آینده ترجمه و نشر در خارج از کشور وابسته به ایجاد پلتفرم مجازی برای عرضه است/ انتشار ۷ عنوان کتاب درباره شهید سلیمانی در خارج از ایران
رئیس مرکز ترجمه و نشر معارف اسلامی و علوم انسانی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی از خلأهای ترحمه و نشر در داخل کشور سخن گفته و معتقد است آینده ترجمه و نشر کتاب در خارج از کشور وابسته به ایجاد پلتفرم‌های مجازی برای عرضه است.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، نهضت ترجمه از دیرباز در ایران وجود داشته است، نهضتی که عموماً جاده یکطرفه‌ای از بیرون به داخل بوده است، با پیروزی انقلاب اسلامی و رشد و توسعه فرهنگی نشر علم و فرهنگ در کشور فزونی یافت و این نیاز و انگیزه ایجاد شد که این آثار به خارج از کشور منتقل شده و گفتمان انقلاب اسلامی صادر شود.
تلاش‌های بسیاری برای باز شدن مسیر ترجمه از داخل به خارج در سال‌های اخیر به ویژه پس از تاکیدات و مطالبات رهبر انقلاب در داخل کشور صورت گرفته است، از آنجایی که هر نهادی در این راستا احساس وظیفه کرد و نسبت به ترجمه وارد میدان شد، با نوعی پراکندگی روبرو شدیم و از استانداردهای ترجمه جهانی فاصله گرفته‌ایم.
در نیمه راه دهه 90 مسئولان فرهنگی کشور به این نتیجه رسیدند که نهضت ترجمه‌ای در آغاز مسیر شکل‌گیری قرار داشت، مسیر استانداردی را نپیموده است. ترجمه کتاب در داخل و با استفاده از مترجمان بومی زبان مبدا، انتشار ْآن و سپس ارسال به خارج از کشور مسیری بود که پس از انقلاب تا کنون پیموده شده و راه به جایی نبرده بود.
برای توجه جامعه جهانی به آثار ایرانی خواه ناخواه باید از مسیر استاندارد جهانی اقدام می‌شد، این بود که نهادهایی برای این منظور به وجود آمدند تا به عنوان متولی امر ترجمه در ایران وضعیت را ساماندهی کنند. این نهادها در ادامه طرح‌های حمایتی برای ترجمه نیز ایجاد کردند، طرح حمایتی «تاپ» و »گرنت» دو طرحی است که جمهوری اسلامی ایران برای انتشار کتاب‌های ناشران ایرانی در خارج از ایران و در مسیر استاندارد به وجود آورده است.
خبرگزاری تسنیم در ادامه راه بررسی پرونده صادرات کتاب با محمد‌رسول الماسیه، رئیس مرکز ترجمه و نشر معارف اسلامی و علوم انسانی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، گفت‌وگو کرده است. الماسیه در بخش نخست این گفت‌وگو به اساسنامه‌ای که بر اساس آن، مرکز به عنوان متولی امر ترجمه در کشور شناخته شده و دارای ساختار و بودجه‌ای مجزاست اشاره کرده و از عملیاتی نشدن این اساسنامه به دلیل شرایط خاص کشور سخن گفت. وی در عین حال با اشاره به طرح تاپ و پیشرفت‌هایی که داشته اشاره کرد. بخش دوم این گفت‌وگو به شرح ذیل است:
توزیع کتاب‌های طرح تاپ در کتابخانه‌های خارج از کشور
* تسنیم: در خلال صحبت‌هایتان اشاره داشتید که حمایت در شکل خرید کتاب از ناشر انجام می‌شود، کتاب‌های خریداری شده چه می‌شوند؟
بخشی از کتاب‌ها در تفاهم با ناشر، بعد از انتشار به کتابخانه‌ها و نهادهای فرهنگی ارسال می‌شود، برخی را نیز رایزنی‌ها در فعالیت‌های فرهنگی خود و هم چنین نمایشگاه‌های کتاب مورد استفاده قرار می‌دهند. البته این امکان نیز وجود دارد که به ناشر بگوییم این تعداد نسخه را نیز بفروش برسان و در حمایت بعدی که از کتاب دیگر خواهیم داشت وجه آن را منظور میکنیم.
* تسنیم پس از انتشار ارزیابی از اینکه ناشر کتاب را وارد بازار می‌کند یا خیر؟ دارید؟
این گونه نظارت و ارزیابی در داخل راحت است، اما در کشور دیگر چندان امکان‌پذیر نیست، اعتماد و اطمینان در کار ترجمه و نشر نقش پررنگ‌تری دارد، عرف تعاملات نشر بین‌الملل این اعتماد را در زمینه کتاب می‌کنند. اما اینکه این کتاب در بازار فروش و کتابفروشی‌ها دیده شود را پیگیری و رصد میکنیم.
