جست‌وجوی لذت خواندن در کودکی؛ نگاهی به بخش کودک کتابخانه‌های عمومی در ایران
یکی از بهترین مکان‌هایی که می‌تواند در مخاطب کودک و نوجوان برای مطالعه ایجاد انگیزه کند، کتابخانه‌های عمومی هستند. آمارها نشان می‌دهند که شرایط استفاده از کتابخانه‌های عمومی برای کودکان و نوجوان پیشرفت‌های قابل توجهی داشته است.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، سرانه مطالعه یکی از شاخص‌های توسعه‌یافتگی به شمار می‌رود، در این میان سرمایه‌گذاری روی قشر کودک و نوجوان بیش از سایر گروه‌های سنی اهمیت دارد. کودکان و نوجوانان مهمترین گروه‌های سنی جامعه را تشکیل می‌دهند، شیوه آموزش آنها در سنین پایین آینده یک جامعه را پایه‌ریزی می‌کند، از سوی دیگر امروزه یکی از ملاک‌های توسعه کشورها میزان مطالعه وپژوهش است. مطالعه و پژوهشی که کُمیت ایرانی‌ها در آن سال‌هاست که می‌لنگد.
نگاهی گذرا به علل موفقیت اکثر کشور‌های پیشرفته جهان مبین این واقعیت است که بخش عظیمی از این موفقیت‌ها مرهون تسهیل وضعیت مناسب برای کتابخوانی وپژوهش کودکان و نوجوانان است. آموزش دادن و آگاهی بخشیدن به چند میلیون دانش آموز از لازمه‌های اساسی در تحقق توسعه و پیشرفت همه جانبه کشور و گامی در جهت پیشبرد هدف‌های والای نظام به ویژه جهت رسیدن به چشم انداز 20 ساله کشور است .در این رابطه کتاب و کتابخوانی نقش بسیار مهم و اساسی دارد.اما شواهد امر حاکی از این است که این قشر به ویژه قشر دانش‌آموز نسبتی غریب با کتاب و کتابخوانی دارند، مطالعه کتب غیر درسی در میان دانش‌آموزان در سال‌های گذشته همواره پایین بوده است، اگرچه در سال‌های اخیر ادبیات وارداتی توانست بخشی از این کمبود را جبران کند اما در نوع خود معایب بسیاری را نیز به همراه داشته است. اما چرا دانش‌آموزان و قشر کودک و نوجوان از مطالعه کتب غیردرسی دور هستند؟
علت‌های بسیاری را می‌توان برای این مهم برشمرد از گرانی کتاب گرفته تا مهجوریت آن در بین انواع و اقسام بازی‌های دیجیتالی، شبکه‌های اجتماعی و ...اما مهمترین عامل را باید در تغییر عادات در کودکان و عدم رغبت به مطالعه کتاب‌های غیردرسی و هم‌چنین نبود فرهنگ‌سازی از دوران کودکی دانست.
یکی از بهترین مکان‌هایی که می‌توان در مخاطب کودک و نوجوان برای مطالعه ایجاد انگیزه کرد، کتابخانه‌های عمومی هستند. آمارها نشان می‌دهند که شرایط استفاده از کتابخانه‌های عمومی برای کودکان و نوجوان پیشرفت‌های قابل توجهی داشته است، با این حال به نظر می‌رسد اغلب والدین از این شرایط ناآگاه و نسبت به عضویت فرزندانشان در کتابخانه‌های عمومی بی رغبت هستند. اما بخش‌های کودک و نوجوان کتابخانه‌های عمومی چه خدماتی را به مخاطبان خود عرضه می‌کنند؟
به منظور ایجاد انگیزه برای جذب کودکان به کتابخانه‌های عمومی تسهیلاتی برای عضویت آنان در کتابخانه‌های عمومی در نظر گرفته شده است. در این خصوص، کودکان کمتر از 12 سال در گروه خردسالان به‌طور رایگان و سه رده سنی الف، ب و ج به‌صورت نیم‌بها می‌توانند به مدت یک سال عضو کتابخانه‌های عمومی شده و کتاب‌ها را به مدت 14 روز به امانت بگیرند.
آمار کتابخانه‌های کودک و نوجوان:
همه کتابخانه های نهادی 2685 باب دارای بخش کنار مجموعه کودک هستند.
11 کتابخانه مرکزی استان دارای بخش‌های کودک و نوجوان مجهز هستند. بخش‌هایی مثل اتاق علم نوجوان شامل فیلم‌های آموزشی، بازی‌های تعاملی، کتاب‌های الکترونیکی و اینفوگراف هستند. بخش کودک کتابخانه‌های مرکزی هم امکاناتی مثل صحنه نمایش، اتاق اسباب‌بازی، کلاس‌های آموزشی و انتظار والدین دارند تعداد 12 باب کتابخانه را به عنوان کتابخانه تخصصی کودک در نظر گرفته که خدمات آنها صرفا به کودکان ارائه می شود.
