برون‌رفت از چالش‌های ارزی اقتصاد ایران با راه‌اندازی بورس ارز

به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم، در روزهای اخیر موضوع افزایش تورم نقطه‌ای در تیر ماه واکنش بسیاری از صاحب‌نظران اقتصادی را برانگیخته است. برخی از دستگاههای دولتی به‌صراحت عامل افزایش تورم در ابتدای تابستان امسال را به موضوع افزایش نرخ ارز ارتباط داده‌اند. نکته جالب توجه اینکه در بسیاری از اقتصادهای دنیا به‌دلیل شیوع کرونا عملاً افزایش نرخ بیکاری ناشی از رکود باعث کاهش نرخ تورم شده است. موضوع نوسانات ارزی همواره یکی از دلایل جهش نرخ  تورم در اقتصاد ایران عنوان شده است. نکته جالب توجه دیگر اینکه سیکل جهش نرخ ارز برای مدتها هر 5 سال یک‌بار تکرار می‌شد اما برای نخستین بار پس از جهش ارزی سال 97 در ابتدای سال 99 و بعد از گذشت 2 سال سیکل رشد نرخ ارز تکرار شد. برخی کارشناسان موضوع بورس ارز را برای کنترل نوسانات خارج از قاعده دلار و سایر ارزها پیشنهاد می‌دهند، در همین خصوص با سید محمدحسن ملیحی کارشناس اقتصادی به گفتگو نشستیم.

تسنیم: نابسامانی‌های اخیر در بازار ارز و صرافی‌ها چگونه شکل گرفته است و چه تبعاتی دارد؟

سید محمدحسن ملیحی: بازار ارز در کشور توسط بانک مرکزی و بر اساس سیاستهای پولی دولت و میزان عرضه و تقاضا در بازار مدیریت می‌شود. در دهه‌های گذشته و در دوره‌های زمانی مشابه جهت حفظ و کنترل تورم، با افزایش عرضه در بازار، چندین سال نرخ ارز ثابت و پس از فشار نقدینگی و عدم تعادل عرضه نسبت به گستردگی تقاضا، قیمت ارزهای خارجی، جهشی بزرگ می‌کرد که از طرفی مانند یک توفان شدید به اقتصاد ملی آسیب می‌رساند و از طرفی دیگر قدرت خرید مردم را به حد چشمگیری کاهش می‌داد. در سال گذشته یک بازار "بین‌صرافی"  تشکیل شده که عمده نیاز بازرگانی کشور شکل را داده است و در آن قیمت ارز نیمایی کشف می‌شود اما همواره بازاری آزاد در صرافی‌ها وجود داشته است که قیمت کشف‌شده در آن ارز آزاد یا سنا نام دارد. عرضه‌کنندگان ارز که همان صادرکنندگان می‌باشند، حاضر به عرضه در بازار نیمایی نیستند چراکه همواره طمع نرخ بازار آزاد را دارند از طرفی در بازار آزاد، مردم با هدف حفظ ارزش دارایی خود، اقدام به خرید ارز می‌نمایند و از طرفی سفته‌بازان با امید افزایش قیمتها، تقاضا در این بازار را افزایش می‌دهند و در شرایط تورمی، با توسعه سمت تقاضا فشار به بانک مرکزی جهت عرضه اسکناس ارز افزایش می‌یابد.

همان‌طور که در شرایط جنگی، نگهداشت اسلحه در انبارخانه‌ها به‌عنوان ابزار سرمایه‌گذاری موجب اختلال در امنیت ملی می‌شود، در شرایط تحریمی نیز نگهداشت ارز با نگاه سرمایه‌گذاری و یا سفته‌بازی، موجب افزایش نادرست تقاضای ارز می‌شود و قیمت ارز به‌جهت عدم توان پاسخگویی بانک مرکزی، به‌طور کاذب افزایش می‌یابد. این افزایش قیمت ایجادشده، بیانگر عوامل اقتصادی نیست و این افزایش قیمت موجب التهاب در بازارهای مالی و افزایش قیمتها و عدم توازن در کل اقتصاد کشور می‌شود.

