اشتغال‌زایی در زندان‌های ایران|برنامه‌ریزی برای حرفه‌آموزی ۷۸ هزار زندانی / حقوق زندانیان شاغل چقدر است؟

به گزارش خبرنگار قضائی خبرگزاری تسنیم، فقدان مهارت شغلی فرد، یکی از علل اصلی بیکاری در جامعه محسوب می‌شود که در نتیجه آن برخی از افراد در جهت تأمین معیشت زندگی، گرایش به هنجارشکنی و ارتکاب جرم پیدا می‌کنند. مقصد انتخاب این مسیر نادرست زندان است؛ اما زندان همیشگی نیست و زندانی، با پایان یافتن دوران محکومیت خود به جامعه بازخواهد گشت. حال دو مسیر پیش روی زندانی آزادشده قرار دارد؛ یا در همان مسیر قبلی قدم بردارد یا اینکه؛ مسیر زندگی درست را انتخاب کند که این هم نیازمند حرفه‌آموزی و اشتغال و کسب درآمد است. بنابراین جامعه برای آنکه از حجم ناهنجاری‌های خود بکاهد، نیازمند آموزش به هنجارشکنان است تا آنها را به آغوش خود بکشاند. اما متولی آموزش حرفه و کسب و کار زندانیان چه کسی است؟ در نظر اول اذهان به سمت زندان می‌رود؛ محل نگهداری زندان در بازه‌های زمانی که در بسیاری از اوقات، کوتاه هم نیستند.

تکلیف به‌عهده کیست؟

سازمان زندان‌ها با همکاری دستگاه‌های اجرایی از جمله سازمان آموزش فنی‌وحرفه‌ای کشور، مکلف به توانمندسازی شغلی زندانیان فاقد مهارت شده‌اند تا ضمن غنی‌سازی اوقات فراغت آنها، با مشارکت مراکز عمومی و خصوصی از جمله انجمن حمایت از زندانیان، بنیاد تعاون زندانیان، اشخاص حقیقی و حقوقی و گروه‌های جهادی و خیّرین، زمینه اشتغال‌زایی پایدار برای این قبیل زندانیان را حین تحمل کیفر و پس از آزادی فراهم کنند و احتمال بازگشت مجدد آنان به زندان‌ها را به حداقل برساند.

قانون و حقوق کار برای زندانی

نگاه به زندان از منظر حقوق بشری از موضوعات مورد توجه و پربحث محفل‌های حقوقی بوده است. از این منظر ماهیت حقوقی کار و اشتغال زندانیان در سیستم‌های کیفری را می‌توان در سه سرفصل تقسیم‌بندی کرد؛ «کار برای زندانیان یک تکلیف است»، «کار برای زندانیان حامی محسوب می‌شود» و «کار برای زندانیان تلفیقی از تکلیف و حق است».

اما در اسناد قانونی و بالادستی سازمان‌ زندان‌ها، در باب مهارت‌آموزی و ایجاد اشتغال برای زندانیان پیش‌بینی‌های قانونی و بخشنامه‌ای انجام شده است. این قوانین و بخشنامه‌ها را می‌توان در 6 بند مورد توجه قرار داد: «ماده 2 قانون تبدیل شورای سرپرستی زندان‌ها به سازمان زندان‌ها و اقدامات تأمینی و تربینی کشور»، «بند (پ) ماده 113 قانون برنامه ششم توسعه کشور و آئین‌نامه اجرایی آن»، «بند (ج) ماده 38 قانون احکام دائمی کشور و آئین‌نامه اجرایی آن»، «آئین‌نامه اجرایی سازمان زندان‌ها و اقدامات تأمینی و تربیتی کشور»، «سند تحولی قوه قضائیه» و «اولویت هفتم از اولویت‌های دوازده‌گانه سازمان زندان‌ها در سال 1399».

جدیدترین خبرها و تحلیل‌های ایران و جهان را در کانال تلگرامی تسنیم بخوانید. (کلیک کنید)

جدیدترین خبرها و تحلیل‌های ایران و جهان را در کانال اینستاگرامی تسنیم بخوانید. (کلیک کنید)

مطابق این بندهای 6 گانه، مهارت‌آموزی و اشتغال به کار زندانیان منوط به تقاضای زندانی است و از این حیث شرکت در دوره‌های آموزش فنی‌وحرفه‌ای و کار در زندان، یک حق از حقوق زندانی محسوب می‌شود که در صورت اعلام از سوی زندانی باید تأمین شود و زندانیان داوطلب کار در کارگاه‌های صنعتی، کشاورزی و خدماتی داخل زندان با کسب نظر شورای طبقه‌بندی زندان به کار گمارده می‌شوند.

