ملکی‌فر: بهداشت مالی شرکت و مختصات طرح، مؤلفه‌های حمایتی صندوق نوآوری

به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم؛ صندوق نوآوری و شکوفایی به عنوان یک نهاد حمایتی، در راستای توسعه اکوسیستم علمی کشور پا به عرصه وجود گذاشت و از زمان آغاز فعالیت خود، روش‌های متفاوتی را برای این وظایف حمایتی معرفی کرده‌است. اما همراه با ارائه این خدمات، انتقاداتی هم به نحوه برخورد با شرکت‌های دانش‌بنیان و نوع حمایتی که از آنها می‌شود، وجود داشته‌است. یکی از اصلی‌ترین انتقادات، مربوط به نوع برخورد این نهاد با شرکت‌های دانش‌بنیان و تفاوت برخورد با آنهاست. منتقدان بیان می‌کنند که شفافیت زیادی در اعطای تسهیلات وجود ندارد و مشخص نیست کدام شرکت‌ها چه میزان وام دریافت کرده‌اند. یکی از اصلی‌ترین مطالبات فعالان این عرصه شفافیت در گزارش نوع پرداخت و شرکت‌های مورد حمایت صندوق نوآوری و شکوفایی است.

با پایان دولت درباره عملکرد صندوق، ابهامات و انتقادات نسبت به آن با سیاوش ملکی‌فر، معاون توسعه صندوق نوآوری و شکوفایی گفت‌گو کردیم. وی معتقد است نوع حمایت و شکل ارائه تسهیلات به شرکت‌ها بستگی به رفتار و بهداشت مالی آنها دارد. بخش اول این مصاحبه را می‌خوانید:

تسنیم: بد نیست در ابتدای بحث گزارشی از عملکرد صندوق و توضیحاتی درباره خدماتی که طی سالهای اخیر در صندوق شکل‌گرفته‌است داشته باشیم تا بعد به انتقادات و ابهامات برسیم.

به نظر من زمانی می‌توان به درستی یک انتقاد نسبت به عملکرد داشت که پیش از آن، شناخت کافی از وظایف و جزئیاتِ موضوعِ مورد نقد، داشته باشیم. فکر می‌کنم در مقدمه بحث اگر نیم‌نگاهی به ماهیت شکل‌گیری صندوق داشته‌باشیم بد نیست.

سال 1387 سال نوآوری و شکوفایی بود و مفاهیم اقتصاد دانش‌بنیان در کشور مورد توجه قرار گرفته‌بود. این تفکر در حال رشد بود که به هرحال استفاده از منابع طبیعی یک روز با محدودیت روبه‌رو شده و تمام می‌شود، اما اقتصاد مبتنی بر دانش، پایانی ندارد. البته در همین نقطه انتقاداتی وارد است و ما مفاهیم اقتصاد دانش‌بنیان را به شرکت‌های دانش‌بنیان محدود کردیم.

با وجود این انتقادات قرار بر این شد از شرکت‌های دانش‌بنیان حمایت شود. این حمایت مبتنی بر دانش این شرکت‌ها بود و ربطی به فرآیند تولید در آنها نداشت؛ چرا که شرکت‌های تولیدی توجهی به دانش نداشتند و صرفا یک ماشین عظیم تولیدی را برای استفاده در خط تولید از کشور دیگری خریداری می‌کردند و چند سال محصول تولید کرده و در نهایت ماشین فرسوده می‌شد. در حال حاضر بخش زیادی از شرکت‌های تولیدی ماکارونی، فرش ماشینی، تن ماهی و مشابه آنها از همین روش استفاده می‌کنند.