تسنیم: برای حل این مشکلات عدیده که اثرات بسیار مخربی بر اقتصاد، قدرت خرید و معیشت مردم دارد، آیا هیچ راهکاری وجود ندارد؟ و چه باید کرد؟

ملیحی: چرا، این مسائله بین اهل‌فن یک راهکار اساسی دارد اما حرکت به‌سمت آن نیازمند یک جسارت و اهتمام مدیریتی توسط مسئولین ذی‌ربط است. این مشکلات حل خواهد شد با تشکیل یک بازار و یا سامانه معاملات ارز با 2 تبصره:

1. تنها مرکز معاملات ارز باشد یعنی تمامی معاملات، اعم از خرد یا عمده در آن شکل بگیرد مانند معاملات خرد یا بلوکی سهام در بورس با افشای منشأ ارز، و هر معامله ارزی، خارج از این بازار ممنوع گردد (به‌جای ممنوعیت در نگهداشت ارز، معاملات ارز خارج بورس ارز ممنوع باشد)
2.  هرکس بخواهد در بازار ارز اقدام به معامله نماید، یا باید ارز خود را در یک حساب ارزی سپرده و سپس اقدام به فروش نماید (دقیقاً مشابه معاملات سهم در بورس) با این تفاوت که کارگزاران این بازار به‌جای کارگزاری‌ها، صرافی‌ها می‌باشند اما معامله توسط اشخاص حقیقی و حقوقی به‌طور مستقیم در بازار انجام می‌شود و هرکس اقدام به خرید ارز نماید، یا باید بابت واردات، ارز خود را حواله کند یا در حساب سپرده ارزی، سپرده‌گذاری نماید و ارز به‌طور فیزیکی تحویل داده نمی‌شود. همچنین مسافران در فرودگاه و یا پایانه‌های مرزی با درخواست از پیش‌ارسال‌شده، اقدام به اخذ اسکناس ارز می‌نمایند.

همچنین معاملات ارز بر مبنای ریال بوده به‌عبارت دیگر برای تبدیل دو ارز خارجی به یکدیگر، یک بار باید ارز موجود فروخته و تبدیل به ریال شود سپس با خرید ارز مورد نیاز، ریال از حساب کسر و ارز مورد نیاز در حساب ارزی شخص لحاظ خواهد شد.

با این راهکار، کشف قیمت همواره در بازار انجام می‌شود و بر مبنای مؤلفه‌های اقتصادی، علاوه بر اینکه ارز و اسکناس راکد در خانه‌ها و شرکتها به گردش درمی‌آید، موجب می‌گردد سفته‌بازان با ایجاد یک تقاضای کوچک نسبت به اقتصاد، در بازار ایجاد اخلال ننمایند و همگرایی بین نرخ نیمایی و نرخ آزاد ایجاد می‌شود.

تسنیم: چطور می‌توان جلوی معامله در بازار آزاد را گرفت و معاملات را منحصر در یک سامانه کرد؟

ملیحی: در بسیاری از کشورها کنار ارز رایج ملی، ارزهای دیگر مانند دلار و یورو و غیره نیز در معاملات استفاده می‌شود اما در ایران این کاربرد برای ارزهای خارجی وجود ندارد و خرید و نگهداشت اسکناس ارز توسط مردم جهت سرمایه‌گذاری است به همین جهت با تصویب قوانین لازم در مجلس شورای اسلامی و تصویب دستورالعمل‌های لازم در بانک مرکزی همچنین با تشکیل بازار معاملات ارز، معاملات در مراکز رسمی مانند صرافی‌ها به‌طور کامل حذف شود و هرگونه معامله‌ای که توسط دستگاه‌های ناظر کشف و شناسایی گردد خلاف قانون باشد و این تخلف حتی می‌تواند تبعات کیفری داشته باشد فلذا به‌مرور زمان معاملات خارج از بازار رسمی تضعیف می‌شود و بورس ارز جایگاه قدرتمندتری خواهد یافت علاوه بر این اگر معاملاتی به‌صورت غیرقانونی شکل بگیرد چون کشف قیمت در بازار غیرقانونی بسیار سخت است نرخ معاملات غیرقانونی نیز از بازار رسمی تبعیت می‌نماید و این خود دلیل مضاعفی خواهد بود بر تمایل به حضور در بازار رسمی ارز.

