یک روایت متفاوت از دفاع مقدس

خبرگزاری تسنیم، مصطفی رضایی:

کتاب «نگاهبان» مجموعه‌ای از 50 خاطره کوتاه از نیروهای نگهدارنده اسیران عراقی در ایران است. کار مصاحبه و گردآوری خاطرات را آقای اصغر عزیزی و خانم نسرین ساداتیان انجام دادند و کار تنظیم و نوشتن را خانم ساداتیان برعهده داشته است.

این کتاب در نوع خود موضوع و زاویه دید جدیدی در مجموعه ادبیات دفاع مقدس است. جنبه‌هایی کمتر گفته شده از دفاع مقدس است که به قلم روان و بیانی منسجم و داستانی گرد هم آمده و از نقاط قوت این کتاب روایت‌های کوتاه و جالبی است که پیش‌بینی می‌شود برای مخاطب جذاب و خواندنی باشد.

روایت‌ها صادقانه و دقیق است. در متن جانبداری از طرف نویسنده و نگاه یک طرفه دیده نمی‌شود؛ از این رو این کتاب بیانگر ماهیت ارزشمند نیروها و رزمنده‌های ایرانی است که با منش و معرفت اسلامی با اسیران برخورد داشتند. شاید بتوان این موضوع را موضوع محوری کتاب دانست.

خاطراتی که در کتاب گردآوری شده تنوع موضوعی دارد. به عنوان مثال در خاطره‌ای که با عنوان فوتبال در صفحه 54 کتاب آمده، درخصوص مسابقه نیروهای ایرانی و اسرای عراقی است که در آن، نیروهای ایرانی بازی را خیلی جدی و رقابتی نمی‌پندارند و اتفاقاً بُرد عراقی‌ها جهت بالا رفتن روحیه آنها ملاک عمل است.  صفت جوانمردی را می‌توان در این خاطره به عینه دید و احساس کرد. همچنین در خاطره «بوم نقاشی» که در صفحه 78 کتاب آمده، در مورد یکی از هنرمندان عراقی است که تابلو نقاشی از فاجعه حلبچه کشیده و تلاش دارد در نمایشگاهی ارائه دهد؛ هنرمندی که بدون خواست خود توسط رژیم بعث عراق وارد جنگ شده است؛ هنرمندی که در ایتالیا درس خوانده و تلاش داشته در عراق یک گالری بزرگ نقاشی تأسیس کند.

خانم ساداتیان برای روایت خاطرات قلم روان و نثر ساده را انتخاب کرده و به خوبی و تسلط بر ساختار داستانی خاطرات را به صورت موجز، کوتاه و منسجم به رشته تحریر درآورده است. در انتهای کتاب هم گزیده تصاویری از اردوگاه‌های ایرانی مثل اردوگاه حشمتیه یا لحظات تبادل اسرای ایرانی و عراقی آورده شده است. خاطرات هر کدام دارای بخش آغازین و تنه و بخش پایانی هستند. هر خاطره جذابیت خود را برای مخاطب دارد. مطالعه کتاب سریع و کتاب خوشخوان است.

در برخی خاطرات شخصیت‌های عراقی محوریت دارند و در برخی خاطرات شخصیت‌های ایرانی. شخصیت‌پردازی با توجه به کوتاه بودن خاطرات قابل قبول است، اما آنچه عنصر غالب در مجموعه «نگاهبانان» است، محتوای اثر است که از جمله این موارد می‌توان به روش برخورد با اسرا اشاره کرد. در یکی از خاطرات میزان امانتداری و توجه به این صفت در نیروهای ایرانی دیده می‌شود؛ البته یکی از بحث‌هایی که در روایت‌های ارزشی به خصوص دفاع مقدس مطرح بوده این است که نویسنده‌ها چنان توصیف عارفانه و ارزشمند دور از واقعیت از جبهه خودی ارائه می‌دهند که سیر تحول و باور اینکه شهدا، فرماندهان و رزمندگان دفاع مقدس همه انسان‌های عادی همچون ما بودند، از مخاطب و نسل جدید دور می‌کنند. این ایراد یکی از آسیب‌های روایت است که می‌تواند میان عناصر ارزشمند تاریخی و نسل امروز فاصله ایجاد کند. در این کتاب چنین توصیفات اغراق‌آمیزی حس نمی‌شود و این از تسلط نویسنده بر روایت است.

در مجموع واحد ادبیات دفاع مقدس انتشارات سوره مهر یکی از پرکارترین و ارائه‌دهنده با کیفیت‌ترین آثار در حوزه نشر فرهنگ دفاع مقدس بوده است. کتاب «نگاهبان» هم در رده ادبیات دفاع مقدس با جنبه‌های جدید و روایت نگاهدارندگان اسرای عراقی حرف‌های تازه‌ای از دوران هشت سال جنگ تحمیلی دارد.