چالشی که همه کشورها را درگیر کرده است

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، کتاب «اخلاق اطلاعات و فضای مجازی» از جمله آثاری است که توسط انتشارات سوره مهر روانه کتابفروشی‌ها شده است.محمد خندان که ترجمه این اثر را برعهده دارد، مجموعه مقالاتی را درباره فضای مجازی در دسترس علاقه‌مندان قرار داده است. کتاب مشتمل بر مقالاتی است که توسط چهره‌های شاخص اخلاق اطلاعات مانند رافائل کاپورو، لوچانو فلوریدی، هرمان تاوانی، سوراج هونگلاداروم نوشته شده‌اند و به تحلیل مسائل اخلاقی مربوط به تکنولوژی اطلاعات و فضای مجازی می‌پردازند. گرچه همه این مقالات به‌لحاظ زاویه دید و عمق تحلیل‌هایشان در یک سطح نیستند، اما مکمل و متمم یکدیگر محسوب می‌شوند و هر یک جنبه‌ای از فضای مجازی را با استفاده از مفاهیم مطرح در اخلاق اطلاعات مورد مطالعه قرار می‌دهد.
 
در گزینش مقالات سعی شده هم مباحث نظری پوشش داده شوند و هم مسائل عملی و کاربردی مورد توجه قرار گیرند. بر این اساس کتاب با دو مقاله دائرةالمعارفی از رافائل کاپورو آغاز می‌شود که به‌ ترتیب کلیات اخلاق اطلاعات و اخلاق دیجیتال را معرفی می‌کنند، سپس با مقالاتی که صبغه نظری و فلسفی پررنگ‌تری دارند ادامه می‌یابد و در نهایت با مقالات کوتاهی که به بررسی برخی از مسائل انضمامی می‌پردازند خاتمه پیدا می‌کند.
 
علی‌رغم تنوع و تکثری که در مضامین مقالات این مجموعه به‌چشم می‌خورد، می‌توان مضمونی اساسی را مشاهده کرد که کم‌وبیش در اکثر قریب به اتفاق آن‌ها به‌نحوی تکرار شده است و آن، تأکید بر نسبت اخلاق با سیاق فرهنگی ـ اجتماعی زندگی مردم و به‌عبارتی با زیست‌جهان آن‌هاست. بیشتر نویسندگان این مجموعه به اخلاق اطلاعات نگاه فردانگارانه ندارند، بلکه می‌کوشند بین اخلاق و جهان زندگی مردمان نسبت برقرار کنند.

محمد خندان، عضو هیئت علمی گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشکده مدیریت دانشگاه تهران است. این مترجم دکتری رشته علم اطلاعات و دانش‌شناسی دارد و فلسفه اطلاعات، اخلاق اطلاعات، فلسفه فضای مجازی و حوزه‌های مرتبط با تکنولوژی‌های جدید اطلاعاتی مانند جنبه‌های فلسفی و جامعه‌شناختی هوش مصنوعی از حوزه‌های پژوهشی مورد علاقۀ اوست. او در گفت‌وگویی درباره چرایی علاقه به این حوزه گفت: در آخرین سال دوره کارشناسی‌ام در رشته علم اطلاعات و دانش‌شناسی ترجمه و تألیف در این حوزه را آغاز کردم. مطالعات تخصصی رشته خودم را داشتم، اما به دلیل علاقه شخصی در زمینه فلسفه هم مطالعات آزاد داشتم و در دانشگاه فردوسی مشهد در حلقه‌های مطالعاتی در حوزه فلسفه و کلام جدید شرکت می‌کردم. مدتی بعد این مسئله برایم ایجاد شد که بین فلسفه و رشته تخصصی‌ام ارتباط برقرار کنم، چون به هر حال حیات فکری انسان نمی‌تواند دوپاره باشد. به همین دلیل با دو کلیدواژه «فلسفه» (philosophy) و «اطلاعات» (information) در منابع انگلیسی جست‌وجو کردم و دریافتم منابع متنوعی در زمینۀ «فلسفۀ اطلاعات» وجود دارد.

وی ادامه داد: اولین مقاله‌هایی که با آنها مواجه شدم نوشتۀ فیلسوف معروف اطلاعات، «لوچانو فلوریدی» بود که استاد فلسفۀ دانشگاه آکسفورد است. ایشان مبدع اصطلاح «فلسفه اطلاعات» است و آثار متعددی هم در این حوزه و هم در حوزۀ «اخلاق اطلاعات» نوشته است. فلوریدی می‌گوید ما در یک جامعه اطلاعاتی زندگی می‌کنیم و فلسفه هم باید تحت تأثیر همین جامعه بازسازی شود.