اما اعزام به کار زندانیان شاغل به کارگاه‌های وابسته به زندان در پوسته بیرونی و یا به مراکز خصوصی خارج از زندان طبق تبصره ماده 124 آئین‌نامه‌ اجرایی سازمان زندان‌ها منوط به تصویب شورای طبقه‌بندی و تأیید مرجع قضائی است که در صورت موافقت در مراحل قانونی لازم، محقق خواهد شد.

ارائه گواهینامه بدون درج نام زندان

سازمان زندان‌ها با توجه به بندهای 6 گانه‌ای که توضیح آن ارائه شد، در خصوص مهارت‌آموزی و اشتغال زندانیان وظایفی دارد که از جمله آنها می‌توان به این موارد اشاره کرد: «ایجاد امکانات و تسهیلات لازم در زمینه اصلاح و ارشاد و آموزش زندانیان و اشتغال و حرفه‌آموزی آنها»، «برگزاری دوره‌های مهارت‌آموزی برای زندانیان فاقد مهارت و ارائه گواهینامه معتبر به زندانیان کارآموزان بدون درج عبارت زندان در گواهینامه‌ آنان با همکاری سازمان آموزشی فنی‌وحرفه‌ای و سایر نهادها و مراکز آموزشی»،‌ «جذب کمک‌های مردمی و مؤسسات خیریه»، «برنامه‌ریزی برای اشتغال زندانیان داوطلب کار با استفاده از امکانات سازمان و نیز سرمایه‌های دولتی، بانک‌ها، تعاونی‌ها، بخش خصوصی و تلاش در جهت خودکفایی زندان‌ها»، «تعیین سیاست‌ها و استراتژی مناسب به منظور ارائه آموزش‌های حرفه‌ای مناسب و حفظ اشتغال پایدار مددجویان پس از آزادی با هدف استانداردسازی، تغییرات احتمالی تاکتیکی در برنامه‌ها و سیاست‌ها و بهبود روش‌های اجرایی»، «پرداخت دستمزد به زندانیان شاغل براساس روزمزدی یا کارمزدی» و «برقراری ارتباط با مراکز صنعتی، کشاورزی و کارآفرینی و وزارتخانه‌ها و سایر نهادهای دولتی و غیردولتی و گروه‌های جهادی به منظور فراهم کردن فرصت‌های اشتغال و حرفه‌آموزی مددجویان و جذب کمک‌ها و منابع مالی و یا سایر منابع در جهت کمک به اشتغال زندانیان در حین تحمل کیفر و پس از آزادی».

هدف از اشتغال زندانیان چیست؟

سازمان زندان‌ها برای اشتغال و حرفه‌آموزی زندانیان اهدافی را دنبال می‌کند که از اهداف مهم سیاست‌های اصلاحی و تربیتی زندانیان با محوریت مهارت‌آموزی و اشتغال ، کاهش آسیب رفتارهای پرخطر در زندان‌ها، بازسازی شخصیتی و بازاجتماعی نمودن و توانمندسازی شغلی و اعتماد به نفس زندانیان، کاهش آمار جرم و بزهکاری و نرخ بیکاری در جامعه، تعدیل بازگشت مجدد به زندان‌ها و احیای زندگی شرافتمندانه پس از آزادی در جامعه است.

از دیگر اهداف برنامه‌های اشتغال و حرفه‌آموزی زندانیان به‌ویژه محکومان به حبس‌های دراز‌مدت در دو زمینه اصلاحی و تربیتی و نیز کمک به تأمین معاش خانواده‌ زندانی با ارتقای مهارت‌های شغلی لازم و در حین تحمل حبس و پس از آزادی خواهد بود.

حال سازمان زندان‌ها برای تحقق اهداف یادشده، برنامه حرفه‌‌آموزی به تعداد  78 هزار و 278 نفر از محکومان - که حدود 48 درصد کل محکومان هستند – را برای امسال پیش‌بینی کرده است که تحقق این اقدام مهم نیازمند برگزاری دوره‌های مهارت‌آموزی و مشاوره شغلی در خوشه‌های صنعتی، خدماتی، کشاورزی و فرهنگ و هنر متناسب با نیاز روز جامعه و با استانداردهای نوین آموزشی با همکاری سازمان آموزش فنی‌وحرفه‌ای کشور، وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، سازمان جهاد کشاورزی و همچنین آموزش در محیط واقعی کار در کارگاههای اشتغال زندان‌ها تحت نظارت سازمان آموزش فنی‌وحرفه‌ای کشور است.

از سویی دیگر، اشتغال مولد در سه بخش کارگاهی، خوداشتغالی داخل زندان و اعزام به کار به مراکز خصوصی خارج از زندان برای 50 درصد محکومان واجد شرایط از سوی سازمان زندان‌ها برنامه‌ریزی شده که تحقق آن هم نیازمند برنامه توسعه و تکمیل کارگاه‌های صنعتی و نیمه‌صنعتی موجود در زندان‌ها، برنامه‌ریزی تولید در واحدهای کشاورزی و ارتقای کیفیت واحدهای خدماتی با حمایت قوه فضاییه و دولت و جلب مشارکت و سرمایه گذاری مراکز حقیقی و حقوقی می باشد .