* تسنیم: فرمودید که از ابتدای طرح تاکنون نزدیک به 700 عنوان کتاب در قالب طرح تاپ منتشر شده است، در دو سال فعالیت شما چند عنوان کتاب منتشر شده است؟
در سال 98 تعداد 61 عنوان کتاب و در سال 99 نیز تعداد 83 عنوان کتاب منتشر شده است.
* تسنیم: با مراجعه به فهرست گنجینه معمولاً کتاب‌های خاص با موضوعات خاص وجود دارد که در کشورهای جهان اسلام خواهان دارد، اما در کشورهای اروپایی کمتر خواهان دارد، برای اینکه فهرست عمومی‌تر شود چه می‌شود کرد؟
مشخص است که کتاب‌های مورد حمایت باید در حوزه معارف اسلامی و علوم انسانی باشند. ما در ابتدای هر سال رویکردهای ترجمه و نشر را تعیین و اولویت‌ها را مشخص میکنیم. مثلاً ما پارسال اولویتی اضافه کردیم که" مکتب شهید سلیمانی " بود. الآن دو سال است که در اولویت‌ها معرفی دستاورهای جمهوری اسلامی را نیز اعلام کردیم. مثلاً کتاب فناوری در جمهوری اسلامی ایران که تألیف معاونت فناوری ریاست جمهوری بود به چهار زبان ترجمه و منتشر شد.
انتشار 7 عنوان کتاب درباره شهید سلیمانی توسط ناشران بین‌المللی
همچنین هفت عنوان کتاب درباره شهید سلیمانی ترجمه و منتشر شد. یکی از کتاب‌ها «رفیق خوشبخت ما» نام داشت که به 12 زبان ترجمه و منتشر شد؛ لذا این رویکردها به لحاظ شرایط خاص آن سال معیار انتخاب کتاب می‌شود. ناشران خارجی هم وقتی می‌خواهند کتاب انتخاب کنند، ما اولویت‌ها را با آنها در میان می‌گذاریم.
* تسنیم: با توجه به فعالیت مرکز از ابتدای راه‌اندازی تاکنون چقدر در بحث پیشبرد دیپلماسی فرهنگی در خارج از کشور پیشرفت داشته‌ایم؟
من باید در محدوده مرکز ساماندهی صحبت کنم، دیپلماسی فرهنگی جوانب مختلفی دارد، به لحاظ ترجمه و نشر خیلی از کشورها مثل ما هستند، برای ترجمه و نشر طرح حمایتی دارند. نظارت و سیستم هدایت‌گری دارند. برای نمونه در ترکیه طرح «تدا» این وظیفه را انجام می‌دهد.
طرح تاپ پس از بررسی طرح‌های حمایتی 40 کشور نوشته شد
در ایران نیز در زمان راه‌اندازی طرح تاپ، رئیس وقت مرکز، طرح‌های حمایتی 40 کشور را بررسی کرده بود و بر اساس آن طرح تاپ نوشته شد. این یک عرف است که دولت‌ها از ترجمه و نشر و معرفی کشور خودشان حمایت می‌کنند. بعد از اینکه طرح تاپ در مرکز ساماندهی در دل سازمان شکل گرفت، فرهنگ‌سازی خوبی در زمینه ترجمه و نشر کتاب ایجاد شد. ما با بخش‌های مختلفی در ارتباط هستیم .مثلا کارگروه ترجمه و نشر آثار دفاع مقدس با مشارکت ستاد راهیان نور تشکیل شده تا بدانیم از چه ظرفیت‌هایی در کشور برخورداریم و چگونه می‌توانیم هم‌افزایی داشته باشیم، ما اطلاعات را جمع‌آوری کردیم، 350 تا 400 عنوان کتاب دفاع مقدسی طی این 10 سال به زبان‌های خارجی منتشر شده است. ما کارگروه‌های مشابهی نیز با مجمع جهانی اهل‌البیت(ع)، مؤسسه انقلاب اسلامی و ... داریم.
* تسنیم: در سال‌های گذشته با آغاز نهضت ترجمه هر نهادی ادای دین کرده و وارد حوزه ترجمه شده است، مرکز ساماندهی ترجمه و نشر چه اندازه از این پراکندگی جلوگیری کرده است؟
ما در فرهنگ‌سازی موضوع موفق بوده‌ایم، اما در اعمال حاکمیتی هنوز نتوانسته‌ایم به حد قابل قبولی برسیم. اکنون نهادهای مختلف می‌توانند با مراجعه به بانک اطلاعاتی ما نسبت به کارهای انجام شده قبلی آگاه شوند. البته من موافق تکثر و تنوع فعالیت‌ها در زمینه ترجمه و نشر هستم به شرط اینکه استانداردهای لازم رعایت شود. بدانند انتشار کتاب و ارسال آن به خارج از کشور مؤثر نیست.