استاد دانشگاه تهران یادآور شد: در ادامه با آثار افراد دیگری مانند رافائل کاپورو، ریچارد کوین، مارک پاستر، و... آشنا شدم و به‌طور تخصصی مطالعاتم را روی فلسفۀ اطلاعات، اخلاق اطلاعات، فلسفۀ فضای مجازی و حوزه‌های مرتبط با آنها متمرکز کردم. در دورۀ کارشناسی ارشد پایانامه‌ام را دربارۀ فلسفه اطلاعات نوشتم و به مقایسۀ آراء فلوریدی و کاپورو در این زمینه پرداختم. این پایان‌نامه در جشنوارۀ پایان‌نامه‌های دانشجویی، در حوزه علوم اجتماعی به عنوان پایان‌نامۀ برتر برگزیده شد. در مقطع دکتری نیز هم همین مسیر را ادامه دادم.

مترجم کتاب «اخلاق اطلاعات و فضای مجازی» در ادامه به چرایی ترجمه این اثر اشاره و اضافه کرد:این ترجمه حاصل همکاری من با پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی است که در سال 1399 به چاپ رسید. پژوهشکده برنامۀ پژوهشی مشخصی را در زمینه فلسفه رسانه، با تمرکز خاص بر فلسفه فضای مجازی دنبال می‌کند. کتاب «اخلاق اطلاعات و فضای مجازی» در راستای همین برنامه ترجمه شده است. فضای مجازی و نحوه اداره و تنظیم‌گری آن توسط دولت، یکی از چالش‌ها و مسائلی است که  کشور با آن مواجه است.

خندان با بیان اینکه فضای مجازی برای مردم مهم است، چون بخشی از زندگی و کسب و کارشان در این فضاست، یادآور شد: دولت هم دغدغه‌های خاص خودش را از نظر اخلاقی و امنیتی در این زمینه دارد. یکی از چالش‌ها، استفاده اخلاقی از فضای مجازی و کنشگری مبتنی بر قواعد اخلاقی در این فضاست. نمی‌توان در این فضا فعالیت کرد و به قواعد و چارچوب‌های اخلاقی ویژه آن توجهی نکرد. در این کتاب سعی شده است مسائل اخلاقی فضای مجازی به کمک نظریه‌های مطرح در اخلاق اطلاعات مورد بررسی قرار گیرد.

این استاد دانشگاه در ادامه با اشاره به کاستی‌های موجود در زمینه اخلاق اطلاعات و با تأکید بر اینکهما حوزه مطالعاتی تثبیت‌شده‌ای تحت عنوان «اخلاق اطلاعات» داریم، گفت: در مطالعاتم به این نتیجه رسیدم که خوب است جنبه‌های اخلاقی فضای مجازی را از منظر اخلاق اطلاعات مورد بررسی قرار دهیم. در این حوزه کار زیاد شده است؛ فیسلوفان و متفکران در غرب در این‌باره کنکاش و پژوهش دارند، اما ما این مباحث را کمتر به زبان فارسی به مردم عرضه کرده‌ایم. ممکن است در مجامع دانشگاهی با این مباحث آشنا باشند، اما باید این مباحث برای عموم مردم هم ترجمه شود و در دسترس عموم قرار گیرد تا شناخت آنها از مسائل اخلاقی مربوط به فضای مجازی پخته‌تر شود. سیاستگذاران و دولتمردان هم نیازمند این قبیل مسائل هستند تا در تدوین قوانین و مقررات مربوط به این حوزه بتوانند دغدغه‌های اخلاقی‌ای مثل حفظ حریم خصوصی مردم، آزادی دسترسی به اطلاعات، و ... را لحاظ کنند.

خندان در پایان توضیحات بیشتری درباره این کتاب ارائه و تصریح کرد: این کتاب متشکل از 14 مقاله است که صاحب‌نظران حوزۀ اخلاق اطلاعات مانند رافائل کاپورو، لوچانو فلوریدی، هرمان تاوانی، توماس زیگموند و امثالهم نوشته‌اند که چهره‌های مطرحی در حوزه اخلاق اطلاعات هستند. برخی از مقالاتِ گزینش‌شده، جنبه نظری قوی‌تری دارند که در نیمه اول کتاب آمده‌اند و برخی جنبه کاربردی‌تری دارند که در نیمه دوم درج شده‌اند. مقالات آخر کتاب کاملاً مصداقی هستند، مانند جنبه‌های اخلاقی کوکی‌ها و عدالت جهانی در دسترسی به اطلاعات و شکاف دیجیتال و نظایر آنها. حریم خصوصی، سوءاستفاده از اطلاعات مردم،  هویت مجازی، سانسور، نظارت و اصول اخلاقی‌ای که حکومت‌ها در سیاست‌گذاری فضای مجازی باید مد نظر قرار دهند از دیگر مباحث مطرح در مقالات است.

انتهای پیام/