خطر خشکسالی بیخ گوش ترکیه و درس‌هایی که ایران باید بگیردـ بخش اول

به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم، انتشار تازه‌ترین گزارش‌ها درباره وضعیت منابع آبی ترکیه، کارشناسان این کشور را به‌شدت نگران کرده است.

یکی از مهمترین اخبار مربوط به ترکیه در سال 2022 میلادی و در رسانه‌های ایران و منطقه، بی‌اعتنایی دولت آنکارا به حق‌آبه عراق، سوریه و ایران، تأسیس سدهای عظیم بر مسیرهای چندگانه دجله و فرات و حرص و آز برای استفاده هرچه بیشتر از منابع آبی بود.

البته دامنه سیاست‌های تمامیت‌خواهانه ترکیه در حوزه آب، لطماتی به رود ارس نیز وارد کرد و در هر صورت، شاکله سیاست آبی ترکیه در چند سال اخیر، بی‌اعتنایی به وضعیت آبی همسایگان و استفاده حداکثری و خارج از انصاف، از منابع آبی دجله و فرات بوده است، اما حالا و با وجود همه رفتارهای تمامیت‌خواهانه این کشور در مدیریت منابع آبی، مشخص شده است که ترکیه نیز به‌شدت با بحران خشکسالی مواجه می‌شود.

گرمترین دسامبر 52 سال گذشته در ترکیه

کمبود بارندگی در ترکیه در ماه‌های اخیر و کاهش ضریب پرشدن میزان گنجایش سدها، ترکیه را با خطر خشکسالی روبه‌رو کرده است. ضریب پر شدن سدهای استانبول در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته کمتر از 16.5 درصد است و ضریب اشغال فعلی 33.3 درصد است.

اگر از بارندگی مناسب خبری نباشد، ذخیره آبی که در زمان حاضر در این سدها وجود دارد، تنها نیاز 3.5 ماه این شهر را تأمین می‌کند. وضعیت در آنکارا، اندکی بهتر از استانبول است، اما در بورسا و ازمیر، وضعیت به‌مراتب بدتر است و این در حالی است که اینها، همگی از استان‌های غربی و پرآب ترکیه هستند.

مراد کوروم وزیر شهرسازی و محیط زیست ترکیه چندی پیش با انتشار پیامی اعلام کرد: «ما امسال، گرم‌ترین دسامبر 52 سال گذشته را سپری کردیم، بارندگی به‌شدت کاهش یافته است، این نمودار فعلی آب‌وهوایی و بارندگی ما، اصلاً امیدوارکننده نیست. ما همواره گفته‌ایم، باید مراقب باشیم و بدانیم که منابع آبی ما نامحدود نیست! همه ما باید نقش خود را ایفا کنیم».

ترکیه و خطرات تغییر اقلیمی، 29درصد کاهش بارندگی

آمارهای رسمی حاکی از آن است که ترکیه در مسیر بحران آب قرار گرفته است و کاهش بارندگی، کارشناسان اقلیمی و زیست‌محیطی را نگران کرده است. بارندگی سال آبی 2022 که از نوامبر 2022 تا 30 اکتبر 2022 را در بر می‌گیرد، در مقایسه با میانگین سالیان گذشته، کمتر از حد معمول بوده است.

به این چند رقم بنگریم و سپس آنها را با هم مقایسه کنیم:

الف) بارندگی کلی سال آبی ترکیه 77.0 میلی‌متر بوده است.

ب) بر اساس میانگین سالیان 1991 میلادی تا 2020 میلادی، میانگین بارندگی عادی، در حد 7107.7 میلی‌متر ثبت شده است.

ج) 29 درصد کاهش بارندگی نسبت به حد معمول وجود دارد و این یک رقم نگران‌کننده است.

د) در بارش تجمعی دوماهه، همه مناطق ترکیه به‌جز منطقه آناتولی جنوب شرقی، بارش کمتر از حد نرمال داشتند و بیشترین کاهش در منطقه مرمره با 58 درصد بود. بارندگی دوماهه سال آبی منطقه مرمره به کمترین میزان در 52 سال گذشته کاهش یافته است.

