نسل امروز اقبال زیادی به رمان دارد، اما دست ما خالی است
نشست نقد و بررسی «خاطرات یک فرشته» برگزار شد. محمدی، که به عنوان منتقد در این جلسه حضور داشت، گفت: نسل امروز اقبال زیادی به مطالعه رمان دارد، اما دست ما خالی است.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، دومین جلسه عصرانه کاغذی با محوریت کتاب «خاطرات یک فرشته: دفتر رئوف» به مناسبت دهه کرامت با حضور حجت الاسلام حمزه شریفی‌دوست نویسنده اثر و سعید محمدی منتقد برگزار شد.
مهدی کرد فیروزجایی، نویسنده، که اجرای این برنامه را برعهده داشت، با اشاره به سابقه فعالیت‌های پژوهشی شریفی‌دوست گفت: شریفی‌دوست از پژوهشگران فعال در عرصه معارف اسلامی به ویژه نقد عرفان‌های نو ظهور از جمله شیطان‌پرستی از دهه 80 تا کنون است. وی جزو اولین کسانی بود که به این موضوع پرداخت. «خاطرات یک فرشته» محصول و ثمره پژوهش‌ها و مطالعات شریفی‌دوست در حوزه تاریخ اسلام و زندگانی ائمه(ع) است.
محمدی که به عنوان منتقد در این برنامه حضور داشت، با اشاره به کتاب «خاطرات یک فرشته» به بررسی محتوایی و فنی این اثر پرداخت و گفت: از نظر فنی نمی‌توان کتاب «خاطرات یک فرشته» را در قالب رمان گنجاند. شاید بتوان عنوان «بازنمایی خلاقانه تاریخ» روی آن گذاشت. هرچند در جایی از کتاب می‌بینیم که نویسنده تلاش کرده که به ساختار رمان نزدیک شود اما این تلاش ادامه‌دار نبوده و متوقف شده است. این نقص کتاب نیست، بلکه سبب شده تا کتاب از امتیازاتی بهره‌مند باشد که به آن اشاره خواهم کرد.
این منتقد قلم سلیس و بدون پیچیدگی‌های ادبی و شاعرانه را از جمله امتیازات کتاب «خاطرات یک فرشته» دانست و افزود: تأویل و تحلیل روایت‌های تاریخی بسیار سخت و پیچیده است و اگر نویسنده بخواهد به آن بپردازد، کار سختی را پیش روی خود دارد. اگر آن را با پیچیدگی‌های ادبی و بازی‌های زبانی و شاعرانه بخواهیم روایت کنیم، اثر بسیار سخت‌خوانی خواهد شد. خوشبختانه کتاب «خاطرات یک فرشته» توانسته است از این بابت خودش را برهاند و کتابی سلیس و روان به مخاطب عرضه کند.
وی اضافه کرد: داستان دارای یک شروع خوب، میانه جذاب و پایانی دراماتیک است. در همان پاراگراف اول که مأموریت فرشته به او ابلاغ می‌شود، فضا و شخصیت داستان به مخاطب گفته می‌شود و مخاطب در جریان ماجرا قرار می‌گیرد؛ هر چند در میانه داستان، اوج و فرود دراماتیک مورد نظر در رمان را نداشته باشد؛ زیرا کتاب با این ساختار نوشته نشده است. نویسنده در این میان آنقدر از خرده روایات و داستانک‌های جذاب استفاده کرده که جذابیت اثر افت نمی‌کند و توانسته مخاطب را با خود همراه کند.
محمدی آشنایی‌زدایی را دیگر مؤلفه این کتاب معرفی کرد و یادآور شد: در این کتاب از اسامی ثانویه و غیر مأنوس استفاده شده است و این امر، موجب می‌شود تا پرسشی در ذهن مخاطب شکل گیرد که این اشخاص چه کسانی هستند. در ادامه مخاطب کشف می‌کند که اشخاص آشنای اطراف امام رضا(ع)، که کتاب درباره آن دوره نوشته شده است، اسامی دیگری نیز داشته‌اند. نکته مثبت دیگر ذکر حکایات و داستان‌های بسیار است که ظرفیت کتاب را دوچندان کرده است؛ به طوری که هر کدام این حکایت قابلیت دارند که یک رمان بلند شوند اما مع‌الاسف تاکنون به آن پرداخته نشده است.
به گفته این منتقد؛ کتاب «خاطرات یک فرشته» اطلاعات خوب و دست اولی به مخاطب ارائه می‌دهد؛ مانند اطلاعاتی که در زمینه ملائکه و جنیان ارائه می‌دهد. این اطلاعات بسیار گذری و کوتاه است، اما نشان دهنده عمق مطالعه و پژوهش نویسنده در این زمینه‌ها است.
محمدی با اشاره به موضوع کتاب «خاطرات یک فرشته» اضافه کرد: نویسنده در همین قالب مروری کرده است بر زندگی امام رضا(ع) از قبل از ولادت تا شهادت ایشان؛ به همین دلیل مخاطب کتاب با عمده مسائل تاریخی در زمانه امام رضا(ع) آشنا می‌شود. یکی از مهمترین مسائلی که نویسنده در این کتاب به آن اشاره کرده، بحث امامت و ولایت‌پذیری است. آینده‌نگری، کیاست امام(ع) و... از جمله مسائلی است که مخاطب با خواندن این کتاب با آن آشنا می‌شود و یک دوره امامشناسی را یاد می‌گیرد. هر چند کتاب با شهادت امام رضا(ع) تمام می‌شود، اما وصل آن به ظهور حضرت حجت(عج) پایانی شیرین و امیدوار کننده دارد.
