نگاهی به سیر تحول "شبکه‌های اجتماعی"/ مبدا پیدایش شبکه‌های اجتماعی کجا بود؛ نخستین شبکه اجتماعی چه نام داشت؟

به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم؛ برخی صاحب‌نظران به‌جای استفاده از واژه‌ی رسانه‌های اجتماعی با توجه به کارکرد شبکه‌ای این دسته از رسانه‌ها، استفاده از واژه شبکه‌های اجتماعی را ترجیح می‌دهند و می‌توان از این واژه امروزه عمدتاً برای نامیدن پایگاه‌های اینترنتی استفاده کرد که افراد با عضویت در آن امکان، دستیابی به اطلاعات سایر اعضا، آشنایی با علایق آنها، به اشتراک‌گذاری تولیدات متنی، صوتی و تصویری و نیز تشکیل گروه‌هایی بر اساس علایق مشترک با برخی از دیگر اعضای پایگاه را پیدا می‌کنند.

در واقع می‌توان شبکه‌های اجتماعی را، نسل جدیدی از وب‌سایت اینترنتی دانست که کاربران اینترنت حول محور مشترکی به‌صورت مجازی با هم جمع می‌شوند و جماعت‌های آنلاین را تشکیل می‌دهند؛ شبکه‌های اجتماعی، متناسب با نوع موضوع فعالیت‌شان امکانات دیگری را از قبیل خبرخوان‌های اینترنتی، بازی‌های آنلاین، قابلیت بارگذاری ویدیوها و فایل‌های کامپیوتری و برقراری ارتباط با سایر رسانه‌های شخصی را نیز در گزینه‌هایشان دارند.

تبعات شبکه‌های اجتماعی برای امنیت اعضای خود

امروزه تحولی گسترده در عرصه ارتباطات و اطلاع‌رسانی در حال وقوع است که چشم‌انداز کاملاً متفاوتی از مفهوم و عملکرد تأثیر رسانه در برابر پژوهشگران قرار داده است؛ این تحول که بسیاری آن را تحول انقلابی در عرصه ارتباطات و شروع پارادایمی جدید در زندگی جوامع امروزی می‌خوانند، ظهور و توسعه حیرت‌آور رسانه‌های نوین در جهان امروز است که طی زمانی کوتاه در سراسر جهان گسترش‌ یافته است و مهم‌ترین شکل و آشکارترین محصول آن اینترنت و شبکه‌های اجتماعی مجازی است.

امروزه شبکه‌های اجتماعی مجازی تبدیل به وسایل ارتباط و تعامل جوامع انسانی شده‌اند و هر روز هم بر تعداد و اعضای آنها افزوده می‌شود؛ وجود شبکه‌های اجتماعی مجازی امکانات جدیدی را برای افراد در جامعه ایجاد کرده و آنها را قادر ساخته است تا در هر مکانی با اعضای دیگر شبکه ارتباط حاصل کرده و به‌راحتی ایده‌ها، باورها، خاطره‌ها و تصاویر ویدئویی و عکس‌های خود و با دیگران را با اعضای شبکه به اشتراک بگذارند. هرچند که این امکانات، بشر امروزی را توانمندتر از گذشته کرده، اما آسیب‌هایی را نیز بر زندگی او بار می‌کند؛ چنان‌که شبکه‌های اجتماعی تبعاتی را برای امنیت اعضای خود به وجود آورده‌اند.

حدود چهل سال پیش، «اصطلاح شبکه اجتماعی» نخستین بار از سوی روانشناسی اجتماعی استنلی میلگرام ارائه شد (میلگرام، 1976)؛ او موضوع را از آنجا آغاز کرد که «چقدر احتمال دارد دو نفر در جهان، یکدیگر را بشناسند؟». این سؤال، بزرگ‌شده سؤال کوچک‌تری بود حاکی از آن‌که هر فرد با چند فرد اعم از اعضای خانواده، دوستان، فروشندگان، ارائه‌دهندگان خدمات و از این قبیل در تماس است. نتیجه مطالعات میلگرام نشان داد که طبق آمار، احتمال زیادی وجود دارد که هر دو نفر در ایالت متحده بتوانند در یک حلقه 2 تا 10 نفری واسطه‌ها با هم ارتباط داشته باشند و از طریق اتصال هر یک از این حلقه‌ها، احتمال آنکه دو آمریکایی به یکدیگر لینک شوند، یک بیست هزارم است.

بنابراین با اطمینان می‌توان گفت که شبکه اجتماعی، قرون متمادی قبل از اختراع و توسعه ابزارهای الکتریکی و الکترونیکی و رقومی ارتباطی وجود داشته است. بدیهی است وجود هر یک از این ابزارها پیامدهایی را به دنبال داشته و خواهد داشت که تابع وسعت دسترسی اعضای هر جامعه به آن می‌باشد.