سال 2023 سال ترس از خشکسالی در ترکیه

شواهد حاکم بر وضعیت کشاورزی ترکیه و همچنین آمار و ارقام منتشرشده توسط کارشناسان، نشان می‌دهد که سال 2022 میلادی برای ترکیه، صرفاً سال بحران اقتصادی نبوده است، بلکه زیر پوست این کشور، بیماری و معضل بزرگ دیگری به‌نام ترس از فقدان منابع آبی، متخصصین این حوزه را وحشت‌زده کرده است.

دکتر ارول کیسیجی رئیس «انجمن حفاظت از طبیعت ترکیه» (Türkiye Tabiatını Koruma Derneği) گفته است: «بحران شماره یک سال 2022 مشکل کم‌آبی بود، اما در سال 2023 میلادی، ما از این واژه حرف می زنیم؛ خشکسالی».

 دکتر کسیجی هیدروبیولوژیست مشهور ترکیه در ادامه گفته است: «آمار و ارقام با کسی شوخی ندارد، همه چیز روشن است و نه‌تنها کارشناسان، بلکه شهروندان عادی نیز، می‌توانند با دیدن نقشه‌های جهانی بحران آب، این واقعیت را به‌چشم خودشان نظاره کنند که ما در چه وضعیت بدی هستیم. بر اساس نقشه جهانی تنش آبی، کشور ما تا سال 2040 یکی از کشورهایی خواهد بود که به‌شدت با کمبود آب مواجه خواهد شد، همین حالا هم حداقل یک‌چهارم جمعیت جهان از تشنگی شدید رنج می‌برند و در بسیاری از کشورها خشکسالی در حدی است که حتی آب لوله‌کشی نیز تأمین نمی‌شود، بنابراین باید به خودمان بیاییم و بفهمیم که بهای تصمیمات خطا و اشتباهات مدیریتی در این حوزه، بسیار سنگین خواهد بود».

افزایش 42درصدی مصرف آب در ترکیه

دانشمندان مطالعات آبی ترکیه گفته‌اند که نیمی از اراضی ترکیه با کمبود شدید آب مواجه هستند و ترکیه، یکی از کشورهایی خواهد بود که از تغییرات اقلیمی و از بحران آب‌وهوا، بیشترین آسیب را خواهد دید.

در همین حال، منابع آب‌های زیرزمینی این کشور در معرض خطر بسیار جدی قرار دارند و دست‌کم نیمی از 81 استان ترکیه، خشکسالی بسیار شدیدی را تجربه خواهند کرد. ترکیه در لیست آن دسته از کشورهایی که با بیشترین تهدید خشکسالی روبه‌رو خواهند شد، بر رده 27 قرار گرفته است، البته با توجه به این که اغلب کشورهای بحران بالا در قاره آفریقا قرار گرفته‌اند، باید گفت ترکیه نیز موقعیت خطرناکی دارد و کاهش آب‌های زیرزمینی اثر هم‌افزایی مخربی با خشکسالی برای آینده تولیدات کشاورزی ایجاد می‌کند.

میزان آب قابل دسترسی در ترکیه در سال 2020 میلادی در حد 112 میلیارد مترمکعب بوده اما تنها ظرف مدت 3 سال، به 100 میلیارد مترمکعب کاهش یافته است، 61 میلیارد مترمکعب از منابع مزبور در حال استفاده است که تقریباً 46 میلیارد مترمکعب از این آب در مصارف آبیاری و همچنین 15 میلیارد مترمکعب در مصارف شرب و صنعت استفاده می‌شود، اما نکته نگران‌کننده اینجاست که در 20 سال گذشته مصرف آب در ترکیه به‌طرز اغراق‌آمیزی بالا رفته و 42 درصد افزایش یافته است.

