انحلال «پژوهشکدۀ آبخیزداری»، مرگ میراث دیگری از جهادسازندگی است

به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم، مصوبۀ اخیر شورای‌عالی اداری مبنی بر ادغام پژوهشکدۀ آبخیزداری در مؤسسۀ تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور که در راستای کوچک‌سازی دولت صورت گرفته، موجی از مخالفت­‌ها و اعتراضات محافل علمی و تحقیقاتی را به‌دنبال داشته است. محمدتقی امانپور، عضو هیئت مؤسس نهاد جهاد سازندگی و تنها معاون آموزش و تحقیقات وزارت جهاد سازندگی که به‌مدت 14 سال رهبر جهاد علمی در این وزارتخانه و پرچمدار آبخیزداری در کشور بوده است، مؤثرترین فرد در تأسیس این پژوهشکده به‌شمار می‌رود. امانپور به همین مناسبت در یادداشتی به بررسی اجمالی ابعاد زیان‌بار این ادغام برای کشور پرداخت. متن یادداشت به این شرح است:

"دربارۀ انحلال میراث گران‌سنگ و مفید و کارآمد دیگری از جهاد سازندگی توسط ساختار دیوانی کشور، لازم است به چند مسئلۀ کلیدی اشاره کنم:

اولاً: روشن است که مدیریت نابسامان منابع زیستی میهن عزیز ما و ازجمله عدم مدیریت کارآمد منابع آب و خاک سرزمین‌مان، به تغییر و تطوّر تدریجی اراضی مرغوب کشاورزیِ آبی و دیم و تبدیل آنها به اراضی شور و بیابانی و لم‌یزرع منجر شده است. در بسیاری از نقاط، حتی همین اراضی که در زمانی نه‌چندان دور سخاوتمندانه قوت پدرانمان را فراهم می‌کرد، با تبدیل شدن به منشأ و کانون ریزگرد، نفسِ مردمان پهنۀ وسیعی از کشور را به شماره انداخته است. از بیان ابعاد و جوانب خسارت‌بار مدیریتِ ضعیف بر زیست‌بوم این سرزمین که مهد کهن تمدّن چندهزارسالۀ متوطّن در فلات ایران بوده می‌گذرم، چه اینکه ضرورت تقویت و توسعۀ مطالعات و پژوهش­‌های کاربردی و انجام عملیات آبخیزداری کارآ در سرزمین بلادیدۀ ما، موضوعی است که هوش بالا و تخصص و قلم‌فرسایی و دلالت نمی‌خواهد و اصطلاحاً تصوّرش به تصدیق می‌انجامد.

ثانیاً: در روزگاری، در اوایل دهۀ هفتاد، که "مدیریت جهادی" پیشتاز و پرچمدار همه‌جانبۀ توسعۀ ملی در بخش کشاورزی بود، در یک تصمیم قاطع و تاریخی، "مرکز تحقیقات آبخیزداری" پایه‌گذاری شد، مرکزی که بعدها به "پژوهشکدۀ حفاظت خاک و آبخیزداری" تغییر نام یافت. این پژوهشکده اولین مرکز تحقیقات ملی در حوزۀ آبخیزداری بود. رسم جهادی در حل مسائل موجب شد به‌گواهی دوست و دشمن، در سطح جهانی، این نهاد منشأ تحوّل در آبخیزداری باشد و پرچم مدل‌سازی پخش سیلاب و آبخوانداری را با اندیشه‌ای پیشتاز در سطح جهان بالا ببرد. یاد آن روزگاران به‌خیر که در "هفتمین همایش بین‌المللی سطوح آبگیر باران" این نگاه تازه‌تولدیافته مانند خورشید فروزان درخشید و حرکت در خط‌الرأس دانش جهان در این حوزه، و اشتیاق زایدالوصف حضّار و متولیان برای بازدید از دستاوردهای این نگاه در ایران موجب شد برگزاری هشتمین همایش از آمریکا ستانده و به ایران سپرده شود؛ و چه همایش غرورآفرینی برگزار شد. این پژوهشکده بقیت‌السّیف همان روزگار است و با ظرفیت حدود 150 محقق و همکار و دارا بودن امکانات و تجهیزات و منابع سترگ دانشی و دستاوردهای پژوهشی منحصربه‌فرد زمینۀ جهش تولید و توسعۀ کسب‌وکارهای فناورانه در رابطه با آبخیزداری را فراهم نموده است.

