نگاهی به متفاوت‌ترین آلبوم شهرام ناظری / اصل موسیقی ایرانی آلبوم "کنسرتی دیگر" است
حیدر کاکی آهنگساز و نوازنده موسیقی ایرانی معتقد است که آنچه در آلبوم «کنسرتی دیگر» می‌شنویم، اصل موسیقی ایرانی است.
خبرگزاری تسنیم – یاسر یگانه
شهرام ناظری خواننده‌ی بزرگی در موسیقی ایران است. شهرت بسیاری دارد و تقریبا تمام اهالی موسیقی و علاقه‌مندان به موسیقی ایرانی او را می‌شناسند. ناظری با آن هیبت و کاریزمای ظاهری، در ذهن هر مخاطبی برای همیشه نقش می‌بندد. بسیاری از آثار او هم در دل و جان اهالی موسیقی نشسته و فراموش شدنی نیستند. برخی از تصنیف‌هایی که ناظری خوانده است، صدها و بلکه هزاران بار به گوش مردم رسیده است؛ کیست که آهنگ‌های «اندک اندک» یا «آتشی در نیستان» را نشنیده باشد!
در این میان اما برخی از آثار او هنوز آنگونه که شایسته است، شنیده نشده‌اند. آلبوم «کنسرتی دیگر» شاید یکی از این آثار باشد. این آلبوم به علت اهمیت ویژه‌ای که در میان آثار شهرام ناظری دارد، مورد توجه اهل فن و مخاطبانِ حرفه‌ای موسیقی ایرانی قرار داشته است؛ اما هنوز آنگونه که شایسته است به گوش مخاطبان عادی موسیقی ایران نرسیده است.
در اینجا می‌خواهیم بازخوانی دوباره‌ای از آلبوم «کنسرتی دیگر» داشته باشم. حیدر کاکی آهنگساز و نوازنده تنبور است و برای بررسیِ جزئیات آلبوم «کنسرتی دیگر» سراغ او رفتیم.
طرح روی جلد آلبوم «کنسرتی دیگر»
حیدر کاکی: «آلبوم «کنسرتی دیگر» کار خاصی است. از این نظر که با دیگر کارهای استاد ناظری فرق دارد. موسیقی این کار طرحش از استاد داریوش طلایی است. داریوش طلایی در زمینه نت نویسی و جمع آوری ردیف ایران زحمت‌های بسیاری کشیده و از نظر اینجانب روایت ایشان کامل‌ترین روایت از ردیف میرزا عبداله است. شیوه نت نگاری ایشان هم خیلی سلیس و روان است. نوازندگی و طرحی که داریوش طلایی در این آلبوم ارائه کرده، مثل دیگر کارهایش تک تک نُت‌ها شنیدنی است.»
داریوش طلایی - آهنگساز و نوازنده تار و سه‌تار
آلبوم «کنسرتی دیگر» حاصل اجرایی است که سال 1368 در تئاتر شهر پاریس اجرا شده است. در این اجرا داریوش طلایی سه‌تار و بیژن کامکار سازهای کوبه‌ای نواخته و شهرام ناظری هم آواز خوانده است. سه سال بعد از این کنسرت یعنی سال 1371، گزیده این اجرا را رادیو فرانسه در مجموعه‌ی Ocora منتشر می‌کند و چند سال بعد هم موسسه ماهور، این اثر را با عنوان «کنسرتی دیگر» در ایران منتشر می‌کند.
حیدر کاکی: «من یادم است که نوجوان بودم و این آلبوم را گرفتم و عاشق این آلبوم شدم. بارها و بارها این آلبوم را شنیدم و تاثیر خیلی عمیقی در من گذاشت.»
نخستین بار آلبوم «کنسرتی دیگر» در قالب کاست منتشر شد. کاستی که یک طرف آن در آواز افشاری و طرف دیگر آن در دستگاه ماهور بود.
شاید مهمترین ویژگیِ این آلبوم، تفاوتش با دیگر آثاری است که شهرام ناظری آنها را خوانده است. اینجا به وضوح تاثیر داریوش طلایی مشخص است.
حیدر کاکی: «روندی که در این آلبوم می‌شنویم، حاصل ذهنیت داریوش طلایی است. به خصوص در بخش دوم که «دوبیتی‌ها» در دستگاه ماهور اجرا می‌شود. آنجا همه چیز بداهه است و این بداهه اوج و انتهای موسیقی ایرانی است. اینجا ما بداهه نوازی را به بهترین شکل ممکن می‌شنویم.
حضور استاد ناظری روی این کار تاثیر بسیاری داشته است. آنچه باعث شده این اثر مورد توجه علاقه‌مندان به موسیقی قرار گیرد، صدای زیبای استاد ناظری است.»
