تأملی در آسیب‌شناسی پژوهش در حوزه دفاع مقدس و مقاومت
در این یادداشت سعی شده است به‌طور اجمالی به آسیب‌هایی پژوهش در حوزه دفاع مقدس و مقاومت، اشاره شود که نیاز امروز جامعه است.
به گزارش خبرگزاری تسنیم به نقل از مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، حسن علایی طی یادداشتی به‌طور اجمالی به آسیب‌هایی که متوجه پژوهش در حوزه دفاع مقدس و مقاومت است اشاره کرده و می‌نویسد:
1- یکی از نقاط ضعف پژوهش‌های انجام‌شده در حوزه دفاع مقدس و مقاومت، اتکای پژوهش‌ها بر اقدام فردی است، نه جمعی. کمتر پژوهش انجام‌شده را سراغ داریم که مبتنی و متکی بر کار جمعی باشد. درحالی‌که ابعاد گسترده حتی موضوعات جزئی دفاع مقدس نیز ایجاب می‌کند پژوهش‌ها توسط گروه‌های پژوهشی انجام شود، نه فرد. در حال حاضر، در سطح دنیا و مراکز عمده پژوهشی، فعالیت‌های پژوهشی معمولاً توسط گروه‌های پژوهشی که شامل کارشناسان و صاحب‌نظران حوزه مربوطه است انجام می‌شود، لیکن در کشور ما، کار جمعی کمتر صورت می‌گیرد و عمده تولیدات پژوهشی ماحصل تلاش فردی است. این روش، ضعف‌هایی ازجمله طولانی شدن زمان انجام پروژه و گاه فرسایشی شدن را به دنبال دارد. مضافاً این‌که اتقان موارد پژوهشی در سیر انجام پژوهش و نتایج به‌دست‌آمده متکی بر توانمندی علمی یک نفر خواهد بود؛ درحالی‌که در کار جمعی و مشارکتی توان علمی و فکری چند نفر در خدمت پیشبرد پژوهش قرار خواهد گرفت و بالمآل ایجاد هم‌افزایی خواهد کرد.
2- در کارهای پژوهشی ارجاع به اسناد و مدارک موضوعیت دارد و یکی از نقاط قوت پژوهش‌ها بهره‌مندی از اسناد و مدارک متقن است. در خصوص دفاع مقدس و مقاومت، با توجه به این‌که طرف‌های درگیر چندجانبه است، لذا می‌بایست ارجاع به اسناد و مدارک از جامعیت برخوردار باشد؛ به‌عبارت‌دیگر در جنگ تحمیلی عراق علیه ایران حداقل دو کشور و در نگاهی وسیع‌تر و واقعی‌تر و طبق گزارش‌های دقیق، بیش از سی کشور دخالت مستقیم و غیرمستقیم داشتند؛ بنابراین اگر قرار است در پژوهش‌ها و تحقیقات به اسناد و مدارک ارجاع شود باید به همه یا قسمت عمده‌ای از اسناد و مدارک مرتبط دسترسی پیدا کرد. درواقع در انجام پژوهش‌ها باید به دنبال نگاه بیرونی هم بود. در حال حاضر با گذشت بیش از سه دهه از پایان جنگ، دسترسی به اسناد و مدارک خارجی مقدور است. بسیاری از کشورهای درگیر جنگ عراق و ایران اسنادی که زمانی محرمانه تلقی می‌شده است را از طبقه‌بندی خارج و در دسترس عموم قرار داده‌اند. بهره‌مندی از مدارک و اسناد سایر کشورها زوایای پنهانی از جنگ را آشکار خواهد کرد که قبلاً دیده نشده است.
3- مخاطبین و جامعه هدف و بهره‌برداران پروژه‌های پژوهشی دفاع مقدس و مقاومت معمولاً معین و مشخص نیستند. درواقع روشن نیست که پژوهش‌های انجام‌شده و یا در دست اقدام برای چه قشری از مخاطبین فراهم آمده است، اصلاً پژوهش‌ها مخاطب دارد یا نه؟ گرچه مخاطب‌محوری را نمی‌توان و نباید جایگزین مساله‌محوری کرد اما نیم‌نگاه جدی به مخاطب هر پروژه‌ی پژوهشی هم قدری لازم است.
4- در پژوهش‌ها نیازسنجی دیده نمی‌شود و پژوهش‌ها بر اساس نیاز روز جامعه انجام نمی‌گیرد. این در حالی است که معمولاً پژوهش‌ها برای پاسخگویی به نیازهایی تعریف می‌شود. لذا مجرد پژوهش گرچه خالی از فایده نیست اما اگر نتواند نیازی را که از پیش تعریف شده مرتفع کند انگیزه پژوهش و پژوهشگر را تأمین نکرده است؛ بنابراین منطقی است که یکی از سرفصل‌های هر پژوهشی در حوزه دفاع مقدس ناظر بر پاسخگویی به نیازی باشد که قبلاً شناسایی و موردتوجه قرارگرفته شده است.
