گفت‌وگو| وضعیت فوق‌بحرانی فرونشست زمین در استان فارس/ آیا "فرونشست‌"مسیرهای ریلی را تهدید می‌کند؟

به گزارش خبرگزاری تسنیم از شیراز، در مهر ماه سال گذشته بود که اعلام شد براساس مطالعات انجام شده توسط مرکز تحقیقات راه و شهرسازی تعداد 120 شهر ایران و جمعیتی نزدیک به 26 میلیون نفر درگیر پدیده فرونشست زمین خواهند شد. این پدیده در بسیاری از مناطق و دشت‌های کشور به مرحله بحرانی رسیده است به صورتی که پدیده فرونشست به‌جزء در استان گیلان تمام مناطق کشور را درگیر کرده است.

از سوی دیگر براساس پژوهش‌های صورت گرفته عمق این پدیده از دشت‌های کشور گذشته و در استان‌های تهران، اصفهان، فارس و خوزستان به مناطق مسکونی نیز خسارات جدی وارد کرده است. این در حالیست که عوامل طبیعی و انسان ساز از جمله استفاده بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی، تغییر اقلیم، گرمایش جهانی، استخراج غیراصولی از معادن، حفر چاه‌های غیرمجاز، حفر تونل‌های مترو و قطار شهری، حرکت آرام زمین و خروج گدازه به بحرانی‌تر شدن شرایط فرونشست در کشور دامن می‌زنند و در این میان استفاده بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی بیشترین نقش را در افزایش نرخ فرونشست دارد.

 به گفته علی بیت‌اللهی رییس بخش زلزله‌شناسی، مهندسی و خطرپذیری موسسه تحقیقات راه و شهرسازی «هنوز کسی خطر بزرگ فرونشست زمین را جدی نگرفته است تا زمانی که جمعیت زیادی کشته شوند!» این در حالیست که به گفته این مقام مسئول از میان شهر‌های ایران، اصفهان وخیم‌ترین شرایط را دارد و در خراسان رضوی، در مسیر مشهد به تهران فرونشست زمین، دره‌ای به طول 70 تا 80 کیلومتر ایجاد کرده است. همچنین وضعیت یزد، کرمان و استان فارس هم از این نظر بحرانی است.

بیت‌اللهی مهر ماه سال گذشته در یک مصاحبه خبری گفت: بر اساس آخرین برآورد‌های انجام شده در مرکز تحقیقات راه و شهرسازی نرخ فرونشست زمین به 24 سانتی‌متر در سال رسیده و در 10 تا 20 سال آینده زمین برخی مناطق کشور 2.5 تا 5 متر نشست خواهد داشت.

این کارشناس شهرسازی می‌گوید: در حال‌حاضر 610 دشت در ایران وجود دارد و تقریبا تمامی شهر‌های کشور در پهنه این دشت‌ها واقع شده‌اند، اما تمام این 610 دشت از نظر فرونشست زمین در وضعیت حادی قرار دارند و وضعیت 300 دشت قرمز و فوق بحرانی ارزیابی شده است. بروز این پدیده به عنوان یک زنگ خطر برای شهر‌های کشور منجر شد تا افراد دیگری همچون محمد درویش، عضو هیات علمی موسسه تحقیقات جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری عنوان کنند که ایران از نظر فرونشست زمین رتبه اول جهان را دارد و در برخی مناطق مانند کاشان شکاف‌هایی به طول 70 کیلومتر یا در دشت نیشابور شکافی به طول 30 کیلومتر در سطح زمین ایجاد شده است.

به گفته این کارشناس حوزه آب و محیط زیست ما دو بار در قرن بیست و یکم رکورد فرونشست زمین را در سطح کره زمین جابجا کردیم، یک بار در سال 2005 در جنوب غربی تهران که این رقم به 36 سانتی‌متر در سال و یک بار هم در سال 2010 در منطقه‌ای در استان فارس بین جهرم تا فسا که میزان آن به 54 سانتی‌متر در سال رسیده است و این رقم 140 برابر شرایط بحرانی است که تعریف شده و ما متاسفانه بزرگترین فروچاله ثبت شده در خاورمیانه و آسیای جنوب غربی را در مهدی‌آباد ایج به نام خودمان ثبت کرده ایم. 

 فرو نشست 7 سانتی‌متری دو دشت استان فارس 

مدیر مرکز زمین شناسی و اکتشافات معدنی جنوب کشور در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم به تشریح وضعیت استان در فرونشست زمین پرداخت و بیان کرد: در برخی مناطق استان همچون دشت مرودشت و دشت‌افرز قیروکارزین براساس مطالعاتی که سازمان زمین شناسی انجام داده است سالانه 7 سانتی متر فرونشست دارند و این میزان در سایر شهر‌های دیگر همچون اصفهان هم وجود دارد.

طهمورث یوسفی در پرسش خبرنگار تسنیم در خصوص مباحث مطرح شده پیرامون رکورددار بودن استان در فرونشست زمین، پاسخ داد: باتوجه به اینکه در خصوص این پدیده مطالعات به صورت موردی انجام می‌شود می‌توانیم بگوییم در حال حاضر ما در فرونشست در حد فراتر از بحران هستیم و این موضوع زندگی مردم را درگیر کرده است. چرا که در جایی همچون دشت مرودشت فرونشست زمین 8 سانتی‌متر است؛ لذا به دلیل اینکه دشت به صورت یکپارچه و ریزگونه رسوبات آن به صورت یکجا نشست می‌کند آثار آن برای مردم نمایان نیست، اما در زیر ساخت‌های اجرایی و سازه‌های کانالی این پدیده ایجاد شده است. 