در سال 1960 نخستین بار بحث "شبکه‌های اجتماعی مجازی" در دانشگاه ایلی نیوز در ایالت متحده آمریکا مطرح شد‌. پس‌ از آن در سال 1997 نخستین سایت شبکه اجتماعی با نام سیکس دیگریس راه‌اندازی شد. اما بعد از سال 2002، انفجار تجارت در وب‌سایت‌های شبکه اجتماعی مانند لینکداین و اورکات و فرندستر و... باعث تحول عظیم در این عرصه و شکوفایی شبکه‌های اجتماعی شد. در ماه آوریل سال 2008، فیس‌بوک با ایجاد صفحه‌های اصلی وب‌سایت خود با زبان‌های مختلف باعث شد که این وب‌سایت 153 درصد نسبت به سال گذشته رشد داشته باشد.

اولین سایتی که آن را می‌توان تحت عنوان یک شبکه اجتماعی شناخت، در سال 1997 راه‌اندازی شد؛ این سایت که سیکس دگریس نامیده می‌شد، به کاربران خود اجازه می‌داد تا پروفایل ایجاد کرده و فهرست دوستان خویش را درست کنند.

از سال 1997 تا 2001، تعدادی از ابزارهای اجتماعی سایت را از ترکیب ایجاد پروفایل و فهرست دوستان آغاز کردند. موج بعدی ایجاد شبکه‌های اجتماعی با راه‌اندازی رایز در سال 2001 به‌منظور کمک به ارتقای تجاری شبکه‌ها بود. فرندستر در سال 2002 به‌عنوان مکمل اجتماعی رایز راه‌اندازی شد. از سال 2003 به بعد تعداد زیادی از شبکه‌های اجتماعی دیگر راه‌اندازی شدند.

مای اسپیس در سال 2003 جهت رقابت با سایت‌های نظیر فرندستر، شانگا و ایشین اونیوه راه‌اندازی شده بود؛ در ژوئیه سال 2005 گروه رسانه‌ای رابرت مرداک یعنی نیوز کورپوریشن، مای اسپیس را به بهای 580 میلیون دلار خریداری کرد. فیس‌بوک در اوایل سال 2004 به‌عنوان تنها شبکه اجتماعی دانشگاه هاروارد راه‌اندازی شد؛ به‌ مرور نیز دایره عضویت در فیس‌بوک همگانی شد. فیس‌بوک بیش یک میلیارد نفر عضو دارد.

همانند سایر پدیده‌های نوظهور، در مورد شبکه‌های اجتماعی مجازی نیز تعریف جامعی که مورد قبول همگان باشد وجود ندارد. آنچه مورد توافق است، امکان برقراری ارتباط و به اشتراک‌گذاری محتوا در این‌گونه شبکه‌ها از طریق ایجاد یک پروفایل و مرتبط کردن آن با دیگران به‌منظور ساختن یک شبکه شخصی است. هر چند ماهیت، فهرست علائم و اصطلاحات هر سایت ممکن است با دیگری متفاوت باشد.

شبکه اجتماعی مجازی از سه عنصر تشکیل‌شده است: شبکه، اجتماعی و مجازی. شبکه مجموعه‌ای از کاربران است که در مدرسه، محل کار و منطقه باهم اشتراک دارند. در علم رایانه، شبکه این‌گونه تعریف‌شده است: سیستم ارتباطی بین رایانه‌ها که امکان به اشتراک گذاشتن نرم‌افزارهای کاربردی را فراهم می‌آورد. شبکه محیطی است که کاربران مختلف می‌توانند با یکدیگر ارتباط برقرار کرده و داده‌ها را به یکدیگر انتقال دهند یا از هم دریافت کنند. تعریفی موسع از واژه اجتماعی نیز عبارت است از بیان وجود ارتباطات میان اشخاص زنده؛ این تعریف مرتبط است بازندگی افراد در جامعه، ارزش‌ها، معیارها و رفتار افراد و مطالعه روند تعامل میان افراد و گروه‌ها که سازگاری با جامعه، توسعه فرهنگی و بهبود شرایط اجتماعی را تسهیل می‌بخشد. منظور از مجازی هم هر نوع ارتباطی است که با زبان رایانه انجام شود.

نهاد روابط عمومی در ایران با شبکه‌های اجتماعی مجازی بیگانه است

شبکه‌های اجتماعی مجازی به عنوان نماد وب، بخش عمده فضای مجازی را اشغال کرده‌اند و می‌توان اذعان کرد این شبکه‌ها مدل جدیدی از ارتباطات سایبری را بنیان گذاشته‌اند که تاکنون سابقه نداشته است. شبکه‌های اجتماعی محصول فناوری‌های وب هستند.

