ضعف تألیفات از مهمترین موانع پیش روی طرح گرنت در ایران

علی عسگری، مدیر تألیف انتشارات هوپا، در گفت‌وگو با خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم،‌ با اشاره به فعالیت‌های چند سال اخیر طرح گرنت (حمایت و ترجمه آثار ایرانی) گفت: گرنت طرحی است که در کشورهایی که توسعه‌ی فرهنگی دارند شکل گرفته است. ساختار اصلی آن یک یا چند بنیاد خصوصی یا دولتی است و برای انتشار کتاب به زبان‌های دیگر تلاش می‌کنند.

وی ادامه داد:‌ به طور مثال در کشور اسپانیا وقتی یک ناشر کتابی را به زبان مبدأ اسپانیایی انتخاب می‌کند، ابتدا جستجو می‌کند تا راه‌های ارتباطی برای حمایت انتشار کتاب به زبان مقصد وجود داشته باشد. برای این کار ویژگی‌هایی لازم است: نویسنده مهم باشد، کتاب ارزشمند باشد، نویسنده  جوان دارای آینده باشد. مثلاً فارسی را انتخاب می‌کند،‌ ما که ناشر کتاب به زبان مقصد هستیم، گزارش‌هایی از هزینه ترجمه کتاب و ... برای او ارسال می‌کنیم،‌ براساس این موارد و بودجه‌ای که خودشان سالانه برای نشر کتاب اختصاص می‌دهند، ناشر مقصد پذیرفته می‌شود و گاهی هم مورد قبول واقع نمی‌شود. اگر ناشر پذیرفته شود از او حمایت می‌کنند. ناشر مقصدی هم که پذیرش گرفته داخل کتاب می‌نویسد که برای نشر این کتاب از این گرنت استفاده کردیم.

این کارشناس حوزه نشر دربارهی روند و ظرفیت‌های این طرح در ایران  گفت:‌ در ایران مدت‌ها گرنت تعریف صحیحی نداشت. فضاهایی شکل گرفته بودند و زیرنظر وزارت ارشاد کار می‌کردند تا کتاب‌های فارسی را با مجوز به زبان‌های دیگر ترجمه کنند. مثلا اگر کتابی قرار بود از فارسی به زبان فرانسه ترجمه شود، مبلغی را به ناشر ایرانی پرداخت می‌کردند. که این کار اشتباه بود.

وی افزود: اشتباه در اینجا بود که فکر می‌کردند چون ناشر ایرانی توانسته توافق کند و کتابش را به زبان مقصد ترجمه کند، پس لازم است تا حمایت مالی شود. در نتیجه فرصت قراردادهای صوری و همراه با سوء‌استفاده مالی زیاد بود. بعد این روش را تغییر دادند تا وضعیت بهتر شود و قرار شد کتاب‌هایی که از نظر وزارت ارشاد قابل قبول است ترجمه شود و حمایت مالی دریافت کند. تا اینجا وزارت ارشاد طبق روش جهانی عمل کرده بود ولی چون معیارهای جهانی انتخاب یک اثر ادبی با ایران متفاوت است از روش جدید وزارت ارشاد هم استقبال نشد.

عسگری تصریح کرد: چند سال پیش وزارت ارشاد قانون گرنت را تغییر داد و اوضاع بهتر شد. یعنی حالا  وزارت ارشاد از ناشر مقصد حمایت می‌کند. به این شکل که اگر قرار باشد کتابی از فارسی به زبان فرانسه ترجمه شود، ناشر مقصد در فرانسه مورد حمایت قرار می‌گیرد و بخشی از هزینه‌ چاپ این کتاب را گرنت ایرانی پرداخت می‌کند. بنابراین هم ساختار گرنت ایرانی به ساختار گرنت جهانی نزدیک شد و هم شرط محتوای کتاب برداشته شد. 

وی با اشاره به دیگر  مزیت‌های طرح گرنت تصریح کرد:  اگر ناشر خارجی قصد دارد کتاب ایرانی موجود در ایران را چاپ کند طبق یک سری آیین نامه باید کار را به سرانجام برساند. مثلا ناشر مقصد باید تعداد هزار نسخه کتاب را چاپ کند، ترجمه دقیق باشد، قرارداد کتاب درست بسته شده باشد، ناشر بتواند کتاب‌های چاپ شده را بفروشد. طبق این موارد گرنت ایرانی شکل می‌گیرد و ناشر خارجی متوجه می‌شود که چنین امکانی برای همکاری با ایران وجود دارد. 

عسگری ساخت وب‌سایت طرح گرنت را یکی از گام‌های مؤثر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی خواند و گفت: به تدریج اشکالات کار برطرف شد. وب سایت آن ساخته شد. ناشران مقصد می‌توانستند فایل‌هایشان را در وب سایت ایران بارگذاری کنند و راه‌های سوءاستفاده کمتر شد. هیئت‌هایی هم برای نظارت برقرارداد و حق کپی رایت شکل گرفتند. چند گزینه در این فرآیند مهم شدند. اول اینکه قرارداد درستی بین ناشر ایرانی و خارجی بسته شود و هیئت ناظر بر قرارداد هم ویژگی‌هایی که یک قرارداد درست دارد را کنترل کنند. دوم اینکه حداقل تیراژ لازم در کشور مقصد چاپ شود. یعنی قرار نیست تعدادی کتاب محدود برای دلخوش کردن ما چاپ شود و یا نسخه  الکترونیکی داشته باشد، چون قبلا از این موارد اتفاق افتاده است. یعنی حداقل هزار نسخه از کتاب چاپ شود. سوم اینکه هزینه‌ گرنت  بعد از چاپ به ناشر مقصد تعلق می‌گیرد.