شکست حفاری در عمق 500متری

یکی از بزرگترین تهدیدات آبی در ترکیه، این است که به‌طور همزمان، نیازهای آبی در بخش‌های کشاورزی، صنعت و مصارف خانگی رو به افزایش است. مهاجرت‌های بی‌رویه از مناطق خشک به کلان‌شهرها و استان‌های غنی، مصرف آب را بیش از حد افزایش داده است، به همین دلیل پیش‌بینی می‌شود که نیاز به آب از سال 2023 به بعد بیش از 100 میلیارد مترمکعب باشد.

با توجه به این آینده‌نگری، می‌توان گفت، ممکن است که کل منابع آبی سالانه کاهش یابد، نگرانی از این موضوع، زمانی می‌تواند افزایش پیدا کند که به‌خاطر بیاوریم سطح آب‌های زیرزمینی قابل استحصال در بسیاری از استان‌های ترکیه چندین متر پایین‌تر رفته است. سطح آب به‌دلیل خشکسالی شدید پایین‌تر رفته است و حتی در عمق 100 تا 500 متری در بسیاری از مناطق، نمی‌توان آب را با حفاری به دست آورد.

طی سالیان اخیر، شاهد فقر شدید در منابع آبی ترکیه هستیم، سرانه آب در ترکیه در دهه 80 نزدیک به 5 هزار تُن به‌ازای هر یک شهروند بود، اما پس از سال 95 به 1800 تن و در سال‌های اخیر به 1000 تن کاهش یافت، کارشناسان هشدار داده‌اند که در صورت ادامه این روند، سرانه آب، به زیر 1000 تن کاهش خواهد یافت.

ترکیه و انواع 4گانه خشکسالی

برخی از دانشمندان مطالعات آبی معتقدند که سرزمین آناتولی در طول دوران پر فراز و نشیب تاریخ، بارها با خشکسالی روبه‌رو شده است اما این بار، شرایط سخت‌تر شده است.

پروفسور دکتر مقداد قاضی اوغلو رئیس بخش مهندسی هواشناسی دانشگاه فنی استانبول (ITU) و عضو هیئت علمی مرکز مدیریت بلایای طبیعی ترکیه می‌گوید: «تهدید خشکسالی برای ترکیه، وضعیت جدیدی نیست، ما در طول تاریخ، بارها با این خطر روبه‌رو شده‌ایم. خشکسالی، بر نابودی بسیاری از تمدن‌ها در تاریخ آناتولی تأثیر مستقیم گذاشته است، این موضوع نه‌تنها به تغییرات آب‌وهوای جهانی مربوط می‌شود، بلکه گرمایش زمین نیز حالا به یک متغیر بسیار مهم تبدیل شده است».

قاضی اوغلو در ادامه گفته است: «ما در مجموع، انواع مختلف خشکسالی را به چهار نوع تقسیم می‌کنیم؛ 1. هواشناسی. 2. هیدرولوژیکی. 3. کشاورزی 4. خشکسالی اقتصادی ـ اجتماعی. در شرایط فعلی، آن‌چه در ترکیه پیشِ‌روی ما قرار دارد، عبارت است از خشکسالی هواشناسی، این یعنی تغییرات اقلیمی خاصی که هم منجر به کاهش شدید بارندگی شده و هم در برخی مناطق، نُرم و رفتار طبیعت تغییر کرده است و مثلاً در یک منطقه کوهستانی که همواره برفگیر بوده و منابع زیرزمینی آن با برف تغذیه شده‌اند، دیگر خبری از برف نیست. مسئله اینجاست؛ در صورت تداوم وضعیت فعلی، ممکن است انواع دیگر خشکسالی به منصه ظهور برسد و همه را با هم تجربه کنیم».

در بخش پایانی این گزارش، به این موضوعات اشاره خواهیم کرد؛ اهمیت رژیم بارندگی و میزان بارندگی در ترکیه، شباهت‌های ایران و ترکیه از حیث تهدیدات آبی و راهکارهای کارشناسان به‌منظور مقابله با پیامدهای خشکسالی و تغییرات اقلیمی.

ادامه دارد... .

انتهای پیام/+