برای حمایت از شرکتهای دانش‌بنیان به نظام بانکی اعتماد نشد

پس شرکتهایی که تکنولوژی را توسعه می‌دادند هدف اینگونه حمایت‌ها قرار گرفتند و تحت عنوان شرکت دانش‌بنیان طبقه‌بندی شدند. قرار بر این شد که نهادهای مختلف هرگونه حمایتی که می‌توانند از این شرکت‌ها داشته‌باشند. اما برای حمایت از این شرکتها به نظام بانکی اعتماد نشد و اتفاقا این عدم اعتماد هم استراتژی درستی بود. بنابراین صندوقی تحت عنوان صندوق نوآوری و شکوفایی در قانون دیده‌شد که وظیفه حمایتی را بر عهده بگیرد. تا معاونت علمی بعد از تشخیص دانش‌بنیان بودن شرکت‌ها آنها را به صندوق نوآوری و شکوفایی معرفی کند، البته صندوق هم زیر نظر معاونت علمی نبود و نیست.

صندوق نوآوری و شکوفایی به لحاظ ماهیتی یک نهاد عمومی و غیردولتی است. نحوه اداره آن هم به صورت هیئت امنایی است و رئیس هیئت امنا شخص رئیس جمهور است. بنابراین صندوق در بالاترین سطح ممکن طراحی شده‌ است. پولی هم که قرار بود به صندوق تزریق شود دستخوش تغییراتی شد و در نهایت قرار شد 3 هزار میلیارد تومان ظرف مدت 3 سال به صندوق وارد شود، آن زمان هم هنوز شرکت دانش‌بنیانی در کشور وجود نداشت.

قوانین مربوط به پرداختهای مالی به صندوق نوآوری و شکوفایی به درستی محقق نشد

تسنیم: این موارد در قانون سال 1387 دیده شده بود؟

بله این موارد برای همان سالهاست و جدای از آن مبلغ 3 هزار میلیارد تومانی، قرار شد هر سال  نیم درصد از بودجه عمومی هم به صندوق نوآوری و شکوفایی تخصیص پیدا کند. تمام این موارد در بند 5 قانون دانش‌بنیان درج شده‌است. در نهایت موارد مذکور به درستی محقق نشد و 3 هزار میلیارد تومانی که قرار بود پرداخت شود حدود 5 سال طول کشید و مبلغ پرداخت شده هم 2 هزار و 600 میلیارد تومان بود. چند سالی هم هست که دیگر نیم درصد بودجه عمومی به صندوق واریز نمی‌شود. البته آن زمانی که این صندوق درحال شکل‌گیری بود در خود اروپا هم مشابه این صندوق وجود نداشت. بخش خصوصی اروپا بخش بسیار نیرومندی است اما در بخش دولتی چنین ماهیتی تعبیه نشده‌بود. آنهایی که در کشور، قانونِ چنین صندوقی را به نگارش درآوردند افراد خوش فکری بودند که در دولت آقای احمدی‌نژاد و با همکاری مجلس آن زمان محقق شد. صندوق نوآوری و شکوفایی هم محصول همین قانون است و از آن زمان پا به عرصه وجود گذاشت.

تسنیم:پس صندوق‌های پژوهش و فناوری چه نقشی داشتند و در کجای این چرخه قرار می‌گرفتند؟ چون قبل از صندوق نوآوری و شکوفایی وجود داشتند.

بله قبل از صندوق نوآوری و شکوفایی، صندوق‌های پژوهش و فناوری وجود داشتند. این صندوق‌ها هم به صورت غیردولتی و استانی فعالیت می‌کردند. دولت قبل از صندوق نوآوری در ماده 100 قانون برنامه سوم توسعه صندوق‌های پژوهش و فناوری را پیش‌بینی کرده بود تا به واسطه آنها پولهایی به عرصه تکنولوژی تزریق شود. چون در آن زمان شرکت‌های دانش‌بنیان وجود نداشت، این صندوق‌ها می‌توانستند گستره بیشتری از این شرکت‌ها را پوشش دهند و معیار حمایت، شرکتهایی بودند که کار پژوهش و فناوری انجام می‌دادند.

