حکمرانی خوب شهری چه اصولی دارد و چگونه محقق می‌شود؟
برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری در حوزه مدیریت شهری، یکی از وظایف و ابزارهای مهم حکمرانی مطلوب است و در صورت وجود بحران، آگاهیبخشی، یکی از اصول و اساس کار حکمرانی مطلوب شهری است.
به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم، محسن طباطبایی مزدآبادی دبیر انجمن علمی اقتصاد شهری ایران، در یادداشتی با بهره‌گیری از تحقیقات صورت گرفته درباره « تدوین الگوی ساختاری تفسیری حکمرانی مطلوب شهری در زمان شیوع اپیدمی کرونا»، نوشت: برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری در حوزه مدیریت شهری، یکی از وظایف و ابزارهای مهم حکمرانی مطلوب است که بر اساس آن، روش‌های دستیابی به هدف‌ها اعم از اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و ... شناسایی می‌شود.
طبق تحقیقی که درباره الگوی ساختاری تفسیری حکمرانی مطلوب شهری در زمان شیوع اپیدمی کرونا صورت گرفته، توجه به شاخص‌های حکمرانی مطلوب شهری می‌تواند الگوی مناسبی برای مدیریت شهری در هنگام بروز بحرانهای مشابه باشد.
حکمروایی به عنوان یک مفهوم، از دیدگاه‌های مختلف و در زمینه‌های متفاوتی مورد بحث قرار گرفته است و شامل مجموعه‌ای از مکانیسم‌های یکپارچه، فرایندها، نهادها و ارتباطات متقابل است که در درون آن، شهروندان و گروه‌های اجتماعی، ترجیحات، علایق و منافع خود را بیان می‌کنند و برای تفاوت‌ها و اختلافاتشان، به رایزنی، میانجیگری و مذاکره می‌پردازند.
حکمروایی، ترکیبی است از سنت‌ها (قواعد و آداب و رسوم)، نهادها و فرایندهایی که تعیین می‌کنند چگونه قدرت باید اعمال شود، چگونه شهروندان حق مشارکت و اعتراض دارند و چگونه تصمیمات در زمینه مباحث عمومی اتخاذ شود؛ حکمروایی، مستلزم حکومت، جامعه مدنی (فعالان اجتماعی و اقتصادی، نهادهای جامعه‌محور و گروه‌های ساختارنیافته، رسانه‌ها و غیره) است که در تمام سطوح محلی، ملی و بین‌المللی معنا می‌یابد.
هنگامی که واژه حکمروایی را به کار می‌بریم باید به دو نکته توجه داشته باشیم؛ نخست اینکه حکمرانی، حکومت نیست. حکمرانی به عنوان یک مفهوم، مشخص می‌کند که قدرت در داخل و خارج از اقتدار رسمی و نهادهای حکومت وجود دارد و اغلب، سه گروه اصلی از بازیگران را شامل می‌شود یعنی، حکومت، بخش خصوصی و جامعه مدنی.
حکمروایی، بر فرایند تأکید دارد و مشخص می‌کند که تصمیمات با توجه به روابط پیچیده بین تعدادی از بازیگران با اولویت‌ها و سلایق متفاوت اتخاذ می‌شوند. در واقع برای اداره امور عمومی، دو الگو وجود دارد: در الگوی نخست که حکومت نام دارد، مسئولیت تمام امور را بر عهده دارد، حکومت موظف است که تمام خدمات را برای مصرف جامعه مدنی یا شهروندان فراهم کند؛ در الگوی دوم که حکمرانی نام دارد، مسئولیت اداره عمومی، میان سه نهاد حکومت، جامعه مدنی و بخش خصوصی، تقسیم شده است.
حکمرانی شهری، برخلاف مدیریت شهری، فرایندی مدیریتی است که به ایجاد و حفظ زیربناها و خدمات شهری میپردازد؛ در واقع، حکمرانی شهری، نوعی فرایند و ارتباط میان حکومت شهری و شهروندان است که هم حکومت شهری و هم جامعه مدنی را دربر می‌گیرد و بر حقانیت و تقویت عرصه عمومی تأکید دارد.
بنا بر نظر بیشتر صاحبنظران، حکمرانی شهری؛ یعنی اثرگذاری همه ارکان تأثیرگذار شهری بر مدیریت شهر با تمام سازوکارهایی که به سوی تعالی شهر و شهروندان حرکت کنند، نه اینکه عرصههای عمومی و خصوصی کنار گذاشته شوند و فقط عرصه حکومتی اختیاردار آن دو باشد. به عبارتی دیگر، منشأ قدرت و مشروعیت در حکمرانی شهری، تمام شهروندان و حضور آنها در همه صحنه‌ها و ارکان جامعه مدنی است.