مشخصات کتابخانه‌های تخصصی کودک
قابل توجه است بیشترین خدمات ارائه شده از 36 باب کتابخانه سیار در کشور برای کودکان و نوجوانان انجام می‌شود. کتابخانه‌های سیار هرکدام به حدود 10 باب روستا در هر منطفه خدمات ارائه می‌کنند که بیشترین اعضای آنها را کودکان و نوجوانان تشکیل می‌دهند.
بودجه خرید کتاب:
در سال‌های 93 تا 1400، 46711 عنوان ( شامل 6.634.937 نسخه) از ناشران خریداری و به کتابخانه‌های عمومی ارسال شده است. خرید نشریات پرمخاطب هم در سال‌های 93 تا 1400 انجام شده و به همه کتابخانه‌ها ارسال شده است. 434 کتابخانه هم 11.570 قطعه اسباب بازی دریافت کرده‌اند.
نوسانات بازار نشر و مشکلات مالی نهاد کتابخانه‌های عمومی موجب شده تا امکان ابلاغ بودجه اختصاص‌یافته و مشخصی برای خرید کتاب فراهم نباشد و هرگاه مبلغی اختصاص داده شده خرید انجام شده است. برای نمونه بودجه ای که برای سال 1400 برای خرید کتاب ـ به صورت حداقلی و قابل دسترسی ـ در نظر گرفته شده مبلغ 20 میلیارد تومان صرفاً برای خرید مستمر کتاب است.
شواهد نشان می‌دهند که حدود 4500 عنوان کتاب تایید شده در فهرست خرید قرار دارد که به دلیل عدم اختصاص بودجه،امکان تهیه آنها وجود ندارد.طبق اعلام نهاد کتابخانه‌های عمومی میزان بودجه مورد نیاز ـ فقط برای خرید کتاب ـ با توجه به شرایط تورمی حال حاضر، حداقل رقمی بین 50 تا 70 میلیارد تومان در سال است. که البته باید به مبلغ بالا، بودجه‌ای جدا برای خرید اسباب بازی، نشریات، منابع دیداری شنیداری و ... را اضافه کرد. البته با پیگیری‌های صورت گرفته ما امیدوار به تامین بخشی از این بودجه در سال جاری هستیم.
با این حال، نهاد اعلام کرده است که در سال 1400 بیش از 70 درصد خریدها مربوط به گروه سنی کودک و نوجوان و رده ادبیات داستانی، روان‌شناسی و دین بوده است.
خرید کتاب با موضوع کودک ونوجوان از سال 1396 تا 1399
خرید نشریات با موضوع کودک ونوجوان از سال 1396 تا 1399
خرید اسباب بازی
فعالیتهای فرهنگی بخش کودک
اما آیا تنها فراهم کردن فضایی برای مطالعه و بازی برای بخش‌های کودک کتابخانه‌های عمومی کافی است یا باید فعالیتهای فرهنگی را نیز به آن افزود؟
بخش‌های کودک کتابخانه‌های عمومی کشور فعالیتهای فرهنگی را نیز در خود جای داده است، بخشی از این فعالیت‌ها عبارتند از:
- بازدید، جمع‌خوانی، قصه‌گویی، روزنامه‌دیواری و کاردستی
- تولید کتاب هدهد سفید ویژه نوجوانان
- محفل ادبی جوانه‌ها
- شب شعر جوانه‌ها
- برگزاری نشست‌های نمایش‌خوانی
- اجرای طرح «با هم بخوانیم»
- برگزاری نشست های کتاب خوان مدرسه ای و نشست های کودک و نوجوان
- مشارکت در طرح جام باشگاه های کتابخوانی
- اختصاص رشته های مختلف در ادوار متفاوت جشنواره کتابخوانی رضوی به کودکان و نوجوانان
- برگزاری جشنواره ها، پویش ها و مسابقات کتابخوانی و مسابقات نقاشی در سطح استان وکتابخانه
- برگزاری نشست‌های مجازی
با وجود برنامه‌ریزی و اختصاص بودجه برای پربارتر شدن بخش‌های کودک و نوجوان کتابخانه‌های عمومی به نظر می‌رسد همچنان رغبت عمومی در جامعه برای عضویت این قشر در کتابخانه‌های عمومی حداقل در شهرهای بزرگ به ویژه در پایتخت کمتر وجود دارد، این عدم تمایل کافی می‌توانند به علت‌های مختلفی باشد اما قطعا عدم آگاهی والدین از برنامه‌های موجود یکی از مهمترین علت‌هاست. شیوع ویروس کرونا نیز طبیعتا در این میان نقش مهمی داشته است. اما نباید فراموش کرد که سرمایه‌گذاری بر عادت دادن کودکان و نوجوان به مطالعه و ایجاد علاقه به کتاب و کتابخوانی یک سرمایه‌گذاری پرسود برای آینده فرزندانمان خواهد بود.
انتهای پیام/