تسنیم: این صندوق‌ها چه زمانی کار خود را آغاز کردند؟

این صندوق‌ها مربوط به سال 1379 است. این صندوق‌ها همان کار صندوق نوآوری و شکوفایی را در ظرفیت پایین‌تر انجام می‌دادند و قرار بر این بود که هر استان هم یک صندوق پژوهش و فناوری برای خود داشته باشد. محل تأمین بودجه آنها هم بخش خصوصی بود که البته در عمل امکانِ آن وجود نداشت، چرا که بخش خصوصی رغبت کمتری به سرمایه‌گذاری در این بخش داشت، بنابراین دولت هم در این صندوق‌ها سرمایه‌گذاری کرد. پس می‌بینیم بخش زیادی از سرمایه این صندوق‌ها مربوط به بخش عمومی و شبه دولتی است.

در حال حاضر ما حدود 60 صندوق پژوهش و فناوری در کشور داریم که عمومی و غیردولتی هستند که البته دولت هم در آنها سهام دارد. زمانی هم که صندوق نوآوری و شکوفایی تشکیل شد، رئیس صندوق نوآوری، رئیس کارگروه مدیریت این صندوق‌های پژوهش و فناوری هم شد. یعنی رئیس صندوق نوآوری و شکوفایی نقش رگولاتوری این صندوق‌ها را هم به عهده گرفت. رئیس کارگروه صندوق‌های پژوهش و فناوری وزیر علوم است و دبیر کارگروه رئیس صندوق نوآوری و شکوفایی.

کارگروه، وظیفه اعطا و لغو مجوز به صندوق‌های پژوهش و فناوری را دارد. همچنین کارگروه باید به کار این صندوق‌ها نظارت داشته باشد و در صورت لزوم، هدایتشان کند. درست همان مکانیزم بانک مرکزی نسبت به سایر بانکها در این کارگروه برای صندوق‌های پژوهش و فناوری دایر است.

در اساسنامه این صندوق‌ها سه وظیفه دیده شده‌است. این صندوق‌ها می‌توانند تسهیلات پرداخت کنند، ضمانت‌نامه بدهند و در شرکت‌ها سرمایه‌گذاری داشته باشند. در عمل البته صندوق نوآوری و شکوفایی هم همین وظایف را برعهده دارند. در ضمن قانون مشخص کرده است صندوق نوآوری و شکوفایی حداقل 5 درصد از سرمایه اولیه خود را به صندوق‌های پژوهش و فناوری بدهد.

صندوق نوآوری و شکوفایی هم کار خود را آغاز می‌کند و رئیس جمهورِ وقت، هیئت عامل اول را تعیین می‌کند. در عمل هیئت عامل اول نمی‌تواند کار خاصی انجام دهد؛ چرا که پولی در دستش نیست و بیشتر فرآیند، متمرکز بر تشکیل صندوق است. کار اصلی صندوق با هیأت عامل دوم آغاز می‌شود که رئیس آن دکتر سلطانی بود و به سال 92 بازمیگردد. از سال 92 تا سال 97 هم هیأت عامل دوم کار خود را پیگیری می‌کند و به مرور سرمایه به شرکت تزریق می‌شود و تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان افزایش پیدا می‌کند الان هم تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان نزدیک به 6 هزار است؛ یعنی تعداد شرکت‌ها از سال 92 که 55 عدد بود به 6 هزار شرکت می‌رسد.

تسنیم: در مورد انواع خدماتی هم که این صندوق به گروه هدف خود ارائه می‌دهد توضیحاتی بدهید.