در این بین، حکمرانی خوب، مستلزم آن است که حکومت خود را با عاجلترین و ثمربخشترین وظایف، محدود کند و فراتر از تواناییها و منابع تجهیز شود؛ این یعنی همکاری نزدیک با جامعه مدنی در تمام شکلهای آن، با گروه‌های محلی، با سازمانهای غیردولتی، با دستههای مذهبی، با فعالیتهای موسوم به خودیاری و نیز با افرادی که خواهان بهبود تأمین کالاهای جمعی هستند یا می‌خواهند شبکههایی میان افرادی که نیاز به کمک دارند و کسانی که مایل به یاری هستند، ایجاد کند.
«حکمروایی خوب شهری» را میتوان شیوه و فرایند اداره امور شهری با مشارکت و تعامل سازنده سه بخش دولتی، خصوصی و مدنی به منظور نیل به شهر سالم، باکیفیت و قابلیت زندگی بالا و توسعه پایدار شهری تعریف کرد.
به عبارت دیگر، حکمروایی شهری، زمانی خوب خوانده می‌شود که دارای ویژگیهایی باشد؛ این حکمروایی باید مؤثر، مشارکتی، شفاف، پاسخگو و عادلانه باشد و مقررات قانونی را اعمال کند و در واقع فرایندی است که به وسیله دولت، هدایت می‌شود ولی با همکاری بخش خصوصی و جامعه مدنی به پیش میرود. مشارکت و تعامل سازنده هر سه بخش برای تحقق توسعه انسانی ضرورت دارد.
نتایج تحقیق صورت گرفته حکمرانی مطلوب شهری در زمان شیوع اپیدمی کرونا نشان داده که شاخص‌های مؤثر بر حکمرانی مطلوب شهری در زمان شیوع اپیدمی کرونا عبارتند از آگاهیبخشی، آموزش مستمر شهروندان، صداقت رسانه‌ای، راهبردهای نوین بهداشتی، همکاری فرابخشی سازمان‌ها، مسئولیت‌پذیری شهروندی، شفافیت، پاسخگویی و عدالتمحوری.
نتیجه میزان وابستگی و قدرت نفوذ برای هر یک از شاخص‌ها نشان می‌دهد که بر اساس شاخص‌های همکاری فرابخشی سازمان‌ها، صداقت رسانه‌ای و شفافیت و پاسخگویی در منطقه مستقل، راهبردهای نوین بهداشتی در منطقه نفوذی، شاخص عدالت محوری در منطقه پیوندی و شاخص‌های آگاهیبخشی، آموزش مستمر شهروندان، مسئولیت‌پذیری شهروندی در منطقه وابسته هستند.
عوامل خودمختار، عواملی هستند که قدرت نفوذ و وابستگی ضعیف و متوسط دارند؛ عوامل وابسته دارای قدرت نفوذ کم ولی وابستگی نسبتاً بالا هستند. این عوامل معمولاً متغیرهای نتیجه یا هدف هستند. عوامل پیوندی، قدرت هدایت زیاد و وابستگی زیاد دارند و عوامل نفوذی نیز عواملی هستند که دارای قدرت نفوذ زیاد ولی وابستگی کم هستند.
بدین ترتیب الگوی حمکرانی مطلوب می‌تواند نظریه‌های نوین در پاسخگویی به تأمین و تضمین حقوق شهروندی باشد. حکمرانی مطلوب مفهوم و موضوع نوظهوری است که به‌طور ویژه به برتری و عدالت توجه دارد و در نظریات اجتماعی و سیاسی و حقوقی جایگاه خاصی پیدا کرده و رویکردی جهانی است که با شاخصههای خاصی، تعیین و ارزیابی می‌شود و دولت‌ها تلاش می‌کنند که با تکیه بر آن جایگاهی مطمئن در بین شهروندان بیابند. یکی از شاخصههای حکمرانی خوب، رعایت حقوق شهروندی است.
حقوق شهروندی وقتی تحقق پیدا می‌کند که تمام افراد یک جامعه از همه حقوق مدنی و سیاسی برخوردار باشند و شهروندان نیز به‌عنوان اعضای آن جامعه مسئولیت‌هایی را در راستای اداره بهتر و ایجاد نظم عهدهدار شوند.
