"خلیج فارس" نامی به‌قدمت تاریخ جهان/ ضرورت ثبت جهانی خلیج فارس نزد یونسکو

به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم؛ 10 اردیبهشت 1401 مقارن با چهارصدمین سالروز اخراج پرتغالی‌ها از تنگه هرمز و خلیج فارس با رشادت ایل قشقایی و به‌رهبری امام‌قلی‌خان والی فارس در زمان صفوی است که به همین مناسبت این روز به نام "روز ملی خلیج فارس" نام نهاده شده است.

مطابق اسناد تاریخی، پرتغالی‌ها در سال 1502 میلادی امپراتوری شیرازی‌ها در سواحل و جزایر شرقی آفریقا شامل ماداگاسکار، موزامبیک، تانزانیا، کنیا و سومالی را شکست دادند و در سال 1507 میلادی وارد خلیج فارس شده به‌مرور چندین جزیره از جمله هرمز، قشم و بندر گمبرون (بندرعباس) را تصرف کردند.

پس از 117 سال سردار بزرگ ایرانی، امام‌قلی‌خان در سال 1622 میلادی به‌دستور شاه عباس صفوی طی یک جنگ خونین پرتغالی‌ها را شکست داده از خلیج فارس اخراج کرد و جزیره هرمز را از بزرگترین امپراتور قرن بازپس گرفت و جایگاه خود را در جهان در فهرست ابرقدرت‌های قرن شانزدهم ثبت کرد.

جزیره هرمز یکی از پرشمارترین نقاط استراتژیک خلیج فارس است؛ در اهمیت جایگاه استراتژیک جزیره و تنگه هرمز همین بس که آلبوکرک دریا‌سالار پرتغالی معتقد است هر کشوری که سه نقطه مالاگا، عدن و تنگه هرمز را در اختیار داشته باشد بر تجارت دنیا حاکم خواهد بود.

آزادسازی جزیره هرمز مقدمه‌ای شد که پرتغالی‌ها تا مومباسا در کنیا عقب‌نشینی کنند و این شکست، شکست‌های پی‌درپی پرتغال در شرق آفریقا را به‌دنبال داشت که با حمایت پادشاهان ایران، امام مسقط موفق شد قلعه عظیم مومباسا را در جنگ خونینی که به جنگ صلیبی مومباسا معروف است تصرف کند.

ایران در نهایت و تا سال 1820 پرچمدار تمام خلیج‌ فارس و دریای عمان و بحر فارس (مکران) شد به‌گونه‌ای که انگلیسی‌ها ضمن اعتراف به قدرت ایران، آن را تنها رقیب قدرتمند عثمانی‌ها می‌دانستند و در عهدنامه مجمل 1809 و عهدنامه مفصل 1812 حاکمیت ایران را بر کل خلیج فارس به‌رسمیت شناختند؛ این در حالی بود که انگلیس خود در آن زمان در شرف ظهور به‌عنوان ابرقدرت جهان قرار داشت.

باید دانست که نام‌گذاری خلیج فارس توسط دیگر ملت‌ها و اقوام حاوی این نکته مهم است که نام‌گذاری دریای پارس دستوری و به‌حسب فشار‌های سیاسی و خواست یک فرد و شاه نبوده و در جریان یک روند تاریخی و اجتماعی این رخداد حاصل شده است و رواج، محبوبیت و بقا یافت؛ به‌گونه‌ای که براساس اسناد جغرافیایی، نام خلیج فارس حتی بسیار پیش از تولد حضرت مسیح به‌عنوان جزئی از میراث جغرافیایی بشر ثبت شده و به نام و یک مفهوم کاملاً شناخته‌شده بدل شده بود.

ضرورت ثبت جهانی خلیج فارس نزد یونسکو

جدای از وجود شواهد دیرینه تعامل و روابط فرهنگی و اقتصادی دوسویه میان کرانه‌های شمالی و جنوبی خلیج فارس از حدود هزاره سوم پیش از میلاد آن‌چه امروزه بیشتر پژوهشگران بر آن باور هستند، این است که در دوران هخامنشیان «خلیج فارس» یک پهنه دریایی و آبی «درون‌سرزمینی» در گستره وسیع آن امپراتوری به‌شمار می‌رفته است.

تسلط سیاسی، اجتماعی و اقتصادی ایرانیان بر جزیره‌ها و کرانه‌های جنوبی خلیج فارس تا کرانه‌های خاوری عربستان و سرزمین‌های داخلی عمان در آن دوره به‌خوبی از حضور فرمانداران ایرانی در جزیره قشم، وجود شواهد باستان‌شناختی، چون مهر متعلق به یک فرد درباری پارسی از جزیره بحرین و قلعه معروف آن، کشف پایه ستون هخامنشی در جزیره فیلکه در نزدیکی کویت امروزی، کشف آثاری متعلق به تمدن هخامنشیان در منطقه ظهران عربستان همچون یک مهر درباری، کشف سرپیکان‌های سه‌پره و ظرف‌های سفالی شاخص هخامنشیان در محوطه باستانی رومیلاه که امروزه در شهر العین امارات و چندصدمتری مرز عمان قرار گرفته است و مهم‌تر از همه اشاره مکرر به سرزمین «مَکَ» (شامل کشور عمان و امارات متحده عربی امروزی) به‌عنوان یکی از خراجگزاران در متن‌های هخامنشی و نمایش پیکر یکی از اهالی آن سرزمین باستانی میان سایر اقوام که تخت شاه هخامنشی را بر دوش خود گرفته‌اند، به‌خوبی مشخص می‌شود.

بر اساس منابع تاریخی، سرزمین «مَکَ» در دوره هخامنشیان، شهری بوده به‌نام «ایزکی» در 400کیلومتری جنوب رأس مسندام و 100کیلومتری جنوب باختری مسقط امروزی و جالب آن که در دو گل نوشته شماره 679 و 680 که از باروی تخت‌جمشید به‌دست‌آمده از فردی که عنوان فرماندار مَکَ داشته است نام برده می‌شود که در بندر هخامنشی نزدیک بوشهر امروزی، احتمالاً پیش از عزیمت به کرانه‌های جنوبی خلیج فارس، سهمیه آذوقه دریافت می‌کرده است.

در سال 1384 و پس از تصویب شورای‌عالی انقلاب فرهنگی روز دهم اردیبشهت به‌عنوان روز ملی خلیج فارس در تقویم شمسی نام‌گذاری شد؛ پس از این اتفاق پنج سال بعد، یعنی در سال 1389 نیز این روز به‌عنوان میراث معنوی ثبت ملی شد.

خلیج فارس یقیناً یکی از نمادها و مؤلفه‌های اصلی هویت تمدن ایران است، بر همین اساس قطعاً ثبت ملی این اثر به هیچ عنوان کافی نیست و مطالبه اصلی ثبت این اثر به‌عنوان یک اثر جهانی و در فهرست آثار یونسکو است؛ موضوعی که به‌پشتوانه و استناد اسناد متقن و مستحکم تاریخی کاملاً امکان‌پذیر و شدنی است؛ چراکه به‌عنوان یک قرینه مهم هم‌اکنون و در زمان حاضر یک کتاب مصری به نام مخطوطات ثبت میراث جهانی است که در آن یک نقشه جالب به‌زبان عربی و البته با نام خلیج فارس مندرج است.

انتهای پیام/+