احیای ظرفیت‌های بزرگ ترانزیتی ایران با پیوستن به سازمان شانگهای

خبرگزاری تسنیم- ایران در تاریخ 26 شهریور 1400 به عضویت سازمان همکاری های شانگهای پیوست. پیش از این ایران جزو اعضای ناظر این سازمان بود. سازمان همکاری‌ شانگهای با هدف مبارزه با تهدیدهای امنیتی جدید و با گردهمایی سران کشورهای روسیه، چین، قزاقستان، قرقیزستان و تاجیکستان در سال 1996 در شهر شانگهای و با عنوان گروه «شانگهای 5» ایجاد شد.

سازمانی بین دولی برای همکاری‌های چندجانبه امنیتی، اقتصادی و فرهنگی است که این سازمان با هدف برقرار کردن موازنه در برابر نفوذ آمریکا و ناتو در منطقه، پایه‌گذاری شد. در فاصله زمانی کم، ازبکستان نیز به این سازمان ملحق شد. این سازمان به طور رسمی به "سازمان همکاری شانگهای" تغییر نام پیدا نمود. نقش اصلی و تعیین‌کننده را، در سازمان شانگهای، دو کشور چین و روسیه برعهده دارند.

 سال 2005 سه کشور ایران، هند و پاکستان به عنوان اعضای ناظر به این سازمان پیوستند. هند و پاکستان در سال 2017 به عضویت دائم آن درآمدند. ایران نیز در سال‌های 2006 و 2015 درخواست عضویت دائم را ارائه کرد. افغانستان، مغولستان و بلاروس نیز از اعضای ناظر این سازمان هستند. از 10 ژوئیه 2015 کشورهای ارمنستان، آذربایجان، نپال، کامبوج، ترکیه و سریلانکا نیز به صف متقاضیان عضویت در این سازمان پیوسته‌اند.

محدوده جغرافیایی سازمان شانگهای حدو 60 میلیون کیلومتر مربع و جمعیتی آن حدود سه میلیارد نفر  است. یعنی حدود یک سوم مساحت و جمعیت جهان را در بر گرفته است. زبان‌های کاری آن چینی و روسی است. افزایش تعداد اعضاء بر این وسعت جغرافیایی و جمعیتی خواهد افزود. هرچند، در عمل سازمان همکاری شانگهای یک سازمان منطقه‌ای باز به شمار می‌رود که از عضویت سایر کشورها در آن استقبال می‌شود.

اما رویکردهای متفاوت اعضای کنونی مانع از عضویت برخی کشورها مثل ایران شده است. 10 ژوئیه 2015 این سازمان با عضویت هندوستان و پاکستان موافقت کرد و این دو کشور طی کمتر از دو سال همه شرایط برای عضویت کامل این سازمان را اجرا کردند و عضویت این دو کشور در سازمان همکاری شانگهای در اجلاس رهبران کشورهای عضو این سازمان که طی در ژوئیه 2017 در آستانه، پایتخت قزاقستان، برگزار شد، به تصویب رسید. جمهوری اسلامی ایران در تاریخ 17 سپتامبر 2021 رسما به عضویت این سازمان درآمد.

نقش این سازمان از زمان تأسیس آن تاکنون در منطقه افزایش یافته‌است. این سازمان، بر خلاف سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) و پیمان ورشو سابق، هنوز یک معاهده دفاعی چندجانبه به‌شمار نمی‌رود.

در آغاز تلاش برای حل و فصل چالش‌های امنیتی کشورهای تازه استقلال یافته (پس از فروپاشی شوروی) دلیل اصلی پیدایش سازمان شانگهای بود. امام دو هدف اصلی این سازمان از جمله حذف موانع و محدودیت های تجاری و مقاله با یکجانبه گرایی غربی از جمله امریکا حائز اهمیت فراوان می باشد. بنابراین وسعت جغرافیایی و جمعیت قابل توجه کشورهای عضو این سازمان از منظر ذخایر نفت و گاز و سایر منابع و چه به لحاظ بازار مصرف فرصت اقتصادی بی بدیلی  را بوجود آورده است.