وی افزود:‌ سپس ناشر مقصد نسخه‌های چاپ شده‌ کتاب را به دبیرخانه‌ گرنت ایران می‌فرستد. بعد از اینکه کتاب از نظر ترجمه و کیفیت از ایران تایید گرفت، گرنت به ناشر مقصد پرداخت می‌شود. این روند میزان سوءاستفاده از قرارداد را کاهش می‌دهد.  

عسگری در ادامه این گفتگو به موانع پیش رو اشاره کرد  و گفت:‌ علت اینکه چرا گرنت ایران برخلاف گرنت جهانی با محتوای کتاب کاری ندارد این است که تعداد قراردادهای کپی رایت بسته شده بین ایران و کشورهای دیگر کم است. فروختن حق کپی رایت یک کتاب ایرانی به ناشر خارجی فرآیند سختی دارد. اولین مشکل عضو نبودن ایران در کنوانسیون برن است. پس وقتی ما در ایران کتاب را بدون حق کپی رایت ترجمه و چاپ می‌کنیم، دلیلی ندارد که کشورهای دیگر برای چاپ کتاب ایرانی به زبان دیگری به ایران حق کپی رایت پرداخت کند. وقتی ایران عضو کنوانسیون برن نیست، اگر کشوری کتاب ایرانی را بدون حق کپی رایت ترجمه و چاپ کند پس کار غیرقانونی نکرده و جایی هم نمی‌تواند با آنها برخورد کند. رعایت نکردن حق کپی رایت بزرگ‌ترین مشکل است.بعد از آن مشکلات مالی و تحریم است. نقل و انتقال پول بین ایران و کشورهای دیگر خیلی سخت است. مشکل بعدی برای مهجور ماندن زبان فارسی و توان عرضه اثر ایرانی در دنیا است. مثلا رمانی به زبان فارسی داریم و می‌خواهیم یک ناشر خارجی آن را ترجمه و منتشر کند اما توان ارائه‌ آن را نداریم چون با بازار جهانی مبادله‌ کتاب آشنا نیستیم. در مجموع اگر کتاب باکیفیتی هم داشته باشیم نمی‌توانیم عرضه‌اش کنیم. به دلیل مسائلی که گفتم فروختن کتاب ایرانی به ناشر خارجی مشکل است.

این ناشر ادامه داد:‌ بنابر همین مشکلات تصمیم گرفته شد که هر کتاب ایرانی که گرنت می‌گیرد محدودیت محتوایی نداشته باشد تا به مرور ناشران خارجی به ترجمه و انتشار کتاب ایرانی علاقه‌مند شوند. خوشبختانه این کار اثرگذار بود. در طی سال‌های اخیر قراردادهایی بین ایران و کشورهای دیگر بسته شد و کتاب‌هایی هم چاپ شدند. در حال حاضر اوضاع به گونه‌ای شده که در مورد مکاتبات ناشران ایرانی و خارجی سوال پیش می‌آید که از این کتاب ایرانی حمایت مالی می‌شود یا نمی‌شود. یعنی ناشر خارجی به وجود چنین حمایت مالی در ایران آگاه شده است. اگر تعداد بیشتر باشد و بودجه لازم در نظر گرفته شود مسائل محتوای کتاب هم در ایران مهم می‌شود.

وی افزود:‌ حمایت کردن ایران از یک گرنت به چند مورد بستگی دارد: نخست زبان کتاب،‌ یعنی گستردگی مخاطب کتاب به نسبت زبان آن کشور، خودِ کشور مقصد، قوی بودن یا نبودن ناشر برای بازاریابی کتاب (یعنی ناشر شناخته شده بهتر کتاب را عرضه می‌کند). از نظر من وضعیت فعلی گرنت ایران خوب است. دولت هرساله بودجه‌ای برای این بخش تعیین می‌کند و امیدوارم تداوم داشته باشد. کشورهایی که در ادبیات شبیه به ما هستند همین وضعیت را داشتند مثلا در ترکیه طرح تِدا برای حمایت از آثار ادبی زبان ترکی شکل گرفت. این طرح برای شناخته شدن نویسندگان ترکیه تاثیر داشت. تاثیرش به جایی رسید که نویسندگان ترکیه‌ای جایزه‌ نوبل ادبیات را هم گرفتند. همان‌طور که گفتم  امیدواریم این طرح تداوم داشته باشد و موانع راه برداشته شود.

عسگری با اشاره به این موانع گفت:‌ چند مانع مهم وجود دارد، عضو نبودن ایران در کنوانسیون برن و ضعف تالیف ما و دوم تحریم و مشکلات مالی، سوم آشنا نبودن ما با بازار نشر جهانی. دبیرخانه‌ گرنت کارگاه‌های آموزشی در این زمینه برگزار کرده است. گرنت جهانی در نمایشگاه‌های معتبر جهانی کتاب مثل نمایشگاه کتاب فرانکفورت در غرفه‌ ایران شرکت می‌کنند و اِستند مخصوص دارند و این طرح را به ناشران کشورهای دیگر معرفی می‌کنند. بحث دیگر برگزاری دوره‌های آزمایشی است که برای ناشران سمینار برگزار می‌کنند و راه و روش عرضه‌  کتاب در بازار جهانی را آموزش می‌دهند. بحث دوم آژانس‌های ادبی هستند که امیدوارم در ایران قوی‌تر بشوند. آژانس‌های ادبی جهان هم به دلیل تجربه‌ بیشتر می‌توانند برای ایران مفید باشند. امیدوارم کم‌کم راه برای آثار ایرانی در جهان باز شود. 

انتهای پیام/