تمام نهادهای مالی شبیه صندوق، خدمات مشابهی ارائه می‌دهند که شامل تسهیلات مالی، ضمانت‌نامه، سرمایه‌گذاری و توانمندسازی می‌شود. در مورد تسهیلات کم‌بهره باید به چند نکته اشاره کنم. متاسفانه در افکار عمومی فکر می‌کنند وام حمایتی به معنای کمک بلاعوض است، در صورتی که وام حمایتی به این معناست که نرخ پایین‌تر و وثایق آسان‌تری برای آن در نظر گرفته شده اما در نهایت باید پرداخت شود. ما در صندوق از وام‌های صفر درصد یا قرض‌الحسنه داریم تا وام‌های 18 درصد. برای همین وامها هم دلایل متفاوتی قابل تعریف است. مثلا اگر شرکت‌ها بخواهند دفتر رهن کنند یک نوع وام به آنها می‌دهیم که می‌شود وام رهن دفتر کار، بخواهند دفتر کار بخرند وام دیگری به آنها می‌دهیم که می‌شود وام خرید دفتر کار، بخواهند کارگاه یا سوله بزنند، وام تولید به آنها می‌دهیم و انواع خدمات دیگر که در ادامه قابل مشاهده است.

صندوق‌های پژوهش و فناوری هم انواع این وام‌ها را پرداخت می‌کنند، منتها مبالغ آنها کمتر است. بزرگترین صندوق پژوهش و فناوری در کشور سرمایه اولیه 100 میلیارد تومانی دارد و کوچکترین صندوق‌ها هم سرمایه یک میلیاردی دارند. آذر سال 97، بیست و نه صندوق پژوهش و فناوری داشتیم که در مجموعه سرمایه همه آنها به 80 میلیارد تومان هم نمی‌رسد. صندوق‌های پژوهش و فناوری هم بر سه نوع هستند. صندوق‌های استانی که خوشبختانه در دوره آقای وحدت می‌توانیم ادعا کنیم تمام استان‌ها دارای صندوق شدند و آخرین آنها صندوق استان کهکیلویه و بویراحمد بود. نوع دیگر، صندوق‌های تخصصی هستند، مانند صندوق نفت یا صندوق نانو و در نهایت صندوق‌های دانشگاهی که در کنار دانشگاه‌ها به فعالیت ادامه می‌دهند.

تسنیم: بخشی از انتقادات در مورد وثایق بانکی به سنگین بودن آنها باز می‌گردد و برخی شرکت‌های دانش‌بنیان عنوان کرده‌اند که برای دریافت وام حتما باید سند ملک مسکونی و حتی تجاری در اختیار بانک قرار بگیرد.

این باور اشتباهی است که در مورد وثایق به‌وجود آمده‌است. طیف وثایق ما از چک و سفته سهامداران شرکت گرفته تا ماشین‌الات و ضامن معتبر ادامه دارد.در واقع رفتار نهادهای مالی با شرکت‌ها به موارد متعددی بستگی دارد و نمی‌توان به یک رفتار واحد محدودش کرد.

بهداشت مالی شرکت‌ها و رزومه‌ای که دارند نوع برخورد با آنها را مشخص می‌کند

تسنیم: در واقع همین برخوردهای متفاوت با درخواست کنندگان است که منشأ ابتدایی انتقادات تلقی می‌شود.

در بانک‌ها هم رفتارهای مشابهی با درخواست‌کنندگان وام صورت نمی‌گیرد. شاید ما اصلا نمی‌دانیم نهاد مالی به چه معناست. مشخص است وقتی فروش یک شرکت 100 میلیارد تومان است و 10 بار وام گرفته و به موقع پرداخت کرده راحتتر می‌تواند وام بگیرد تا معلمی که حقوق کمی دارد و با هر بار دریافت وام با مشکلات زیادی وام را پس داده. پس بهداشت مالی شرکت‌ها و رزومه‌ای که دارند نوع برخورد با آنها را مشخص می‌کند. ما برای یک طرحِ شرکت که درخواست وام کرده درخواست چک و سفته می‌کنیم اما برای طرحِ دیگر همان شرکت که ریسک متفاوتی با طرح قبلی دارد در خواست وثیقه ملکی می‌کنیم. ما نباید فراموش کنیم که صندوق نوآوری و شکوفایی حافظ بیت‌المال است و ما از پول مردم به شرکت‌ها وام می‌دهیم.

