معیارهای امیرالمؤمنین (ع) دربارۀ انتخاب دوست

حجت الاسلام معینیان در گفت‌وگو با خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم دربارۀ اهمیت فهم معیارهای همنشینی گفت: بدون تردید رفاقت و دوستی افراد با یکدیگر، بر سرنوشت یکدیگر تأثیرگذار خواهد بود و می‌تواند اثرات مثبت و یا منفی در بر داشته باشد. در قیامت شخص ستمکار از حسرت، دست خود را به دندان می‌گزد و عامل گمراهی‌اش را معاشرت با دوستان خویش می‌داند و فریاد می‌زند: «یَا وَیْلَتَى لَیْتَنِی لَمْ أَتَّخِذْ فُلَانًا خَلِیلًا»؛ یعنی ای کاش فلانی را دوست خودم نمی‌گرفتم. (فرقان /28)

وی افزود: امیرالمؤمنین علیه‌السلام به عنوان امام بزرگواری که به اذن خداوند، عالِم به تمام حکمت‌های عالم است، به برخی معیارهای همنشینی اشاره می‌کنند. ایشان خطاب به فرزند بزرگوارش امام حسن علیه‌السلام و یا به نقلی، محمد حنیفیه می‌فرماید «یَا بُنَیَّ إِیَّاکَ وَ مُصَادَقَةَ الْأَحْمَقِ، فَإِنَّهُ یُرِیدُ أَنْ یَنْفَعَکَ فَیَضُرُّکَ؛ فرزندم از دوستی با احمق برحذر باش، چرا که او می‌خواهد به تو منفعت برساند، اما زیان می‌رساند»زیرا بر اثر حماقتش سود و زیان را تشخیص نمی‌دهد. امیرالمؤمنین علیه‌السلام در حدیثی دیگر دربارۀ اهمیت دوری از فرد احمق می‌فرماید: عَدُوٌّ عاقِلٌ خَیرٌ مِن صَدیقٍ أحمَقَ؛ یعنی دشمنِ دانا، بهتر از دوستِ نادان است. یا امام صادق علیه‌السلام در روایتی می‌فرماید: لاَ تُشَاوِرْ أَحْمَقَ; با فرد نادان مشورت نکن؛ و در حدیث دیگری نیز می‌فرماید: گفت‌وگوی با احمق قلب انسان را می‌میراند.

حجت‌الاسلام معینیان ادامه داد: در روایات حتی به ویژگی‌های فرد احمق هم اشاره شده است. نقل است حضرت عیسى علیه‌السلام در پاسخ به این سؤال که احمق کیست؟ فرمود: المُعجَبُ برأیهِ و نَفْسِهِ ، الّذی یَرى الفَضلَ کُلَّهُ لَه لا علَیهِ و یُوجِبُ الحقَّ کُلَّهُ لنَفْسِهِ و لا یُوجِبُ علَیها حقّا ، فذاکَ الأحمَقُ الّذی لا حِیلةَ فی مُداواتِه؛ یعنی «کسی که خود رأى، خودپسند است؛ همان که هرچه فضیلت است از آن خود مى‌داند و براى دیگران، بر خود هیچ فضیلتى قائل نیست، همه حقوق را براى خود مى‌داند و هیچ حقّى براى دیگران بر خود قائل نیست؛ این است آن احمقى که چاره‌اى براى درمان او وجود ندارد.» لذا احمق کسی است که بر اثر نادانی‌اش گرفتار اشتباهات بزرگ می‌شود، خوب را بد و بد را خوب می‌پندارد. گاه با اصرار، دوست خود را وادار به انجام کاری می‌کند که عاقبت دردناکی دارد و به عکس، از کاری باز می‌دارد که سرانجامش موفقیت و سعادت است؛ بنابر این امام می‌فرماید پیوند دوستی خود را با چنین افرادی قطع کن.