تسنیم: اطمینان مردم در سالهای گذشته نسبت به سپرده ارزی کاهش یافته است، این سامانه چطور این اطمینان خاطر را برمی‌گرداند؟

ملیحی: اولاً، وقتی بازاری شکل بگیرد که کشف قیمت در آن حاصل شود، اعمال نفوذ دستوری و دخالتهای غیرحرفه‌ای کاهش می‌یابد و اثر عوامل اقتصادی پررنگ‌تر خواهد شد، ثانیاً، مردم نگهداشت ارز را تا زمان نیاز مصرفی خود ادامه خواهند داد و لاجرم اقدام به عرضه در بازار رسمی می‌نمایند، وقتی بازار رسمی ارز قابل فروش را به‌نرخ بازار خرید نماید دلیلی برای عرضه ارز در مجاری غیررسمی وجود ندارد و مرتکب تخلف نخواهند شد.

*شرکتهایی که دفاتر شفاف ندارند از فرصت‌های بازار سرمایه بی‌بهره ماندند

تسنیم: عرضه ارز در یک بازار رسمی موجب شناسایی حجم ثروت اشخاص حقیقی و حقوقی می‌شود که این شفافیت مطلوب خیلی‌ها نیست، چه راهکاری دارید؟

ملیحی: این مسئله خوبی است که نباید از آن فرار کرد، شفافیت نیاز یک سیستم سالم است. امروز شرکتهایی که دفاتر شفاف ندارند از فرصت‌های بازار سرمایه بی‌بهره ماندند در حالی که مزایای بازار سرمایه بسیار وسیعتر و بیشتر از فرار مالیاتی بوده است. در خصوص این مورد نیز نباید به‌خاطر منافع بعضی اشخاص منافع ملی و مردم را کنار گذاشت و عقب‌نشینی کرد.

تسنیم: در شرایط تحریمی ورود ارز از مجاری غیررسمی دارای اهمیت است همچنین منشأ بسیاری از ارزهای فیزیکی مبهم است،  با این سامانه آیا خود را محدود نکرده‌ایم؟

ملیحی: به‌اعتقاد بنده حساسیت بر گشایش حساب ارزی باید کمتر باشد به‌هرنحوی که این ارز در شرایط تحریمی حاصل شده است باید فرصت را مغتنم دانست و از  ورود منابع ارزی به چرخه اقتصاد استقبال نمود که این امر با تسهیل مقررات در گشایش حساب ارزی و دریافت ارز، ممکن و سهل است.

تسنیم: آیا در بازار رسمی ارز می‌توان از ابزار مشتقه استفاده نمود؟

ملیحی: بله، به‌درستی اشاره کردید، علاوه بر تعیین نرخ ارز بر مبنای تقاضای واقعی، ورود اسکناس ارز به چرخه اقتصادی و ایجاد گردش آن، ایجاد یک فضای سرمایه‌گذاری جدید برای مردم به‌دور از تورم ریالی، پوشش ریسک برای فعالین اقتصادی از طریق ابزارهای مشتقه می‌تواند انجام پذیرد.

یکی از نگرانی‌هایی که همواره در اقتصادهای در حال توسعه وجود دارد پیش‌بینی صحیح قیمت ارز در آینده است. در نبود بازار مشتقه ارزی اشخاص حقیقی و حقوقی که احساس می‌کنند قیمت ارز در آینده رو به افزایش است با خرید ارز به‌صورت نقدی و نگهداشت آن، از سود فروش در آینده بهره‌مند می‌شوند، اما در صورت وجود بازار مشتقه ارزی با تنوع کافی، عموم ذی‌نفعان بازار از پیش‌بینی آتی قیمت‌های ارز امکان بهره‌برداری دارند و در جهت کسب منافع مالی با مبالغ بسیار کمتری نسبت به خرید نقد، می‌توانند نسبت به خرید ابزارهای مشتقه اقدام کنند و یا شرکتها ریسک خود را در برابر نوسانات قیمت پوشش دهند.

تسنیم: آیا امکان معامله ارزهای دیجیتال و ساماندهی آن نیز وجود دارد؟

ملیحی: من فکر می‌کنم امکان هرگونه توسعه و ساماندهی بازارهای مشابه در این مدل نیز وجود دارد اما امروز باید با ساماندهی بازار مبادلات ارزهای رایج و مورد معامله در صرافیها شروع کرد.

انتهای پیام/+