بدیهی است شناخت این حقوق متقابل در ارتقای حقوق شهروندی و ایجاد جامعه سالم مبتنی بر نظم و عدالت، نقش مؤثری دارد. نظریه حکمرانی شایسته بر این باور است که دولت و جامعه مدنی در کنار هم میتوانند نواقص هم را برطرف کنند، خلأها را پر کنند و نارساییها را پوشش دهند.
مهم‌ترین ویژگی حکمرانی در مقایسه با حکومت کردن در این است که دولت در حکمرانی با بخش خصوصی و جامعه مدنی شریک است. کیفیت زندگی مناسب در زمان بحران کرونا با توجه به امتیازات مربوط به شاخص‌های آگاهیبخشی، آموزش مستمر شهروندان، صداقت رسانه‌ای، راهبردهای نوین بهداشتی، همکاری فرابخشی سازمان‌ها، مسئولیت‌پذیری شهروندی، شفافیت و پاسخگویی و عدالتمحوری، بهبود تمام مؤلفههای شهری و مؤثر در زندگی شهروندان تعیین می‌شود و رسیدن به این مؤلفهها مبتنی بر تمرکز بر شاخص‌های حکمرانی خوب شهری است.
بر اساس دیدگاه‌های جدید، حکمرانی فرایندی در نظر گرفته می‌شود که به واسطه آن، مشکلات و معضلات جامعه (در اینجا بهبود زندگی شهروندی در دروان بحران کرونا) با تلاش و تکاپوی جمعی و با اتکا به قدرت عمومی و به‌کارگیری آن حل می‌شود و سامان می‌یابد. هرگاه چنین مفهومی از حکمرانی بر کیفیت و نحوه انجام وظایف آن تأکید کند، مفهوم حکمرانی خوب مطرح می‌شود؛ زیرا رسیدن به کیفیت زندگی مناسب در صورت وجود بحران در شهر نیازمند سازوکارهای تازهای از حکمرانی شهری است.
در دوران بحران کرونا و با توجه به شاخص‌های به دست‌آمده از نتایج تحقیق شاخص اول آگاهیبخشی است؛ این شاخص اذعان دارد که در صورت وجود بحران، آگاهیبخشی، یکی از اصول و اساس کار حکمرانی مطلوب شهری است و در این تحقیق آگاهیبخشی در خصوص کرونا و خطرات بالقوه‌ای که می‌تواند در صورت ناآگاهی اتفاق بیافتد را به شهروندان گوشزد کرده تا این خطرات بالفعل نشوند.
آموزش مستمر شهروندان نیز یکی از شاخص‌هایی است که در خصوص بحران کرونا به صورت مداوم و مستمر باید آموزش‌های لازم در بخش‌های مختلف شهر صورت پذیرد تا در صورت وجود مشکل بتوان با اطلاعات بیشتر در روند بهبودی و پیشگیری قدم برداشت.
صداقت رسانه‌ای نیز یکی از شاخص‌هایی است که اگر در جامعه‌ای وجود نداشته باشد رفته‌رفته شهروندان اعتماد خود را از حکمرانی از دست می‌دهند و مسئولیتهای اجتماعی خود را به‌درستی انجام نمی‌دهند که این باعث به‌وجود آمدن بحرانی دیگر شود که در دوران وجود بحران کرونا اگر رسانه‌های جمعی موجود، صداقت خبری نداشته باشند و اخبار و اطلاعات و مشکلات ایجاد شده به علت کرونا به‌درستی به گوش شهروندان نرسد، شهروندان در مقابله با بحران کوتاهی می‌کنند و خود باعث قوی‌تر شدن اثرات نامطلوب کرونا خواهد شد.
با توجه به نتایج تحقیق پیشنهاد می‌شود که در زمان شیوع اپیدمی کرونا حکمرانان شهری با توجه به آگاهیبخشی از طریق مکانیسم‌های موجود و همچنین آموزش مستمر شهروندان از طریق همکاری با سایر سازمان‌ها و ارگان‌های دخیل در این جریان هم‌چون دانشگاه‌ها و آموزش و پرورش و همچنین رسانه‌های محلی و دادن اطلاعات صحیح و شفاف و داشتن صداقت رسانه‌ای، در راستای کاهش و پایین آوردن اثرات مخرب اپیدمی کرونا اقدام کنند.
همچنین پیشنهاد می‌شود مسئولین شهری، عدالت را در خصوص بحران موجود و اقدامات رعایت کنند تا شهروندان نیز اعتماد خود را به مسئولین حفظ کنند تا در نتیجه، مسئولیت‌پذیری شهروندی را به حداکثر برسانند.
انتهای پیام/