این کارشناس مذهبی در ادامۀ حکمت‌ امیرالمؤمنین دربارۀ معیارهای انتخاب دوست گفت: حضرت در ادامه می‌فرماید: وَ إِیَّاکَ وَ مُصَادَقَةَ الْبَخِیلِ، فَإِنَّهُ یَقْعُدُ عَنْکَ أَحْوَجَ مَا تَکُونُ إِلَیْهِ؛ یعنی «از دوستی با بخیل برحذر باش، زیرا به هنگامی که شدیدترین نیاز را به او داری تو را رها می‌کند.» بخیل آن کسی است که حاضر نیست از مواهبی که خدا به او داده در اختیار دیگران بگذارد، هرچند بسیار بیش از نیاز در اختیارش باشد. به تعبیر قرآن، خداوند انسان‌های متکبر و فخر فروش را دوست نمی‌دارد، همان کسانی که بخیل هستند و دیگران را هم به بخل وا می‌دارند: إِنَّ اللَّهَ لَا یُحِبُّ مَن کَانَ مُخْتَالًا فَخُورًا الَّذِینَ یَبْخَلُونَ وَیَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبُخْلِ، (نساء /36،37) رسول خدا صلى الله علیه و آله در حدیثى مى‌فرمایند: اَلْبَخیلُ بَعیدٌ مِنَ اللّهِ بَعیدٌ مِن النّاسِ، قَریبٌ مِنَ النّارِ؛ یعنی «بخیل از خدا دور است، از مردم نیز دور است و به آتش دوزخ نزدیک است.» خود امیرالمؤمنین علیه‌السلام می‌فرماید: البُخْلُ جامعٌ لِمَساوئِ العُیوبِ، و هُو زِمامٌ یُقادُ بهِ إلى کلِّ سُوءٍ؛ یعنی «بخل، در بردارنده همه بدی‌ها است و افسارى است که [بخیل] به وسیلۀ آن به سوى هر بدى کشانده مى‌شود.» امام باقر علیه‌السلام در نهی از دوستی با شخص بخیل می‌فرماید: بخیل چیزی از تو می‌گیرد، اما چیزی به تو نمی‌دهد. در عهدنامۀ مالک اشتر نیز امام علی علیه‌السلام به مالک دستور می‌دهد: لاَ تُدْخِلَنَّ فِی مَشُورَتِکَ بَخِیلاً یَعْدلُ بکَ عَنِ الْفَضْلِ وَیَعِدُکَ الْفَقْر؛ «هرگز بخیل را در مشاوران خود داخل مکن، زیرا از کمک کردن به دیگران مانع می‌شود و وعده فقر به تو می‌دهد.» امام در اینجا می‌فرماید: دوستان گاه به یکدیگر نیازمند می‌شوند و حتی گاهی به قدری نیاز شدید است که سرنوشت انسان را رقم می‌زند و اگر دوست، بخیل باشد در چنین حالتی نیز انسان را رها می‌کند، اما اگر خودش نیازمند شود، انتظار هرگونه کمک را دارد.

وی افزود: امیرالمؤمنین علیه‌السلام در ادامۀ روایت می‌فرماید «وَ إِیَّاکَ وَ مُصَادَقَةَ الْکَذَّاب، فَإِنَّهُ کَالسَّرَاب یُقَرِّبُ عَلَیْکَ الْبَعِیدَ وَ یُبَعِّدُ عَلَیْکَ الْقَرِیبَ»؛ یعنی «از دوستی با دروغگو برحذر باش، چرا که او مثل سراب است; دور را در نظر تو نزدیک و نزدیک را در نظر تو دور می‌کند.» در قرآن در آیۀ28 سورۀ مؤمن می‌خوانیم «اِنَّ اللّه َ لا یَهْدى مَنْ هُوَ مُسْرِفٌ کَذّابٌ»؛ یعنی به راستى که خداوند اسرافکار دروغگو را هدایت نمى‌کند. امیرالمؤمنین علیه‌السلام در روایتی دیگر می‌فرماید: «با کذاب مشورت مکن که دور را برای تو نزدیک و نزدیک را برای تو دور می‌سازد; لا تَسْتَشرِ الْکَذّاب فَإنَّهُ کَالسَّراب یُقَرِّبُ عَلَیْکَ الْبَعیدَ وَیَبْعَدُ عَلَیْکَ الْقَریبَ»؛ و در روایتی دیگر می‌فرماید: الکَذّابُ و المَیِّتُ سَواءٌ ، فإنّ فَضیلَةَ الحَیِّ علَى المَیِّتِ الثِّقةُ بهِ ، فإذا لم یُوثَقْ بکَلامِهِ بَطَلَت حَیاتُهُ. یعنی «دروغگو و مرده یکسانند؛ زیرا برترى زنده بر مرده، به سبب اعتماد به اوست؛پس هر گاه به گفته او اعتماد نشود، حیاتش از بین رفته است.» در حدیث دیگری از امام صادق علیه‌السلام آمده است: لاَ یَنْبَغِی لِلْمُسْلِمِ أَنْ یُوَاخِیَ الْفَاجِرَ وَلاَ الاْحْمَقَ وَلاَ الْکَذَّابَ; سزاوار نیست افراد با ایمان با فاجران و افراد احمق و دروغ گویان طرح برادری بریزند.»

انتهای‌پیام/