائکه، آخوند شهیدی و ... در حجره‌های این حسینیه تدریس می‌کردند و مذهب تشیع را ترویج می‌دادند.

اولین نسخ خطی تعزیه در برغان

ابتدایی‌ترین نسخ تعزیه در ایران به این منطقه تعلق دارد و به همین دلیل تعزیه‌خوان‌های بسیار قوی نیز در این منطقه از ابتدا زندگی می‌کردند و دلیل این موضوع استقرار ابتدایی‌ترین بنای تکیه تعزیه‌خوانی کشور در این روستا است.

اولین نسخ خطی تعزیه در دوران قاجار را مرحوم آیت‌الله محمدتقی برغانی نوشته است.

در روستاهای برغان، تالیان، جلنگه‌دار و دیگر روستاهای اقماری برغان همان نسخه ابتدایی که معروف به نسخه برغان است خوانده می‌شود که در هیچ جای دیگری این نسخه‌ها خوانده نمی‌شود و در دیگر مناطق کشور نسخه‌های میر انجم، اصفهان و ... خوانده می‌شود که گفته می‌شود کپی برداری شده از نسخه برغان است.

از جمله تعزیه‌خوان‌های قدیمی برغان مرحوم ناظم در دوران قاجار و مرحوم "میر حاجی بارک‌الله" هستند. حاجی بارک الله از آن رو این نام را به خود گرفته است که وقتی پیش پادشاه زمان در تکیه دولت می‌خواند چون اسمش را نمی‌دانست می‌گویند حاجی بارک الله و این اسم روی ایشان باقی می‌ماند.

از دیگر خوانندگان برغانی ملا محمد بکایی، میرزا ابوالقاسم بکایی، مرحوم نعیمی و ملاغلام حسین هستند.

لازم به توضیح است که با توجه به نوع سازه و ساختمانی که در تکیه دولت به کار رفته است، به نظر می‌رسد به دلیل اینکه اولین تکیه بزرگ تعزیه در کشور، همین تکیه اعظم برغان بوده است، سازه تکیه دولت برگرفته از تکیه اعظم برغانی‌ها باشد.

برغان یکی از روستاهای هدف گردشگری استان البرز است که در شهرستان ساوجبلاغ قرار گرفته و هرساله گردشگران زیادی از این روستا بازدید می‌کنند، گردشگری مذهبی در این روستا همچنان در محرم هم رونق دارد.

این روستا با جمعیتی حدود 600 خانوار در هشت کیلومتری شمال غربی کرج مرکز استان البرز واقع شده است.

انتهای پیام/