معنای احسان به والدین چیست؟

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، حجت‌الاسلام سید جواد بهشتی در برنامۀ سمت خدا ضمن بیان نکاتی دربارۀ اهمیت نیکی به پدر و مادر گفت: چینش موضوعات در قرآن پیام دارد. گاهی ما انسانها یکسری موضوعات را بر اساس سلیقه کنار هم می‌آوریم، اما خداوند به طرز حکیمانه موضوعات را در کنار یکدیگر قرار می‌دهد؛ به عنوان مثال امام رضا علیه‌السلام در روایتی  فرمود خداوند متعال فرمان داده سه چیز همراه سه چیز دیگر انجام گیرد: 1 - به نماز همراه زکات فرمان داده است، پس کسی که نماز بخواند و زکات نپردازد نمازش نیز پذیرفته نمی‌شود. 2 - به سپاسگزاری از خودش و پدر و مادر فرمان داده است، پس کسی که از پدر و مادرش سپاسگزاری نکند، خدا را شکر نکرده است. 3- به تقوای الهی فرمان داده و به صله رحم، پس کسی که صله رحم انجام ندهد، تقوای الهی را هم بجا نیاورده است. 

وی افزود: علامه طباطبایی می‌گوید سعادت بشر در سایه دو چیز است: تکیه کردن به خدایی که هستی شما از اوست و او مقتدر و مهربان و عالِم است. دوم، انسجام اجتماعی. جامعه‌ای سعادتمند است که با یکدیگر پیوند داشته باشند؛ این پیوند از خانواده شروع می‌شود و در این چرخه، نزدیک‌ترین افراد، پدر و مادرند. برداشت علامه طباطبایی این است که احسان به والدین کنار توحید نشان می‌دهد این مسئله موضوعی حاشیه‌ای و جنبی نیست.

احسان به والدین آموزۀ تمام ادیان است / شکل احترام به والدین باید به زیبایی صورت گیرد

این کارشناس مذهبی با ذکر آیاتی از قرآن درباره نیکی به والدین گفت: آیه اول مربوط به آیۀ83 سورۀ بقره است. در بخشی از این آیه می‌خوانیم «وَ إِذْ أَخَذْنا میثاقَ بَنی‏ إِسْرائیلَ لا تَعْبُدُونَ إِلاَّ اللَّهَ وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً...» یعنی هنگامی که از بنی‌اسرائیل میثاق گرفتیم که جز خدا را نپرستند و به والدین احسان کنند. این فراز از آیه نشان می‌دهد احسان به والدین در تمام ادیان بوده است و بر این اساس، خداپرستان باید در خانواده مهرورزی داشته باشند و پایه‌های آن را تثبیث کنند. علامه طباطبایی می‌فرماید احسان یعنی کار خوبی را به شکل خوبی انجام دهید. گاهی اوقات کار ما خوب است، اما شکل ارائۀ آن خوب نیست ؛ مثلاً به دیدار فردی می‌رویم که از زیارت آمده است. آن هدیه را وقتی دور کادو می‌پیچیم جلوۀ دیگری دارد. آن هدیه، کار خوب و آن کادو شکل خوب آن یا حُسن آن است. در برخورد با والدین ممکن است پولی را به ایشان هدیه دهیم، اما رفتار و منش ما مناسب نباشد. پس شکل احترام به والدین باید به زیبایی صورت گیرد، چرا که مسئله‌ای است که خداوند از ما تعهد گرفته؛ این تعهد را می‌توانیم از فطرتمان متوجه شویم. فرد نسبت به خودش، حجت و امامش و نیز والدین خود تعهد فطری دارد.