 سابقه طولانی سه دشت فسا، داراب و قیروکارزین در بروز پدیده فرونشست زمین  

وی اظهار کرد: پدیده فرو نشست زمین در دشت مرودشت موجب شکاف در نزدیکی روستا‌ها شده است و براساس آثار موجود، سازمان زمین شناسی دشت مرودشت را به دلیل ویژگی خاصی که دارد سالانه آن را پایش می‌کند. 

یوسفی با اشاره به اینکه مطالعاتی در سال جاری در دشت مرودشت و مناطقی همچون درودزن، کامفیروز و سیدان برای پایش فرونشست زمین صورت گرفته است، گفت: سه دشت فسا، داراب و قیروکارزین سابقه طولانی در بروز این پدیده دارند و این مناطق دارای بیشترین تأثیر فرونشست هستند و از شواهد ظاهری تا مطالعات صورت گرفته دریافتیم که بروز این پدیده در این مناطق بیش از سایر نقاط استان است. 

 جنوب شرق شیراز دارای فرونشست ناحیه‌ای است  

مدیر مرکز زمین شناسی جنوب کشور در ادامه سخنان خود به پدیده فرونشست زمین در دشت شیراز اشاره کرد و افزود: دشت شیراز باتوجه به ویژگی و تراکم جمعیتی بالایی که دارد شاید بتوان گفت که فرونشست آن قابل مقایسه با سایر نقاط نیست. اما باتوجه به زیر ساخت‌ها و تراکم جمعیتی سالانه فرونشست آن به میزان 4 سانتی متر و در قسمت جنوب شرقی شهر است.

به گفته یوسفی به دلیل افزایش عملیات زراعی و برداشت بیش از حد از آب‌های زیر زمینی فرونشست این بخش بیشتر از سایر مناطق می‌باشد؛ لذا نیاز است برداشت آب جهت مصارف کشاورزی از این بخش جدا شود. 

وی ادامه داد: در خصوص دشت شیراز باتوجه به مطالعاتی که توسط دانشگاه شیراز صورت گرفت، براساس رصد‌های صورت گرفته در جنوب شرق شیراز که کشاورزی وجود دارد فرونشست اغلب ناحیه‌ای است، اما باید در برداشت آب و نوع کشت محصولات همزمان مدیریت منابع آب انجام شود.

 شناسایی و رصد دقیق رشته قنات‌های شیراز انجام شود  

یوسفی اضافه کرد: در حال حاضر در دشت شیراز آن چه که بیشتر بر روی آن در حال مطالعه می‌باشیم باتوجه به تعدد بسیار قنات‌ها که نقشه‌های توپوگرافی آن در خصوص مسیر این قنات‌ها وجود دارد، باید شناسایی و رصد دقیق این رشته قنات قبل از وقوع بحران صورت گیرد. 

وی با اشاره به وجود شبکه‌های قناتی که در سطح شهر وجود دارد و ممکن است این قنات‌ها قدیمی و در زیر سازه‌های شهری باشند، گفت: در خصوص قنات‌ها به ویژه قنات‌های خشک و متروک شده ممکن است بتوانند پدیده فرونشست را ایجاد کنند؛ لذا نیاز است تا این قنات‌ها شناسایی و مسیر آن‌ها مشخص شود و مقاوم سازی و پایدار سازی آن‌ها صورت گیرد و یا سازه‌ای برروی آن‌ها ساخته نشود. 

یوسفی تأکید کرد: فرونشست پدیده‌ای آنی همچون زلزله نیست و بلکه در گذر زمان رخ می‌دهد و افراد می‌توانند تغییرات مربوط با این پدیده را مشاهده کنند و نسبت به گزارش دهی جهت بازسازی اقدام کنند.

  زیرساخت‌هایی که از دشت‌ها عبور می‌کند همواره رصد شوند  

مدیر مرکز زمین شناسی و اکتشافات معدنی جنوب کشور در پرسش خبرنگار تسنیم در خصوص فرونشست زمین در ایستگاه راه آهن شیراز ـ اصفهان پاسخ داد: مسیر ریلی قطار تنها مربوط به استان فارس نبوده و باتوجه به اینکه این مسیر از دشت‌های ما می‌گذرد باید در جایی که زیرساخت‌ها از دشت‌ها عبور می‌کند این زیرساخت‌ها همواره رصد شود و باتوجه به اینکه این پدیده به صورت آنی رخ نمی‌دهد نیاز است بازدید‌های میدانی و پایش‌ها صورت گیرد. چرا که در صورت عدم پایش مستمر این پدیده به بحران تبدیل می‌شود. 

یوسفی در پایان سخنان خود به عوامل تأثیرگذار بر فرونشست اشاره کرد و افزود: وقتی می‌گوییم باید مدیریت منابع آب داشته باشیم چه فرونشست باشد چه نباشد باید مدیریت منابع آب متولی سطح زیر کشت را مشخص کند و ورودی و خروجی آب در سال زراعی مدیریت شود. 

وی با تأکید بر اینکه پیشگیری از وقوع این پدیده تنها بر عهده یک مجموعه نیست و باید با ایجاد کارگروهی دستگاه‌های متولی در این خصوص وظایف خود را انجام دهند، یادآور شد: فرونشست تنها مختص به استان فارس یا شهر شیراز نیست بلکه یک پدیده است که در دنیا عمومی شده و در بسیاری از مناطق با مدیریت صحیح منابع آب و تعیین الگوی کشت محصولات و برداشت میزان مشخص آب می‌توان آنرا مدیریت کرد.

انتهای پیام/424/.