سرنوشت حزب حاکم ترکیه چه خواهد شد؟ بخش دهم

به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، سیاست خارجی ترکیه در سال 2022 میلادی دستخوش تحولات شگرفی شد و دولت برآمده از حزب عدالت و توسعه در چندین خط و محور با گرفتن دنده عقب و گردش ها و چرخش های ناگهانی، نشان داد که به دنبال تغییر است. اما نکته مهم اینجاست که این تغییرات، ارتباط مستقیمی با اهداف حزبی اردوغان در انتخابات 2023 میلادی دارد و در عین حال، این نکته نیز شایان توجه است که دستگاه دیپلماسی ترکیه در شرایط کنونی، نه بر اساس استراتژی و اهداف کارشناسی دیپلمات ها و کارشناسان با تجربه، بلکه طبق خواسته ها و امیال اردوغان اداره می شود.

در بخش قبلی گزارش، به این اشاره شد که حزب عدالت و توسعه پس از کودتای نافرجام سال 2016 میلادی، هم در داخل و هم در خارج، سیاست تهاجمی را دنبال کرد و طرح اتهامات گسترده علیه آمریکا، اروپا، امارات متحده عربی و کشورهای دیگر به عنوان مشوقین و هادیان کودتای مزبور، ترکیه را با مشکلات بزرگی روبرو کرد.

یکی از مشکلات، این بود که رویه تهاجمی ترکیه، موجب پایان دادن به روند مذاکرات تکمیل عضویت این کشور در اتحادیه اروپا شد.

در این بخش از گزارش، به مراحل و مقاطع سیاست خارجی می پردازیم و به مهمترین نقاط عطف این مسیر اشاره می کنیم.

سیاست خارجی آکپارتی از جم تاگل و باباجان

اسماعیل جم دیپلمات کارکشته و مشهور ترکیه از سال 1997 میلادی تا سال 2002 میلادی، پست وزارت امور خارجه را در اختیار داشت. او دیپلمات کاربلد و باتجربه ای بود اما در دوران مشکلات مرتبط با دولت های ائتلافی در ترکیه، کار چندانی از دست جم و همکارانش ساخته نبود. بنابراین، پس از به قدرت رسیدن حزب عدالت و توسعه، دستگاه دیپلماسی ترکیه، یکی از نهادهایی بود که بیش از دیگر نهادها، نیازمند توجه و راهگشایی بود.

حزب عدالت و توسعه در مسیر آغازین خود، در حوزه سیاست خارجی، برنامه هایی برای توسعه روابط داشت و اصلی ترین محور و مبنای سیاست خارجی، توجه به موضوع اقتصاد و سرمایه گذاری بود.

شکری سینان گورل و یاشار یاکش از موسسین حزب عدالت و توسعه و از دیپلمات های قدیمی، مدت کوتاهی سکان وزارت امور خارجه را در دست داشتند. اما هر دو آنها، دیپلمات هایی نبودند که برای سیاست خارجی و دیپلماسی ترکیه، گفتمان، نظریه و نقشه راه ویژه ای داشته باشند. اما در دوران دو وزیر دیگر، یعنی عبدالله گل و علی باباجان گام های بلندی برداشته شد.

عبدالله گل به مدت 4 سال یعنی از 2003 تا 2007 میلادی وزیر امور خارجه بود و علی باباجان نیز از 2007 تا 2009 عهده دار این پست شد. نقطه مشترک هر دو دیپلمات، زوم کردن بر روی توسعه روابط اقتصادی و تلاش برای جذب سرمایه گذار خارجی بود.

گل و باباجان، در کنار جلب توجه خارجی ها به میل و اشتیاق ترکیه برای ورود به بازارهای جهانی و برجسته سازی مفهوم «بازار آزاد»، نشان دادند که برخلاف سلف خود اربکان، تمایل چندانی به توسعه روابط با جهان اسلام و دنیای شرق ندارند و توان خود را روی تقویت روابط با آمریکا و اتحادیه اروپا معطوف کرده اند.

زمانی برای ظهور یک نظریه پرداز

احمد داود اوغلو نام یک چهره دانشگاهی و استاد روابط بین الملل بود که یادداشت ها و تحلیل های او در روزنامه ینی شفق، توجه تیم اردوغان را به سوی خود جلب کرد. درست در دورانی که در آخرین دهه قرن بیستم، اردوغان و رفقای او همگی دور استاد و مرشدی به نام اربکان جمع شده بودند، داود اوغلو در مالزی بود و ارتباط خاصی با فضای سیاسی و فکری ترکیه نداشت.

او در ترکیه زبان های عربی و انگلیسی را فرا گرفته بود. در مالزی نیز مالایی آموخت و به عنوان موسس رشته روابط بین الملل، ارتباط فراوانی با حلقه کادرهای پیرامون ماهاتیر محمد داشت.

داود اوغلو پس از بازگشت به ترکیه، تدریس در دانشگاه و نوشتن مقالات تحلیلی درباره سیاست خارجی ترکیه را پی گرفته بود و برخی نظریات او در مورد ظرفیت های خاص ترکیه برای ایفای نقش در منطقه و جهان، موجب شد که او از روزنامه ینی شفق به نهاد نخست وزیری دعوت شود. تنها ظرف مدتی کوتاه، داود اوغلو از وزارت امور خارجه رده و عنوان «سفیر کبیر» یا بیوک الچی را دریافت کرد و با همان عنوان، به عنوان مشاور سیاست خارجی نخست وزیر مشغول به فعالیت شد.

سیاست خارجی مبتنی بر تاریخ و جغرافیا

داود اوغلو از معدود سیاستمدارانی است که بدون آن که از دهلیز و گذرگاه فعالیت حزبی بگذرد، راست و مستقیم بر سریر قدرت نشست و شاید همین ویژگی، بعدها برای او دردسرساز شد.

مهمترین مبنای فکری و نظری داود اوغلو برای طراحی و تدوین یک استراتژی نوین برای سیاست خارجی، ترکیبی از این دو عنصر بود:

حافظه تاریخی ترکیه مبتنی بر نقش سلجوقیان و عثمانیان.

توجه به اهمیت موقعیت ژئوپولیتیک ترکیه.

نظریات احمد داود اوغلو خیلی زود چشم گل، اردوغان و دیگر بزرگان حزب عدالت و توسعه را گرفت و او در سال 2009 میلادی به عنوان وزیر امور خارجه معرفی شد.

رفته رفته نظریات و تئوری های دیگری پیرامون مبانی و اهداف فکری و سیاسی داود اوغلو شکل گرفت که بدون شک برخی از آنها بسیار اغراق آمیز و دور از واقعیت بودند. به عنوان مثال، داود اوغلو در آغاز مسیر خود، از عبارت قدرت منطقه ای استفاده کرد اما دیری نگذشت که تبدیل ترکیه به یک قدرت جهانی، به عنوان یکی از اهداف مهم سیاست خارجی حزب عدالت و توسعه مطرح شد.

داود اوغلو در سایه همین تئوری ها، خیلی زود به پست نخست وزیری و رهبری حزب عدالت و توسعه رسید اما ادامه مسیر برای او و حزب، تبدیل به چالش شد.

در بخش بعدی گزارش، به این موضوع می پردازیم که داود اوغلو استراتژی و هدفی به نام تنش صفر با همسایگان را به چه شکلی مطرح کرد و چرا بعدها به جای تنش صفر، ماجراجویی برونمرزی در دستور کار ترکیه قرار گرفت.

ادامه دارد....

انتهای پیام/