سند ۲۰۲۳ سیاست خارجی روسیه؛ برنامه مسکو برای نظم نوین جهانی

خبرگزاری تسنیم - گروه بین‌الملل: تنظیم و تثبیت سند سیاست خارجی 2023، اولین بیانیه سیاسی مهم مسکو از زمان آغاز جنگ با اوکراین، تلاشی برای مقابله با «جاه طلبی های هژمونیک» غرب و به ویژه ایالات متحده است. در 31 مارس، روسیه جدیدترین مفهوم سیاست خارجی خود را منتشر کرد که در آن دیدگاه رسمی خود از جهان، منافع و اهداف اصلی و چگونگی تعقیب آنها را مشخص می کند.

این ششمین سند سیاست خارجی روسیه در دوره ریاست جمهوری پوتین در روسیه است. در این سند، دیدگاه ها و چشم اندازهای سیاست خارجی روسیه در قبال اقدامات آمریکا بالاخص تشدید تنش و طولانی تر کردن بحران اوکراین مطرح شده است.

این سند به طور غیرمستقیم، عنوان می کند که آمریکا و اروپا «نوع جدیدی از جنگ ترکیبی» را علیه «منافع حیاتی روسیه درباره اوکراین به راه انداخته اند». در سند 2023 به شکل گیری نظم جهانی چند قطبی عادلانه تر اشاره شده است.

البته این تغییرات مورد استقبال تعدادی از دولت ها که به منطق سلطه جهانی و استعمار نو عادت کرده اند، قرار نمی گیرد. از نگاه روسیه، این کشورها از به رسمیت شناختن واقعیت های جهان چند قطبی و توافق بر روی پارامترها و اصول نظم جهانی خودداری می کنند. در چشم انداز سیاست خارجی روسیه، برای مقابله با این دیدگاه، حذف سیاسی- نظامی، اقتصادی و سرکوب مخالفان صورت می گیرد و برای این رویکرد از طیف گسترده ای از ابزارها و روش ها استفاده خواهد شد.

در سند 2023 به شکلی غیر مستقیم به اهداف حمله روسیه به اوکراین اشاره شده است. در این سند به گسترش درگیری ها در مناطق مهم و استراتژیک اشاره و خطر برخورد بین دولت های بزرگ از جمله با مشارکت قدرت های هسته ای و احتمال تشدید این درگیری ها و تبدیل آن به یک جنگ محلی، منطقه ای و یا جهانی بیان شده است.

راهبرد روسیه برای واکنش به بحران نظم جهانی

در پاسخ برای حل این بحران نظم جهانی، اولویت و سیاست خارجی روسیه چنین است:

• تقویت همکاری بین کشورهایی که تحت فشار خارجی هستند و شکل گیری مکانیسمی منطقه ای و فرامنطقه ای به شکلی یکپارچه برای حفظ تعاملات اقتصادی و حل مشکلات مشترک در حال تشدید
• همکاری براساس تعادل منافع متقابل
• رد هژمونی در امور بین المللی
• عدم مداخله در امور سیاست داخلی
• از بین بردن بقایای سلطه ایالات متحده و سایر دولت های غیر دوست در امور جهانی، ایجاد شرایطی که هر دولتی قادر باشد تا از جاه طلبی نو استعماری یا هژمونتیک دست بکشد.
• تشدید همکاری در همه زمینه ها با متحدان و شرکای روسیه و مقابله با تلاش های کشورهای غیر دوست برای ممانعت از این همکاری.

روسیه به عنوان یکی از مراکز پیشرو توسعه در دنیای مدرن و دارا بودن سیاست خارجی مستقل، همیشه به عنوان تهدیدی جدی برای هژمونی غرب محسوب شده است. از دیدگاه سیاست خارجی روسیه، با توجه به احساس ایجاد خطر روسیه برای آمریکا و اقمار آن، آمریکا از اقدامات روسیه در اوکراین برای حفاظت از منافع حیاتی خود، به عنوان بهانه ای برای تشدید سیاست دیرینه ضد روسی و راه اندازی نوع جدیدی از جنگ ترکیبی استفاده کرده است.