سرمایه‌گذاری ما نسبت به دوستمان بیش از پدر و مادر است

حجت الاسلام بهشتی با ذکر آیه‌ای دیگر از قرآن درباره ضرورت احسان به والدین گفت: خداوند در آیۀ 36 نساء می‌فرماید: «وَ اعْبُدُوا اللَّهَ وَ لا تُشْرِکُوا بِهِ شَیْئاً وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً وَ بِذِی الْقُرْبى‏ وَ الْیَتامى‏ وَ الْمَساکینِ وَ الْجارِ ذِی الْقُرْبى‏ وَ الْجارِ الْجُنُبِ ...»؛ و خدا را بپرستید و چیزى را شریک او قرار ندهید و به پدر و مادر و خویشاوندان و یتیمان و مستمندان و همسایه نزدیک و همسایه دور و همنشینان و همراهان و در راه ماندگان و بردگان نیکى کنید.» مقدم کردن احسان به والدین نسبت به سایرین یعنی ابتدای همۀ نیکی‌ها پدر و مادر است. سرمایه‌گذاری که برای دوست می‌کنیم، بیش از پدر و مادر است. امام باقر فرمود عاقل کسی نیست که خوب را از بد تشخیص دهد؛ این سطح پایین عقل است؛ بلکه عاقل کسی است که خوب را از خوب‌تر و بد را از بدتر تشخیص دهد. به قول امروزی‌ها اولویت‌ها را باید تشخیص داد که این امر نشانۀ عقل است.

وی با اشاره به آیه‌ای دیگر گفت: آیۀ سوم در آیۀ32 سورۀ اسراء است. خداوند در این آیه تمرکزش روی احترام است؛ «وَ قَضى‏ رَبُّکَ أَلاَّ تَعْبُدُوا إِلاَّ إِیَّاهُ وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً إِمَّا یَبْلُغَنَّ عِنْدَکَ الْکِبَرَ أَحَدُهُما أَوْ کِلاهُما فَلا تَقُلْ لَهُما أُفٍّ وَ لا تَنْهَرْهُما وَ قُلْ لَهُما قَوْلاً کَریما». و پروردگارت فرمان قاطع داده است که جز او را نپرستید و به پدر و مادر نیکى کنید؛ هرگاه یکى از آنان یا دو نفرشان در کنارت به پیرى رسند [ چنانچه تو را به ستوه آورند ] به آنان اُف مگو و بر آنان [ بانگ مزن و ] پرخاش مکن  و به آنان سخنى نرم و شایسته [ و بزرگوارانه ] بگو».  انسان‌ها هرچه عمرشان جلوتر می‌روند، دوست دارند محترم و کریم باشند. دوست دارند وقتی به سن پیری می‌رسند، بیشتر تکریم شوند. این دربارۀ والدین نسبت به فرزندانشان بیشتر صدق می‌کند. 

 فرزندان در برابر زودرنجی والدین مدارا کنند

حجت الاسلام بهشتی افزود: طبق فراز «وَ قَضى‏ رَبُّکَ»، فرمان خداوند قطعیت دارد و استثناء ندارد. بنابراین والدین صالح باشند یا نا صالح؛ مؤمن باشند یا غیر مؤمن؛ زنده باشند یا در قید حیات نباشند، بر ما ضروری است تکریمشان کنیم. خداوند می‌فرماید «إِمَّا یَبْلُغَنَّ عِنْدَکَ الْکِبَرَ أَحَدُهُما أَوْ کِلاهُما فَلا تَقُلْ لَهُما أُفٍّ»؛ یعنی یکی از آن دو که به پیری رسیدند، به آنها اُف نگو یعنی کم‌ترین کلمه‌ای که از آن بوی بی‌احترامی به مشام برسد، نباید گفته شود بلکه «وَ لا تَنْهَرْهُما وَ قُلْ لَهُما قَوْلاً کَریما»؛ یعنی نسبت به آنها پرخاش نکن و سخن کریمانه با آنها بگو. والدین که به سن پیری می‌رسند، فراموش‌کار و پر توقع و زودرنج می‌شوند. در چنین شرایطی باید مراعات شوند. فرزندان باید حوصله به خرج دهند، مدارا کنند و کوتاه بیایند.   

این کارشناس مذهبی ادامه داد: امام صادق علیه‌السلام فرمود «نیکی کنید به پدرانتان تا فرزندانتان به شما نیکی کنند؛ بَرُّوا آبَاءَکُمْ یَبَرَّکُمْ أَبْنَاؤُکُمْ.» یکی از شاخه‌های مکافات عمل، بی احترامی به والدین است. اگر به پدر و مادر احسان و نیکی کنیم، نتیجۀ آن را در آینده خواهیم دید.

وی با اشاره به احادیثی درباره فضیلت نیکی به والدین گفت: در حدیث آمده پاداش نگاه مهربانانه به والدین، حج مقبول است. یا در روایتی دیگر نقل است رضایت آن دو، رضای خداوند است. همچنین احسان به والدین عمر را طولانی می‌کنند. یا امام فرمود کاری نکنید مردم به آنها دشنام دهند.