گشتی در هزارتوی تاریخ/ اسماعیلیان چگونه از قتل عام مغول جان به در بردند؟

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، کتاب «در جستجوی رستگاری: اسماعیلیان پس از حملۀ مغول» به قلم شفیق نزارعلی ویرانی توسط انتشارات امیرکبیر روانه کتابفروشی‌ها شد. 

این اثر که با ترجمه زینب فرخی و سوفیا فرخی منتشر شده است، در سال 2007 توسط آکسفورد به زبان انگلیسی به چاپ رسیده است. کتاب تلاش دارد به تاریخ و حیات اسماعیلیان، به عنوان یکی از فرقه‌های مهم و تأثیرگذار در تاریخ بپردازد. به گفته کارشناسان، کتاب حاضر از جمله منابع دسته اول و مهم در شناخت این فرقه به شمار می‌آید. 

نویسنده در این کتاب ابتدا به جنبه‌های ظاهری این فرقه پرداخته و در ادامه، اعتقادات آنها را شرح می‌دهد. شیوه و چرایی مقاومت اعضای اسماعیلیان در مناطقی از ایران از جمله در قلعه الموت پس از حمله مغول از دیگر مباحث مطرح شده در این کتاب است. هرچند گاه تمرکز کتاب بر قتل عام اسماعیلیان در طول تاریخ معطوف می‌شود، اما هدف از بیان این بخش از تاریخ، رسیدن به پاسخی برای این پرسش است که اسماعیلیان چگونه در طول تاریخ به حیات خود ادامه دادند؟ چه تأثیری بر جریان‌های فکری گذاشتند و حیات آنها پس از حملات مرگبار مغول به چه صورت بود؟

در بخشی از مقدمه این کتاب می‌خوانیم: بعد از وفات امام جعفر صادق(ع) بین جانشینان اختلاف عظیمی حادث گشت؛ به وجهی که شیعه امامی انشعابی را در خود به تجربه نشست. در این میان، گروهی از پسر ارشد او «اسماعیل المبارک» حمایت به عمل آوردند، در حالی که گروه دیگری امامت پسر کوچک‌تر او امام موسی الکاظم(ع) را به رسمیت شناختند. در هزار توی گذران زمان، پیروان اسماعیل به عنوان اسماعیلیه معروف گشتند، در حالی که پیروان امام موسی کاظم(ع) بعد از غیبت امام دوازدهم، عنوان اثناعشری یا شیعه دوازده امامی نام گرفتند.

در این میان، امامان اسماعیلی در تکاپوی این بودند که برای گریز از چنبره سلطه دشمنانشان یعنی «عباسیان» خود را در پرده‌ای از خفا قرار دهند. سلسله عباسی رفتار بسیار خصمانه‌ای با علویان از جمله شیعه دوازده امامی و اسماعیلیه داشت، اما برخلاف شیعه دوازده امامی، اسماعیلیان تحت حاکمیت خلفای فاطمی و بعداً تحت حاکمیت امامان الموت، یک رقیب بزرگ سیاسی برای عباسیان تلقی شدند. بدین ترتیب عباسیان از آثار ضد اسماعیلی متعددی حمایت مالی نمودند و این امر به ایجاد سنت خصومت شدید با اسماعیلیان در نوشته‌های مخالفان خود منتهی شد. با وجود گستره مخالفت‌ها، این جماعت به دلیل برخورداری از یک ایدئولوژی پویا، دولت فاطمی را در مصر بنیان گذارد که از این دوران به عنوان «عصر طلایی» اسماعیلیه یاد می‌شود. متعاقباً این جماعت بعد از انشعابات درون فرقه‌ای، حکومت نزاری را نیز در الموت تأسیس کرد. عمده مطالعات نشان می‌دهد که در همین دوره افراد برجسته‌ای همچون حسن صباح، محمد بن عبدالکریم شهرستانی، قاسم تشتری، نصیرالدین طوسی، حسن محمود و افراد بسیار دیگری نقش چشمگیری در شکل‌گیری اسماعیلیه ایفا کردند.

می‌توان اذعان داشت که اندیشه اسماعیلی بر تحولات بی‌شماری به ویژه در میان دیگر جوامع شیعه و حلقه صوفیان تأثیر گذاشت. ما همچنین شاهد تأثیر اسماعیلیه بر متفکران بزرگی همچون ابن عربی، عین القضات همدانی، سهروردی(شیخ الاشراق)، عزیز نسفی و حتی قرن‌ها بعد بر اشخاصی همچون ملاصدرا در دوره صفویه هستیم.

... کتاب «در جست‌وجوی رستگاری: اسماعیلیان پس از حمله مغول» به قلم پرفسور شفیق نزار علی ویرانی در زمره تلاش‌های پیشگامانه‌ای محسوب می‌شود که در خروج از گستره ابهامات در ارتباط با شاخه اسماعیلی قدم‌های مهمی برداشته است. این کتاب کوششی برای فهم بیشتر مبهم‌ترین بخش این دوره است که از حمله مغول تا آغاز دوره صفوی یعنی از میانه قرن هفتم تا پایان قرن نهم قمری ادامه دارد. هرچند حوزه تاریخی کتاب حاضر عمدتاً به این دوره محدود است، تحلیل عقاید و تعلیمات اسماعیلیه در یک بازه تاریخی وسیع‌تری صورت گرفته و از منابع مربوط به بیش از هزار سال تاریخ استفاده شده است تا از این طریق پرتوی بر باورها و عقاید خاصی بیفکند که در آثار این دوره بیان شده‌اند.

انتشارات امیرکبیر کتاب حاضر را در 412 صفحه و در هزار نسخه در دسترس علاقه‌مندان به حوزه تاریخ قرار داده است. 

انتهای پیام/