این آلبوم با چهارمضرابی در آواز «افشاری» آغاز می‌شود و سپس تصنیف «در بهار امید» با شعر و آهنگی از امیر جاهد اجرا می‌شود.
حیدر کاکی: «امیرجاهد از تصنیف‌سازان بزرگ بوده که بعد از شیدا و عارف از مهمترین تصنیف‌سازان موسیقی ایران محسوب می‌شود. جاهد سال 1275 در تهران متولد و سال 1356 درگذشت. جاهد در طول عمر هنری خود حدود صد تصنیف و سرود را ساخته است.»
بیژن کامکار - نوازنده دف
در ادامه ساز و آوازی در افشاری نواخته و خوانده می‌شود که براساس گوشه‌ی «مثنوی» در آواز افشاری است.
حیدر کاکی: «مثنوی از گوشه‌های افشاری است و در اینجا روی گوشه‌ی مثنوی بیت‌هایی از مولوی(مثنوی معنوی) خوانده می‌شود. «مثنوی» در دستگاه‌ها و آوازهای دیگر هم هست.»
رویِ الفِ کاست «کنسرتی دیگر» با تصنیف «هروایه» تمام می‌شود. تصنیفی که بخشی از شعر آن فارسی و ترجیع‌بند آن کُردی است. در توضیحات داخل آلبوم نوشته شده است که آهنگ «هروآیه» براساس تصنیفی کُردی ساخته شده است.
حیدر کاکی: «در واقع این تصنیف همان تصنیف «هروآیه» کُردی است. وقتی می‌نویسند «براساس فلان تصنیف» یعنی اینکه برداشتی از تصنیف مورد نظر داشته‌اند و براساس آن اثری جدید ساخته‌اند. درحالی که آنچه می‌شنویم دقیقا همان تصنیف «هروآیه» است.»
روی ب در این آلبوم براساس بداهه‌خوانی و بداهه‌نوازی است و دوبیتی‌های باباطاهر در آن اجرا می‌شود. نوازنده و خواننده برای این بخش دستگاه «ماهور» را انتخاب کرده‌اند.
حیدر کاکی: «پس از چند بیت به چهار مضربی می‌رسد، که بداهه اجرا می‌شود. چند خط آواز و بعد چهارمضرابی در «دلکش» و بعد آواز و دوباره با ریتمی هفت ضربی دوبیتی خوانده می‌شود.»
این اجرا به شکلی پشتِ سرهم و بدون توقف اجرا شده است. یعنی بخش اول که در آواز «افشاری» است، بدون وقفه به بخش دوم که در دستگاه «ماهور» است، وصل می‌شود.
حیدر کاکی: «افشاری از متعلقات دستگاه شور است. از افشاری راحت می‌توان به دستگاه ماهور پرده گردانی کرد. از گوشه شکسته استفاده کردند و وارد دستگاه ماهور شده‌اند.»
شنیدن این اثر برای مخاطبان موسیقی ایرانی جذابیت‌های بسیاری دارد. به خصوص کسانی که آلبوم‌های دو دهه‌ی اخیرِ شهرام ناظری را شنیده باشند. مخاطبان موسیقی ایرانی در این آلبوم با فضایی آرام و مبتنی بر آواز مواجه می‌شوند. ناظری کمتر آلبومی دارد که تا این حد، پایبند به شکلِ اجرای موسیقی دستگاهی پایبند بوده باشد. این خواننده بزرگ موسیقی ایران، معمولا به دنبال تجربه کردنِ فضاهای متفاوت است و همیشه چهره‌ای رها و آزاد از آوازِ خود به نمایش گذاشته است.
حیدر کاکی: «تاکید می‌کنم که این آلبوم کار خاصی است. همیشه دوست داشتم که چنین کارهایی دوباره اتفاق بیافتد. کسانی که خیلی دنبال هیجان نیستند و دنبال بن مایه‌ی موسیقی ایرانی هستند، چنین کارهایی را بسیار می‌پسندند.
اصل موسیقی ایرانی همین چیزی است که در «کنسرتی دیگر» می‌شنویم؛ نه اینکه الان روی سازها پشتک وآرو می‌زنند. این‌ها مال موسیقی ایرانی نیست. به نظرم این‌ها بدعت هم نیست. این‌ها در موسیقی ایرانی خوب جواب نداده است.
در موسیقی ایرانی اصل بر همین بداهه نوازی و بداهه خوانی است. آنچه که از دل برآید لاجرم بر دل نشیند.»
«کنسرتی دیگر» را باید شنید. بارها و بارها باید شنید و لذت برد. این آلبوم از آن آثاری است که در موسیقی ایران جاودانه شده است.
انتهای پیام/