سازمان زندان‌ها و مهارت‌آموزی زندانیان

گفته شد که در سال جاری با رویکرد تحولی سیاست‌ها و برنامه‌های قوه قضائیه و سازمان زندان‌ها، ایجاد اشتغال مولد و پایدار برای 50 درصد از محکومان واجد شرایط در دستور کار سازمان زندان‌ها قرار گرفته است. در این راستا با تلاش بیش از پیش برای توسعه و تقویت زیرساخت‌های لازم متناسب با آمار محکومان واجد شرایط و با بسیج همه منابع و امکانات و استفاه حداکثری از ظرفیت‌های موجود زندان‌ها و بهره‌گیری از خدمات و امکانات وابسته به مراکز دولتی و جلب مشارکت و سرمایه‌گذاری بخش غیردولتی اعم از انجمن‌های حمایت از زندانیان، بنیاد تعاون زندانیان، گروه‌های جهادی و سازمان‌های مردم‌نهاد و خیریه و کارآفرینان حقیقی و حقوقی در قالب انواع قراردادهای مشارکتی، سرمایه‌گذاری، بهره‌برداری و ... اشتغالزایی مولد به میزان 26.8 درصد از محکومان واجد شرایط در سه بخش اشتغال کارگاهی داخل زندان‌ها، خوداشتغالی زندانیان در داخل بندها و اشتغال اعزام به کار به مراکز خصوصی خارج از زندان‌ها محقق شده است.

در بخش حرفه‌‌آموزی با توجه به محدودیت‌های ستاد ملی کرونا به دلیل عدم اعزام مربی از سوی سازمانهای متولی مهارت آموزی ، مراکز آموزشی در زندان‌ها بعضاً تعطیل بوده و یا با توجه به منشور ابلاغی سازمان فنی‌وحرفه‌ای از یک سوم ظرفیت آموزشی استفاده شده و بر این اساس و با توجه به محدودیت‌های ذکرشده، عملکرد حرفه‌‌آموزی در 6 ماهه اول سال جاری برای حدود 14 هزار نفر و به عبارتی برای 8 درصد محکومان کشور اجرایی گردیده است.

اما با آزادی زندانیان، به‌ویژه در دوره‌ای که کاهش جمعیت زندانی مورد تأکید مسئولان قضائی است، اشتغال او رها نمی‌شود. در همین راستا مشاوره و حمایت شغلی از زندانیان آزادشده برای جذب در بازار کار توسط مراکز مراقبت پس از آزادی سازمان زندان‌ها صورت می‌گیرد و در آن موضوعاتی همچون مشاوره و هدایت شغلی، و نیز ارائه وام خوداشتغالی به زندانیان آزاد شده متقاضی مورد توجه است.

نوع همکاری بر چه اساسی تعیین می‌شود؟

همانطور که گفته شد؛ امکانات موجود سخت‌افزاری و نرم‌افزاری و قانون و اسناد قضائی و حقوق شهروندی برای اشتغال زندانیان پیش بینی گردیده است؛ اما این نکته را باید عنوان کرد که اشتغال، موضوع اجباری برای زندانی نیست و اشتغال به‌کار زندانی کاملاً داوطلبانه و اختیاری است و اجباری برای اشتغال زندانی وجود ندارد.

نحوه همکاری زندانی در خصوص اشتغال با زندان به‌صورت روزمزدی یا کارمزدی (قطعه‌ای، سری‌کاری، رجی، تعداد و ...) بر مبنای ماده 129 آئین‌نامه اجرایی سازمان زندان‌ها متناسب با درجه مهارت زندانی تعیین می‌شود که طی دستورالعمل واحدی از سوی سازمان تعیین و ابلاغ می‌شود.

همچنین میزان درآمد یا دستمزد زندانی شاغل بر مبنای میزان مهارت و تخصص وی (ساده، نیمه‌ماهر، ماهر) تعیین و به حساب بانکی زندانی و خانواده او واریزمی‌شود.

حداقل دستمزد روزانه زندانی با 8 ساعت کار در هر سه سطح مهارتی اینگونه تعیین شده است:

زندانی شاغل با سطح مهارت ساده حداقل 35 درصد مصوبه شورای عالی کار در آن سال، سطح نیمه ماهر حداقل 45 درصد مصوبه شورای عالی کار و سطح ماهر حداقل 55 درصد مصوبه شورای عالی کار. البته سازمان زندان‌ها تأکید دارد که دستمزدهای تعیین‌شده «حداقل» دستمزد روزانه است. همچنین تعیین سطح مهارت زندانی را مسئول اشتغال و حرفه آموزی زندان و مسئول کارگاه تعیین می‌کنند.

انتهای پیام/