فیروزجایی نیز در ادامه این نشست در پاسخ به پرسشی مبنی بر اینکه کتاب «خاطرات یک فرشته» را در چه قالبی می‌توان گنجاند، گفت: چندی پیش با پژوهشگری در این زمینه گفت‌وگویی داشتیم. او معتقد بود که چرا در فلان رمان تخیل و تصرف نقل تاریخی اتفاق افتاده است؟ در مواردی از این دست روایت‌ها که شخصیت‌ها ملموس نباشند می‌گوییم این اثر تخیلی، فانتزی یا رئالیسم جادویی است. اما آقای سرشار اعتقاد دارد که به آن بگوییم «رئالیسم مذهبی» یا «رئالیسم اسلامی» و یا «رئالیسم عرفانی».
وی ادامه داد: این کتاب در این زمینه نظریه‌خیز است و می‌توان در مورد آن ساعت‌ها صحبت کرد. شاید نویسنده به این امر واقف بوده است، من این را امتیاز کتاب می‌دانم؛ یعنی می‌توان با این کتاب به معرفی یک گونه از روایت که برگرفته از مذهب اسلام است، برسیم. نکته دوم در مورد این کتاب این است که شریفی‌دوست به عناصر داستان اهمیت نداده اما کتابش جزو کتاب‌های داستانی شمرده می‌شود؛ مثل آثار سید مهدی شجاعی که البته بازی‌های زبانی ندارد، بازی با احساسات ندارد و دارای ایجاز ادبی است. یعنی اگر چیزی از کتاب حذف کنیم، نخ اصلی داستان هم پاره می‌شود.
محمدی در ادامه این جلسه چند توصیه به نویسنده ارائه کرد و گفت: کتاب هم برای عوام و هم برای خواص خواندنی است. همه مخاطبین با آن ارتباط برقرار می‌کنند. توصیه من به نویسنده این است که مسائل فنی رمان را جدی بگیرد و در پی کسب آن برود؛ زیرا این کار سبب می‌شود تا قشر ادبی جامعه نیز به کتاب شریفی دوست اقبال نشان دهد. نسل امروز اقبال زیادی به رمان دارد؛ ولی دست ما خالی است. باید در نظر داشته باشیم که اگر آقای شریفی‌دوست با ادبیات داستانی آشنا بود، می‌توانست از اشتباه‌های محتوایی هم پرهیز کند. مثلاً جایی که می‌گوید فرشته به امام(ع) «یاد می‌دهد»؛ در حالی که امام(ع)، رکن عالم هستی است؛ چطور ممکن است که از فرشته -هرچند که از مقربان باشد- یاد بگیرد؟
شریفی‌دوست نیز در پایان این جلسه گفت: کتاب «خاطرات فرشته: دفتر طوبی» پیش از این اثر با محوریت زندگی حضرت زهرا(س) منتشر شده بود. «دفتر طوبی» شامل 18 برگ است که به عدد سن آن بانوی بزرگوار نوشته شده است. «خاطرات یک فرشته: دفتر رئوف» نیز با در نظر گرفتن سن امام رضا(ع) در 55 برگ نوشته شد. برای نوشتن آن به امام(ع) متوسل شدم که رأفت ایشان نصیب من شد و کتاب به اتمام رسید. کتاب «دفتر رئوف» را در قالب داستانی نوشتم؛ زیرا در دین ما به داستان بهای زیادی داده شده است؛ مثلاً در قرآن کریم که یک‌چهارم آن به صورت داستان نازل شده است. این بی حکمت نیست که کتاب آخرالزمانی خداوند به اینگونه فرستاده شده است. از سوی دیگر، زمانی که در حوزه عرفان‌های نوظهور پژوهش می‌کردم، به این نکته رسیدم که غالباً ابزار رشد و تبلیغات این حلقه‌ها به وسیله رمان بوده است. میل نسل جوان به رمان و داستان نیز بیش از سایر قالب‌ها و آثار است؛ به عنوان نمونه یک بررسی نشان می‌دهد که 34 در صد دانشجوهای دانشگاه آزاد رمان می‌خوانند.
وی ادامه داد: برای نگارش داستانی چنین موضوعاتی موانعی بر سر راه نویسنده است. از جمله اینکه خرده ماجراهایی وجود دارد که تخیل در آن راه ندارد و اگر می‌خواستیم تخیل را وارد کنیم، دیگر نمی‌توانستیم منبع آن را ذکر کنیم. از سوی دیگر، مخاطبان این دست از آثار حساس‌اند و نسبت دادن مسائل نامربوط را نمی‌پسندند؛ همین موضوع مانع دیگری برای پرداخت داستانی اثر بود.
نویسنده کتاب «خاطرات یک فرشته» در پایان تصریح کرد: سعی کردم تا سبک زندگی معنوی امام رضا(ع) را در این کتاب نشان دهم. در عرفان‌های نوظهور سبک زندگی معنوی هم دیده می‌شود، با توجه به این موضوع تلاش کردم تا با ذکر مؤلفه‌های سبک زندگی معنوی امام(ع) این دو با هم سنجیده شود و مخاطب خود به انتخاب برسد. برش‌های تاریخی که در کتاب آمده، یک دوره امامشناسی است. هدف این بود که یک جوان در سه یا چهار ساعت بدون اینکه چیزی از امهات تاریخ زندگی امام رضا(ع) حذف شود، با زندگی ایشان آشنا شود.
کتاب «خاطرات یک فرشته: دفتر رئوف» از سوی نشر معارف منتشر شده است. علاقه‌مندان برای تهیه این اثر می‌توانند به اینجا مراجعه کنند.
انتهای پیام/