بنابراین برخورد ما برای پرداخت وام به دو چیز بستگی دارد، اول بهداشت مالی شرکت و هیئت مدیره آن و دوم کار و فعالیتی است که شرکت قصد دارد با آن پول انجام دهد. گاهی پیش می‌آید که سهامداران یک شرکت چک‌های برگشتی متعددی دارند یا شرکت بالادستی ورشکسته‌است.

تسنیم: در مورد خدمات دیگر صندوق هم توضیحاتی ارائه کنید.

از جمله خدمات دیگر ارائه ضمانت‌نامه به شرکت‌هاست که با توافق با بانک‌ها از میزان بلوکه شدن بیشتر پول شرکت‌ها ممانعت به عمل آمده است.

صندوق در کنار تسهیلات و ضمانت‌نامه‌ها اقدام به سرمایه‌گذاری هم می‌کند. این بخش زمانی به کار می‌آید که امکان دریافت وام برای یک شرکت وجود نداشته باشد. در این روش صندوق در قالب سرمایه‌گذار، سهامدار شرکت می‌شود. نکته این روش این است که دولت در آن بزرگتر می‌شود و خلاف اصل 44 قانون اساسی است. برای اینکه این اتفاق نیفتد ما چند روش را پیگیری کردیم که یکی از آنها ترغیب سرمایه‌گذاری توسط بخش خصوصی است. بخش دیگر به سرمایه‌گذاری‌های خطرپذیر بازمی‌گشت. این سرمایه‌گذارها صرفا تزریق پول نمی‌کنند و در کنار آن اقدام به هدایت و نظارت هم می‌کنند. ما هم گفتیم در بازار مداخله نمی‌کنیم تا بازار را بهم بریزیم و این شرکت‌های سرمایه‌گذار خطرپذیر هستند که اقدام به سرمایه‌گذاری می‌کنند.

در نهایت هم می‌رسیم به کمک‌های بلاعوض که تنها تفاوت حمایت بخش دولتی و بخش خصوصی است. طبق قانون، صندوق نوآوری مجاز است بخشی از سود خود را در طول سال به صورت کمک بلاعوض اعطا کند. منتها این کمک‌ها به صورت نقدی نیست تا در قالب یکسری پول به شرکت‌ها بخشیده شود. این خدمات در قالب حضور در نمایشگاه‌ها، ثبت پتنت و خدمات دیگر ارائه می‌شود. مثلا وقتی دولت یارانه شیر می‌دهد به جای اینکه پول نقد به آنها بدهد خانواده را مجبور به استفاده از شیر می‌کند. یعنی پول به دست پدر خانواده نمی‌رسد که سیگار بخرد و باید حتما این یارانه برای شیر هزینه شود.

تسنیم: در حال حاضر نهاد نظارتی حاکم بر صندوق نوآوری و شکوفایی کجاست؟ آیا صورتهای مالی صندوق به روز حسابرسی می‌شوند؟

در قانون دیده شده‌است که صندوق زیر نظر شورای عتف باشد؛ اما در مجلس جدید و در فراکسیون دانش‌بنیان به مدیریت آقای دهنوی طرح جهش تولید در حال پیگیری است. در یکی از موادِ این قانون صندوق از زیرگروهی شورای عتف خارج می‌شود و زیر مجموعه یک کارگروه تعریف می‌شود که رئیس این کارگروه هم معاون علمی رئیس جمهور است.

ما خودمان حسابرسی داخلی داریم و به‌روز سیستم‌های مالی کنترل می‌شود؛ اما سازمان حسابرسی به صورت مستقل وضعیت صورتهای مالی صندوق را رسیدگی می‌کند. ما هر سال حسابرسی می‌شویم و گزارش حسابرسی داریم. افتخار ما این است که توانسته‌ایم انضباط مالی را در صندوق حاکم کنیم.

در کنار این موارد سازمان بازرسی و دیوان محاسبات هم در صندوق مستقر هستند و به صورت پیوسته بر عملکرد صندوق نظارت دارند.

انتهای پیام/