گره‌گشایی یک کتاب از دشوارترین مسائل کلامی

به گزارش خبرگزاری تسنیم، به نقل از روابط عمومی نشر پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، کتاب «جبر و  اختیار در حکمت مشاء و عرفان اسلامی»، اثر حسن امینی است که در پژوهشکده فلسفه و کلام اسلامی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی تهیه و به همت نشر این پژوهشگاه در 266 صفحه به چاپ رسید. 

مسئله جبر و اختیار یکی از دشوارترین مسائل عقلی در مطالعات دین‌پژوهی است. این مسئله در سه حوزه دانشی جهان اسلام، یعنی کلام، فلسفه و عرفان مطرح شده و درباره آن بررسی‌های عمیقی صورت پذیرفته است.

مؤلف در کتاب پیش رو، داده‌های مختلف در مسئله جبر و اختیار را در منابع کلامی، فلسفی و عرفانی گردآوری کرده و سپس در مقام داوری، آنها را به کمک روش تحلیلی – منطقی پردازش کرده است؛ همچنین هر کدام از دیدگاه‌ها را بررسی کرده و در پرتو تحلیل مبانی، ساختار و لوازم منطقی به مطالعه انتقادی آنها پرداخته است. آنها با بررسی تطبیقی و در یک گفتمان چالشی، درباره دیدگاه فیلسوفان حکمت مشاء و آرای عارفان در مسئله جبر و اختیار بحث کرده و از آن میان دیدگاه مناسب را اختیار کرده است.

این نوشتار معضلات جبر و اختیار را از یکدیگر تفکیک کرده و در هر بخش دیدگاه فلسفی و عرفانی را بررسی کرده و میان توحید افعالی و اختیار انسان و میان عبارت های عارفان و آرای ملاصدرا به صورت مستند جمع کرده است.

این تحقیق به لحاظ دیدگاه ابن سینا و مقایسه آن با دیدگاه ابن عربی، ساختار، پرسش‌ها و روش تازگی دارد. این نوشتار به لحاظ طرح مسئله و پرسش‌ها، در مقایسه با پژوهش‌های گذشته از جامعیت بیشتری برخوردار بوده و تلاش کرده است تا همه معضلات جبر را پوشش دهد و به صورت جداگانه به همه آنها در حد توان، پاسخ درخور ارائه دهد. به لحاظ روش نیز سعی کرده است فرایند یک گفتمان اثرگذار به حل و فصل مسائل و دفع شبهات، بپردازد.

ساختار اثر

کتاب «جبر و  اختیار در حکمت مشاء و عرفان اسلامی» در پنج فصل تألیف شده است؛ پس از بیان کلیات و مفاهیم، در فصل اول به «علم الهی و اختیار آدمی» پرداخته شده و در این فصل، به فیلسوفان مشاء و عارفان مسلمان اشاره و در ادامه نیز شباهت‌ها و تفاوت‌هایی ذکر شده است.

نویسنده در فصل دوم، «قضا و قدر الهی و اختیار آدمی» را مورد بحث و بررسی قرار داده و پس از بیان مبانی مسئله در اندیشه حکیمان مشاء و در اندیشه عارفان مسلمان، به مسئله مذکور پاسخ داده شده و شباهت‌ها و تفاوت‌هایی تبیین شده است.

سومین فصل از کتاب حاضر به «غیر ارادی بودن اراده و اختیار آدمی» پرداخته شده و پس از طرح مسئله، به فیلسوفان مشاء (فارابی، ابن سینا و میرداماد) اشاره شده و در ادامه، ضمن پرداختن به عارفان مسلمان، شباهت ها و تفاوت‌های آرای فلاسفه مشاء و عرفا تبیین و اشکال جبر بر پایه ضرورت علی و معلومی تشریح و پاسخ داده شده است.

«اراده حق و خلق در موطن فعل و اختیار انسان(جمع توحید افعالی با اختیار انسان)» عنوان چهارمین فصل از این کتاب است که پس از طرح مسئله، به فیلسوفان مشاء و عارفان مسلمان (مبانی و پاسخ بر اساس مبانی) پرداخته شده و ضمن استناد اختیار به حق تعالی، مواضع اختلاف و اتفاق دیدگاه مشاء و عرفا تبیین شده است.

در پنجمین و آخرین فصل از این اثر که با عنوان «تأثیر حکمت مشاء و عرفان اسلامی بر برخی معاصران» به رشته تحریر درآمده، پس از طرح مسئله، این تأثیر بر امام خمینی(ره)، علامه طباطبایی، شهید مطهری، استاد مصباح یزدی و برخی معاصران تشریح شده و در پایان نیز نتیجه‌گیری شده است.

علاقه‌مندان برای خرید اینترنتی این کتاب می‌توانند به این نشانی مراجعه کنند.

انتهای پیام/