* تسنیم: طبق اساسنامه امکان اینکه مرکز مستقل از سازمان باشد وجود دارد؟
بله طبق اساسنامه باید مرکز هویت مستقل می‌داشت و در سازمان برنامه و بودجه ردیف بودجه به آن تعلق می‌گرفت، در سازمان مدیریت تشکیلات برایش در نظر گرفته می‌شد و ... .
* تسنیم: با این اوصاف چقدر امکان بازگشت به اساسنامه وجود دارد؟
محدودیت‌های آن زمان موجب شد که این مرکز شکل نگیرد، اکنون نیز یا باید این اساسنامه اجرا شود یا باید اصلاح شود بگونه‌ای که در همین موقعیت کنونی اعمال حاکمیتی کند. محدودیت بودجه و ممنوعیت افزودن ساختارهای جدید به دولت موجب شده بود که نتوانیم طبق اساسنامه حرکت کنیم.
چالش‌های ترجمه و نشر در ایران
* تسنیم: ظرفیت نشر ایران برای حضور در بازارهای جهانی را چطور ارزیابی می‌کنید؟
اگر بخواهیم چالش‌های ترجمه و نشر را بشماریم، اولین آن در اختیار داشتن کتاب فاخر و متناسب با ذائقه خارجی است. ناشر ایرانی باید بداند کتابی که برای مخاطب ایرانی تألیف می‌کند، ضرورتاً برای خارج از کشور مفید نیست. برخی کارها را باید با نگاه بین‌المللی تألیف کرد.
کمبود مترجم جدی است
این یک چالش است و باید مولفان و ناشران به آن توجه داشته باشند. به نظرم ناشرانی که با خارج از کشور مرتبط هستند و کار بین‌الملی می‌کنند، بیشتر به این موضوع اشراف دارند. دومین چالش کمبود مترجم است. ما به لحاظ مترجم فارسی به زبان خارجی کمبود داریم. اصل ترجمه این است که کار ترجمه را باید کسی انجام دهد که زبان مقصد، زبان مادری‌اش باشد، مترجم در زبان مقصد باید نویسنده باشد. پیدا کردن چنین فردی کار ترجمه را سخت می‌کند، لذا ما می‌دانیم همه آثاری که به زبان خارجی ترجمه می شود یک یا چند درجه افت پیدا می‌کند. پس باید به تربیت و پرورش مترجم نیز توجه شود. بخش‌های دیگر، دانشگاه‌ها و نهادهای فرهنگی نیز متولی این کار هستند.
* تسنیم: مرکز تحت مدیریت شما در این زمینه چه وظیفه‌ای دارد؟
اساسنامه به ما می‌گوید، ارتقای سطح مترجم و تربیت مترجم نیز جزو وظایف است، البته ما متولی نیستیم ما باید تسهیل‌کننده باشیم تا افراد بیایند اینجا ترجمه یاد بگیرند، پیشبرنده باشیم نه اینکه ما خودمان مرکزی برای تربیت مترجم راه بیندازیم. چالش سوم هم ناشر معتبر است کتابی که بخواهد در خارج از کشور مورد توجه قرار بگیرد، باید توسط ناشری منتشر شود که در آن کشور شناخته شده باشد.
برخی کشورها اجازه انتشار برخی محتواها ر ا نمی‌دهند
چالش چهارم، محدودیت‌های حاکمیتی در کشورهای مختلف است، این محدودیت‌ها فضایی ایجاد می‌کند که ناشران کشور مقصد کمتر به این سمت بیایند. محدودیت‌هایی وجود دارد که اجازه نمی‌دهند مطالبی که مدنظر ما است، ترجمه شود. مطالبی که در قالب رسالتی ما محسوب نمی‌شوند، بعضا ترجمه می‌شوند و نیازی به حمایت ما هم ندارند.
* تسنبم: این محدودیت‌ها بیشتر در چه کشورهایی دیده می‌شود؟
متفاوت است، برخی کشورها نسبت به معارف اسلامی واکنش نشان می‌دهند، در جای دیگر به شیعه و سنتی حساسیت دارند، یکی دیگر با معرفی تمدن ایران مشکل دارد و نمی‌خواهد ایران به عنوان الگو مطرح شود.