ثالثاً: به غرض‌ها و مرض‌های احتمالی که احیاناً در اتخاذ این تصمیم نادرست دخالت داشته‌اند، نمی‌پردازم. اما اکنون و به‌خصوص در سال‌های اخیر، که کشور با مخاطرات مضاعف ناشی از سیل و خشکسالی مواجه شده، از بین بردن یا تضعیف این اندوختۀ متراکم، نه‌تنها ضرورتی ندارد، بلکه به هیچ وجه عاقلانه و منطقی نیست. این ادغامِ عجیبِ «سازمانی با دستور کار موسع‌تر در سازمانی بسیار محدودتر» موجب متلاشی شدن این هستۀ علمی کارآمد، و متفرق شدن اعضای هیئت علمی و جذب آنها به دانشگاه­‌های داخلی و خارجی و به تاراج رفتن ظرفیت‌ها و تجهیزات فراهم‌آمده خواهد شد، چه اینکه اصولاً تفکّر و مأموریت محدود مؤسسه‌ای با دستور کار "تحقیقات در حوزۀ جنگل­‌ها و مراتع"، تاب تحمّل نگاه و دستورکاری وسیعتر در زمینۀ رهبری و مدل‌سازی و بهره‌برداری پایدار از "کل منابع سرزمینی ایران" ــ و نه فقط جنگل‌ها و مراتع ــ را نخواهد داشت. روشن است که با حقنه کردن ظرف کوچک به مظروف بزرگ، یا ظرف از هم بپاشد یا مظروف از حیّزانتفاع بیفتد؛ که در هر دو صورت آن که زیان خواهد دید مردم‌اند.

رابعاً: برخی تصمیم‌سازان، "صرفه‌جویی مالی" را دلالت این تصمیم معرفی کرده‌اند. کل آنچه صرفه‌جویی نامیده می‌شود، پس از این ادغام از چندصد میلیون تومان تجاوز نخواهد کرد؛ کافی است این رقم را با خسارت مستقیم و غیرمستقیمِ 100هزار میلیارد تومانی ناشی از سیل‌های سال آبی گذشته در کشور مقایسه کنید. آیا بهانۀ "صرفه‌جویی" در این رقم اندک، خسارت زیان‌بارِ چند "هزارهزار برابر"ی را که این پژوهشکده در صدد کاهش مؤثر آن است، تکافو می‌کند؟ کدام عاقلی چنین حکم خواهد کرد؟!

خامساً: با اوصاف فوق‌آمده، عاقلانه و خردمندانه آن است که اتفاقاً کارآمدسازی، تقویت و توسعۀ فعالیت­‌های پژوهشکده در دستور کار قرار گیرد. لازم است که پژوهشکده نه‌تنها حفظ شود، بلکه به پژوهشگاه ارتقا یابد، تا امکان تأسیس پژوهشکده­‌های مرتبط و تخصصیِ مورد نیاز ــ مانند پژوهشکدۀ سیل، و سایر پژوهشکده­‌های تخصصی دیگر ــ فراهم گردد. (طرفه اینکه تأسیس پژوهشکدۀ سیل از جمله مواردی است که در گزارش ملی سیلاب 98 که به‌دستور ریاست محترم جمهور تدوین شده، مورد تأکید قرار گرفته است). مطالعات مرتبط با مدیریت نزولات حوزه‌های آبخیز که منجر به شکل‌گیری سیلاب‌ها می‌شود، و چاره‌جویی مدیریت این سیلاب‌ها با فناوری‌های روزآمد آبخیزداری و آبخوان‌داری، از جمله قابلیت‌های علمی همین پژوهشکده است که نیازمند توجه، حمایت، تقویت و گسترش کمّی و کیفی می‌باشد.

نکتۀ پایانی؛ آبخیزداری و آبخوانداری به‌عنوان فناوری روزآمد منبعث از مدیریت جهادی، غیر از اینکه مدیریت نزولات و جلوگیری از سیلاب­‌های خسارت­‌بار و بهبود وضعیت سفره­‌ها و تأمین پایدار منابع آبی مورد نیاز توسعۀ کشور را در دستور کار دارد، در نگاهی درست و جامع، فناوری نرم حکمرانی بر قابلیت‌های توسعه‌ای سرزمین است که با شناسایی ظرفیت­‌های توسعه­‌ای در هر حوزۀ آبخیز، متکی به منابع آب و خاک و منابع گیاهی و جانوری و اکوسیستم‌ها و تعیین کاربری علمی و صحیح اراضی و عرصه­‌های سرزمینی چگونگی بهره­‌برداری از منابع زیستی شامل آب و خاک و منابع گیاهی و جانوری و اکوسیستم و اقلیم را مدیریت و راهبری می­‌کند. با توجه به ضرورت‌ها و شرایط و وضعیت موجود کشور در عرصۀ منابع طبیعی، نه‌تنها تضعیف نهادهای متولی تحقیقات و فناوری این امر خردمندانه نیست، بلکه جای خالی یک سازمان ملی که مسئولیت راهبردی آبخیزداری کشور را برعهده داشته باشد، احساس می­‌شود و ضرورت تشکیل این سازمان بر اهل فنّ کاملاً مبرهن است. همچنان که اهمیت و ضرورت و نقش تعیین‌کنندۀ آبخیزداری در آبادانی و شکوفایی و توسعۀ پایدار کشور مورد مسئولان ارشد نظام، به‌ویژه رهبر معظم انقلاب می‌باشد، و ایشان بارها با موافقت با تخصیص اعتبار از صندوق توسعۀ ملی به فعالیت‌های آبخیزداری، موافقت فرموده‌اند، توجه ویژه به حفظ این میراث گران‌بها و تقویت و توسعۀ آن در حوزۀ اجرا و مطالعات یک راهبرد استراتژیک و اجتناب‌ناپذیر است."

کل مطالب پروندۀ «معجزۀ آبخیزداری» اینجا در دسترس شماست

انتهای پیام/+