شبکه‌های اجتماعی مجازی، جدیدترین و جذاب‌ترین فناوری اینترنتی هستند که حدود 78 درصد کاربران اینترنت عضو یکی از این شبکه‌ها هستند با این‌ وجود نهاد روابط عمومی در ایران هنوز با این فناوری جدید ارتباطی بیگانه است؛ چرا که به دلیل پیچیده و ناشناخته بودن و حساسیت‌های سیاسی و امنیتی درباره این شبکه‌ها هنوز یک مدل کاربردی مشخص برای نحوه استفاده روابط عمومی‌ها از این شبکه تعریف و ارائه نشده است.

جکسون (1997) معتقد است برای تحلیل شبکه‌های اجتماعی اینترنتی باید به برخی اصطلاحات پایه توجه کرد. این اصطلاحات عبارت‌اند از: «بازیگران با گره‌ها» که به واحدهای در شبکه اشاره دارند که دارای برخی خصلت‌ها هستند و واحدها با آن خصلت‌ها به‌مثابه عضوی از طبقه هم ارز تلقی می‌شوند: «روابط» که پیوندهای درونی و بیرونی هستند و «ویژگی‌ها» که در واقع استفاده از فنون طراحی مانند رنگ، متن و قالب‌بندی» هستند. «شبکه» که گره‌ها با بازیگران را به‌هم مرتبط می‌کند و درنهایت «ساختار شبکه» که ترکیب آرایش و رشته‌های میان گره‌ها یا بازیگران شبکه است.

شبکه‌های اجتماعی، گونه‌ای از وب‌سایت‌های اینترنتی هستند که افراد، گروه‌ها و سازمان‌ها، در آن‌ها درباره یک یا چند ویژگی مشترک گرد هم می‌آیند و اطلاعات، مطالب و محتواهای خود را با یکدیگر به اشتراک می‌گذارند؛ با ظهور و بروز تکنولوژی های جدید وب، مثل فیس بوک، گوگل پلاس، یوتیوب، توئیتر، شبکه‌های اجتماعی مبتنی بر تعامل کاربران در ارتباط‌گرایی، تولید و به اشتراک‌گذاری محتوا هستند.

شبکه‌های اجتماعی (مجازی)، سایت یا مجموعه سایتی است که در آن کاربران می‌توانند علاقه‌مندی‌ها، افکار و فعالیت‌های خودشان را با دیگران به‌طور متقابل به اشتراک بگذارند و به عبارتی اصطلاحی برای توصیف ابزارها و پایگاه‌هایی است که در آن کاربران به وسیله آنها اقدام به انتشار و به اشتراک گذاری مطالب خود می‌کنند. این شبکه‌ها بر محور علاقه، ارزش، ایدئولوژی و نوستالژی شکل می‌گیرند، در آینده وضعیت افراد در شبکه‌های رسانه‌ای، تعیین‌کننده وضعیت آنها در جامعه خواهد بود. شبکه‌ها می‌توانند به دولت قوی‌تر با قدرت بیشتر شهروندان و برجسته شدن منافع اجتماعی منجر شوند.

دانشمندان مفهوم شبکه اجتماعی را به عنوان استعاره‌ای برای توصیف مجموعه‌ای از روابط میان افراد به کار

در این دیدگاه، مهم‌ترین مسئله روابط موجود در اجتماع است و واحد تشکیل‌دهنده ساخت جامعه با حداقل نوعی نظام رابطه‌ای در کوچک‌ترین مقیاس آن فرض می‌شود. از منظر این دیدگاه، جامعه چیزی فراتر از افراد و روابط اجتماعی آنها نیست. در دیدگاه شبکه، آنچه مورد مطالعه قرار می‌گیرد، روابط اجتماعی موجود بین مجموعه‌ای از افراد یا گروه‌ها و... است که از طریق آن می‌توان به تحلیل ساخت پرداخت. از همین روی، در تحلیل شبکه، بیشتر بر شکل و محتوا تأکید می‌شود تا تکیه بر خصوصیات و صفات کنشگران. این دیدگاه بر آن است که فرایندهای اجتماعی و پیامدهای فردی، حتی با وجود ویژگی‌های فردی ثابت مثل جنسیت، اساساً از طریق الگوی روابط بین کنشگران در شبکه‌های اجتماعی تعریف و مشخص می‌شوند.

سایت‌های شبکه‌های اجتماعی مبتنی بر وب هستند که با اتصال مردم با گروه‌ها با یکدیگر سبب به اشتراک‌گذاری اطلاعات از طریق اینترنت می‌شوند. الیسون و بوید معتقدند شبکه‌های اجتماعی مجازی خدمات مبتنی بر وبی هستند که اجازه می‌دهند افراد بتوانند: 1. در چارچوب یک سیستم مشخص، پروفایل‌های عمومی و نیمه‌خصوصی بسازند. 2. با سایر کاربرانی که در آن سیستم حضور دارند به تبادل نظر و اطلاعات بپردازند. 3. لیست پیوندهای خود و دیگرانی که در آن سیستم هستند را مشاهده کنند.