هدف از این اقدامات، تضعیف روسیه از هر طریق ممکن از جمله نقش تمدنی سازنده، قدرت، توانایی های اقتصادی و تکنولوژیکی آن و محدود کردن حاکمیت آن در سیاست خارجی و داخلی و نقض تمامیت ارضی آن است.

نگرش مسکو به غرب شدیداً متخاصم

در این سند، مفهوم غرب را به شدت متخاصم نشان می دهد. نقش آمریکا و «ماهواره‌های» آن و نیز «سیاست دیرینه ضد روسی با هدف تضعیف روسیه از هر راه ممکن» را بیان می کند. در این سند همچنین، اکثر کشورهای اروپایی"تهدیداتی را برای امنیت و حاکمیت روسیه ایجاد می کنند، به مزیت های اقتصادی یکجانبه دست می یابند، ثبات سیاسی داخلی را تضعیف می کنند و ارزش های معنوی و اخلاقی سنتی روسیه را از بین می برند".

به طور قابل توجهی، این مفهوم بارها به تلاش های غرب برای تضعیف نه تنها منافع روسیه، بلکه تمامیت ارضی آن اشاره می کند.

از سوی دیگر، این مفهوم یک نظم امنیتی آینده را زمانی پیش بینی می کند که کشورهای اروپایی «به بیهودگی سیاست تقابلی و جاه طلبی های هژمونیک خود پی ببرند»، خود را از سلطه ایالات متحده رها کنند و آماده همکاری در «مدل جدید همزیستی» با روسیه باشند.

با این حال، روسیه خود را دشمن غرب نمی‌داند، خود را از غرب جدا نمی‌کند و قصد خصمانه‌ای در قبال آن ندارد. روسیه امیدوار است که در آینده کشورهای وابسته به جامعه غربی متوجه شوند که سیاست تقابل و جاه طلبی های هژمونیک آنها فاقد چشم انداز است، واقعیت های پیچیده یک جهان چند قطبی را در نظر بگیرند و همکاری عملی با روسیه را با هدایت اصول حاکمیتی از سر بگیرند. "برابری و احترام به منافع یکدیگر"؛ فدراسیون روسیه آماده گفتگو و همکاری بر این اساس است.

با توجه به مطالب بیان شده، چنین می توان اذعان داشت که روسیه می‌خواهد به سمت غرب و به‌ویژه اروپا حرکت کند. با این حال، اتحادیه اروپا با موافقت با هر یک از اینها مشکل دارد، زیرا به طور علنی و سیاسی تقصیر درگیری اوکراین را صرفاً به گردن روسیه انداخته و دلایل مختلفی را بیان کرده است.

با مطالعه سند 2023 روسیه، چنین می توان بیان کرد که روسیه خواستار حرکت به سمت غرب و اروپا است. با این حال، اتحادیه اروپا و غرب، روسیه را مقصر اصلی در بحران اوکراین می دانند.

در حقیقت، اتحادیه اروپا و غرب با بازگشت اوکراین به نقشه سال 2014 موافق بودند. روسیه بارها اعلام کرده که آماده مذاکره با اتحادیه اروپا و غرب است و آنها با ناتوانی در درک دلایل اصلی درگیری اوکراین، در واقع بحران اوکراین را طولانی می کنند.

بنابراین مناقشه اوکراین تقریباً تا زمانی که سیاستمداران منتخب اتحادیه اروپا از سمت خود خارج شوند و فرآیندهای علمی و فکری جدیدتری برای حل این معضل شکل بگیرد، تقریباً ادامه خواهد داشت.

همچنین  به دلیل کاهش شدید وابستگی اروپا به روسیه در حوزه گاز و به طور کلی کاهش متقابل روسیه و اروپا در حوزه اقتصاد این مسئله، می تواند در دراز مدت اروپا را به خطر اندازد، چرا که این موضوع بیش از 3 دهه ضامن امنیت اروپا بوده است.

معصومه محمدی کارشناس مسائل روسیه

انتهای پیام/