* تسنیم: در حوزه کودک و نوجوان وضعیت چطور است؟
در مجموعه گنجینه تعدادی از کتاب‌ها مرتبط با حوزه کودک و نوجوان وجود دارد که محتوای معارفی دارند. یکی از کتاب‌های پرترجمه ما کتاب «قصه‌های خوب برای بچه‌های خوب» است. اگر کتاب شهید مطهری با عنوان "داستان راستان" هم برای نوجوانان مناسب بدانیم، آن هم در گنجینه حمایتی قرار دارد. اتفاقاً رایزن‌های فرهنگی به عناوین کتاب‌های داستانی و کودک بیشتر توجه می‌کنند.
* تسنیم: رایزن‌های فرهنگی برای حمایت از انتشار کتاب‌ها در کشور مقصد ذائقه‌سنجی نیز می‌کنند؟
ما در مرکز برای برخی کشورها کانون‌های زبان و فرهنگ داریم که متشکل از افرادی است که قبلا در آن کشور فعالیت فرهنگی و کار ترجمه کرده‌اند. در این کانون‌ها رویکرد ترجمه و نشر بحث می‌شود. مخاطب‌سنجی همچنین توسط رایزنی‌ها انجام می‌شود و بر ان اساس کتاب برای ترجمه و نشر پیشنهاد می‌دهند.
* تسنیم: جناب الماسیه با وجود گذشت بیش از 6 سال از طرح تاپ ما شاهد جریان‌سازی این طرح چه در فضای داخل کشور و جه در خارج از کشور نیستیم. چرا چنین است؟
معتقدم طرح تاپ تا حد قابل قبولی فرهنگ‌سازی و جریان‌سازی کرده است؛ البته ما حضور در جوایز بین‌المللی کتاب را پیگیری و ناشران و مؤلفان را به حضور در آنها تشویق کرده‌ایم. ملاک‌های حضور موفق در نمایشگاه‌های کتاب را دائما مطرح میکنیم و به نظرم تأثیر‌گذار بوده است. اما جریان‌سازی به معنی فعالیت رسانه‌ای در داخل ایران را شاید درست می‌گویید، مسئولان سازمان هم نسبت به من این انتقاد را دارند که چرا رسانه‌ای نیستم. اما کار اطلاع‌رسانی متعارف را انجام داده‌ایم. وقتی کتابی در خارج از کشور منتشر می‌شود، نخستین کار رونمایی در آن کشور است، رونمایی برای کتاب‌ها در رایزنی‌ها انجام می‌شود، البته ممکن است برخی رایزن‌ها شرایط خاصی داشته باشند که امکان رونمایی نباشد.
* تسنیم: در پایان اگر مطلبی دارید، بفرمایید؟
یک موضوع مهم این است که ما در داخل کشور در زمینه عرضه و فروش مجازی کتاب پیشرفته هستیم. شرکت‌هایی مانند طاقچه و فیدیبو راه افتاده و بخوبی عمل می‌کنند. ما باید این وضعیت را برای عرضه و فروش کناب در خارج از کشور نیز ایجاد کنیم، آینده ترجمه و نشر بستگی به ایجاد فضای مجازی برای عرضه کتاب دارد. یکسری کتاب‌ها باید رایگان ارائه شوند، سامانه‌ای برای کتاب‌های رایگان باید وجود داشته باشد. چرا که استقبال قابل توجه خواهد بود.
ما با مراکزی که در داخل چنین فعالیتی دارند، وارد مذاکره شدیم و از آنها خواستیم در عرصه بین‌الملل نیز وارد شوند، اما آنها هنوز صفحه بین‌المللی ندارند، از ما خواسته‌اند تا حجمی از کارهای ترجمه شده را در اختیارشان قرار دهیم.
نکته دیگر اینکه سایت اسلامیکا همزمان با راه‌اندازی مرکز تأسیس شده است. حدود دو هزار عنوان کتاب و مقاله در آن بارگذاری شده است. فرمت سایت قدیمی است و از سال 92 به بعد هیچ تغییری در این سایت داده نشده است؛ البته هر سال 10 تا 12 مطلب جدید اضافه شده ،اما تعداد بازدیدکننده سایت قابل توجه است، شمار بازدیدکنندگان آن به 58 میلیون نفر بالغ شده است. در روزهای اول شیوع کرونا روزانه 75 هزار نفر بازدیدکننده داشت. این سایت الگوی خوبی است که عرضه و فروش در فضای مجازی برای مخاطب خارجی باید با جدیت اقدام شود و مورد استقبال قرار خواهد گرفت.
انتهای پیام/