شبکه‌های اجتماعی، یکی از فراگیرترین فناوریهای قرن 21 است. "شبکه‌ای بودن" و "اجتماعی بودن" اجزاء این مفهوم مرکب است. رسانه اجتماعی زیرساخت وبی است که افراد و جوامع از طریق آن محتوای تولید شده توسط کاربر را به اشتراک گذاشته، با هم تولید، بحث و تعدیل می‌کنند، کلمه شبکه و اجتماع هر دو بر فراگیری و بالا بودن ضریب نفوذ این فناوری‌ها در دنیا اشاره دارد. استفاده این فناوری در طبقه دانشجو بیشتر از سایر طبقات جامعه است. پژوهش‌ها نشان داده تقریباً تمام دانشجویان حداقل در یک شبکه اجتماعی نام کاربری دارند و بیشتر کاربران در سن 18 تا 29 سال هستند.

اما برای پیداش این پدیده عصر جدید مزایا و معایبی هم قابل تصور است از جمله مزایای شبکه‌های اجتماعی عبارتند از:

کارکرد محتوایی و تبلیغی: امروزه شبکه‌های اجتماعی مشارکت کاربران در فعالیت‌ها را افزایش داده است. همراهی، تعاملات و نظرات نزدیک کاربران فضایی را برای معرفی و تبلیغ و همچنین همراستایی مخاطبان در جهت اهداف رسانه‌ای خود فراهم کرده است.

توسعه مشارکت‌های مفید اجتماعی: ایجاد انسجام اجتماعی در بین مردم و تسریع در سازماندهی فعالیت‌های مفید سیاسی و اجتماعی، از آثار مثبت شبکه‌های اجتماعی اس.

پویایی: شبکه‌های اجتماعی مجازی محیط مساعدی را برای مشارکت افراد در جامعه مجازی، برقراری روابط نمادین، کشف مجدد خود و بازتعریف هویت‌های دینی، اجتماعی، سیاسی و غیره فارغ از محدودیت‌ها و عوامل سرکوب‌کننده از طریق تعاملات مجازی و نمادین فراهم می‌کنند.

ایجاد جامعه جدید: شبکه‌های اجتماعی مجازی فضایی است که اجازه می‌دهد افراد در جامعه جدید زندگی کنند و در عین حال از مزایای ارتباطات هم استفاده نمایند. جایی که روابط چهره‌به‌چهره، همدلانه و عاطفی در کنار روابط اقناعی قرار می‌گیرد.

معایب شبکه‌های اجتماعی

تأثیرات منفیِ رفتاری: هر شبکه اجتماعی فرهنگ ارتباطاتی خاص خود را دارد، یعنی منش و گفتار مخصوص و منحصر به فردی را برای خود برگزیده است. البته می‌توان شبکه‌هایی را یافت که فرهنگ ارتباطاتی تقلیدی برای خود برگزیده‌اند. فرد با عضویت در هر شبکه اجتماعی درگیر نوع خاصی از فرهنگ ارتباطاتی می‌شود که شامل برخورد، تکیه‌کلام، اصطلاحات مخصوص، رفتار، تیپ شخصیتی و ظاهری و غیره است. بدون تردید، میزان تأثیرپذیری فرد از این محیط، صفر مطلق نخواهد بود. پس هر شبکه اجتماعی، هویت مطلوب خود را ترویج می‌کند.

هدر دادن زمان: جذابیت‌های شبکه‌های اجتماعی به قدری است که کاربران متوجه گذر زمان نمی‌شوند و با هدر دادن زمان از کارهای خود عقب می‌مانند.

انزوا و دور ماندن از محیط‌های واقعی اجتماع: جامعه مجازی، هیچ‌وقت جایگزین جامعه واقعی نخواهد شد؛ بلکه به عنوان تسهیل‌کننده تجارب اجتماعی عمل خواهد کرد.

تهدید حریم خصوصی: در شبکه‌های اجتماعی شرایط فراهم می‌شود که حریم خصوصی و اطلاعات کاربران را تهدید می‌کند. گاه با رأی دادن در گروه‌ها مورد شناسایی مدیران گروه‌ها، افراد و سازمان‌ها قرار می‌گیرند و سپس با برقراری ارتباطاتی امکان تسهیم اطلاعات شخصی به وجود می‌آید و بدین وسیله اطلاعات شخصی این کاربران در منابعی که مورد قبول نیست ذخیره و منتشر می شود. همین امر تهدید کننده حریم خصوصی کاربران می‌باشد.

غلامرضا مبارکی؛ کارشناس ارشد مدیریت برنامه‌ریزی

انتهای پیام/