اما سازمان شانگهای از آن جهت برای کشور ما دارای اهمیت می باشد که دو عضو اصلی و تاثیر گذار آن یعنی چین و روسیه داری روابط دیپلماتیک و اقتصادی بسیار خوبی با ایران هستند. از مزیت های تجاری و اقتصادی زیادی که این سازمان می تواند به کشور به همراه  داشته باشد می توان به تسهیل تزانزیت در محور کریدور شمال و جنوب اشاره نمود که اکثر اعضای آن از کشورهای هدف و دارای منافع از فعالیتهای ترانزیتی کشور می باشند. از جمله روسیه و هند که به همراه ایران از امضاء کنندگان توافقنامه کریدور حمل و نقل بین المللی شمال – جنوب می باشند که درسال 1379 در شهر سن پترزبورگ روسیه به امضاء وزرای حمل و نقل این سه کشور رسید.

این کریدور مهمترین حلقه تجارت بین آسیا و اروپا می‌باشد. کریدور شمال – جنوب یکی از مسیرهای مهم ترانزیتی در آسیای میانه است و کشورهای در مسیر این کریدور هر یک با تشکیل اتحادیه و انعقاد قراردادهای همکاری در رقابتی همه‌جانبه به توسعه و تجهیز بنادر، جاده‌ها، ترمینال و مسیرهای ریلی خود می‌پردازند. در سال 1993 متعاقب برگزاری اجلاس کمیسیون اروپا، وزرای حمل و نقل کشورهای عضو، علاوه بر کریدور شمالی، مرکزی و جنوبی شاهراه ترانزیتی موسوم به کریدور ترانزیتی شمال – جنوب را معرفی کرده و به تصویب رساندند.

این کریدور ارتباط ترانزیتی کشورهای شمال اروپا و روسیه از طریق ایران و دریای خزر به کشورهای حوزه اقیانوس هند، خلیج فارس و جنوب آسیا برقرار می‌سازد. در این میان اتصال دریای عمان و بندر چابهار در ساحل شرقی دریای عمان به عنوان بندری استراتژیک به این کریدور در مبادله کالا به شرق کشور و همسایه‌های شرقی و آسیای میانه نقش مهمی ایفاد خواهد کرد.

 از طرفی دیگر سایر اعضای این سازمان از جمله تاجیکستان، قراقستان، ازبکستان، قرقیزستان از جمله کشورهای منتفع از مزیت های ترانزیتی کشور از جمله کریدور شمال جنوب می باشند. بنابراین با عضویت ایران و با بهرمندی از مزایای اقتصادی ناشی از آن از جمله حذف محدودیت های تجاری و اقتصادی و برنامه های از جمله ایجاد منطقه آزاد بین کشورهای عضو و در کنار آن برنامه های بانکی و طرح های با محوریت انرژی می تواند کمک شایانی به راه اندازی و فعال نمودن کریدور شمال و جنوب از مسیر ایران و مبدا بندر چابهار داشته باشد.

از دیگر مزایای پیوستن به سازمان همکاری های شانگهای وجود خط سراسری  (TSR) از مبداء بنادر چین به مقصد اروپا و خط ریلی (TCR) متصل کننده کشورهای شرق دریای خزر و افغانستان به چین و امتداد آن از بندر اکتائو در شرق دریای خزر تا آذربایجان و ادامه آن تا ترکیه در غرب؛ جهت جابجایی کالاهای کشورهای منطقه و فرامنطقه ای  است که کشورمان می تواند با دسترسی به این مسیرها و خطوط از طریق مزایا و تسهیل گری ناشی از پیوستن به سازمان همکاری های شانگهای به احیای ظرفیت های ترانزیتی خود بپردازد.

بهروز آقایی-مدیرکل بنادر و دریانوردی سیستان و بلوچستان

انتهای پیام/