5- ضعف در شیوه‌ها و روش‌های پژوهشی محسوس است. برخی از پژوهش‌های انجام‌شده و یا در دست اقدام بر اساس روش‌های سنتی پیگیری می‌شود و گاهی ملاحظه می‌شود که پژوهشگر حتی آشنایی اولیه هم با روش‌های متداول پژوهش ندارد اما موضوع جدّی پژوهشی را عهده‌دار شده است!
6- عدم جامع‌نگری از حیث درگیر بودن نهادها و دستگاه‌های مرتبط نیز از آسیب‌های جدی حوزه پژوهش در عرصه دفاع مقدس و مقاومت است. به‌بیان‌دیگر گاه ملاحظه می‌شود که یک موضوع و مسئله پژوهشی به چند دستگاه، نهاد و سازمان دولتی و غیردولتی مرتبط است اما پژوهشگر به دلایل متعدد از مراجعه به مراکز ذی‌ربط امتناع می‌کند، لذا نتایج حاصله از پژوهش جامعیت لازم را ندارد.
7- طولانی شدن و فرسایشی شدن زمان انجام پروژه‌های پژوهشی از دیگر آسیب‌های جدی این حوزه است. برآورد نادرست و غیرواقعی از زمان لازم برای انجام پروژه باعث می‌شود که پژوهشگر با کمبود وقت مواجه شود و نتواند مقدار زمان مناسب را برای اجرای پروژه در نظر بگیرد. معمولاً در این حالت از کمیت و کیفیت کار کاسته می‌شود.
8- عدم دسترسی به آمار درست و عدم راستی آزمایی آمارهای ارائه‌شده بعضاً موجب می‌شود که آمار متفاوت و گاه متناقض در پژوهش‌های در دست اقدام ارائه شود که بالتبع مایه سوءبرداشت و سوءاستفاده دیگران واقع می‌شود. عدم همکاری نهادها و سازمان‌های ذی‌ربط برای در اختیار گذاردن آمار، معضلی غیرقابل‌توجیه است.
9- موازی کاری، کارهای تکراری و جزیره‌ای عمل کردن مراکز پژوهشی و عدم ارتباط و تعامل فی‌مابین جهت هم‌افزایی، از دیگر معضلات حوزه پژوهش درباره موضوعات دفاع مقدسی است. گاه دیده می‌شود که یک موضوع مربوط به دفاع مقدس دست‌مایه پژوهش در چند مرکز پژوهشی قرار گرفته است. این اتفاق موجب هرز رفتن بودجه‌های هنگفت پژوهشی، اتلاف وقت و منابع نیروی انسانی است.
10- از دیگر مشکلات حوزه پژوهش درباره موضوعات دفاع مقدس تن ندادن پژوهشگران به کارهای پژوهشی در این زمینه است. تعداد کم پژوهشگران نسبت به موضوعات پژوهشی موجب شده است که تعداد متنابهی از موضوعات پژوهشی دفاع مقدس روی زمین بماند! این مهم لزوم آموزش و تربیت نیروی انسانی ویژه تحقیق و پژوهش درباره موضوعات حوزه دفاع مقدس و فراهم آوری و ایجاد زمینه‌های مناسب ترغیبی و تشویقی پژوهشگران جهت توجه به موضوعات دفاع مقدس را مضاعف می‌سازد. حمایت از پایان‌نامه‌های کارشناسی ارشد و رساله‌های دکتری یکی از راهکارها تلقی می‌شود.
11- دسترسی به منابع خارجی یکی از شرایط لازم برای انجام کارهای پژوهشی است. باوجود اهمیتی که این موضوع دارد اما کمتر مرکز پژوهشی است که حاضر به تأمین بودجه و منابع مالی برای دسترسی به منابع مذکور است. عدم پشتیبانی مادی و معنوی از پژوهشگران برای دسترسی به منابع خارجی معضلی است که تأثیر مستقیم بر افت کیفیت پروژه‌های پژوهشی دارد.
سهم ناچیز پژوهش از بودجه سالیانه کشور (1.1 درصد) و فاصله تا وضع مطلوب (4 درصد) به‌رغم روند افزایشی اعتبارات تحقیق و توسعه در کشور، سایه سنگین خود در حوزه پژوهش درباره دفاع مقدس را هم نشان می‌دهد.
12- عدم وجود مرکزی مادر برای جمع‌آوری سوابق و پیشینه فعالیت‌های پژوهشی، پژوهشگران و ارائه نظام موضوعات از دیگر مشکلات این حوزه است. فقدان بانک جامع اطلاعاتی از پژوهش‌های انجام‌شده یا در دست اقدام، به‌نوبه خود آثار سوئی را به این حوزه تحمیل می‌کند.
13- پژوهش در حوزه دفاع مقدس و مقاومت به‌عنوان گفتمان عمومی و جاافتاده در مراکز دانشگاهی و پژوهشی درنیامده است. اغلب پژوهش‌ها صبغه‌ی سفارش سازمانی دارد و به‌عنوان یک فرهنگ پژوهشی تلقی نشده است. باوجود بیش از 1500 استاد واحدهای درسی دفاع مقدس در سطح دانشگاه‌ها، تبدیل پژوهش در حوزه دفاع مقدس و مقاومت به گفتمان عمومی، حداقل در سطح دانشگاه‌ها، کار سختی به نظر نمی‌رسد.
انتهای پیام/
