آموزش صرف زبان فارسی راهگشا نیست‌، چاشنی فرهنگ هم باید باشد

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم،‌ برخی از محققان عقیده دارند که خط فارسی از طریق خراسان به چین وارد شده است. با این حال، دقیقاً مشخص نیست که زبان فارسی در چه تاریخی وارد چین شده، اما آنچه مسلم است زبان فارسی از زمره زبان‌هایی بوده که بر زبان و فرهنگ مردم چین تأثیر به‌سزایی گذاشته است.

با گسترش تجارت بین شرق و غرب و فزونی رفت و آمد بین مردم چین و ایران، تأثیر و نفوذ متقابلی بین زبان این دو کشور به وجود آمده و کم‌کم گسترش چشمگیری داشته است. اوج نفوذ فرهنگ فارسی و عربی در چین مربوط به دوره یوآن است و اشعار فارسی و عربی و کلمات پندآموز و دعای خیر نوشته شده روی ظروف چینی دوره مینگ از نظر هنر نویسندگی و همبستگی اشعار و نقوش بسیار جالب توجه است. این ظروف غالباً سفارشی و برای مسلمانان ساخته شده است.

وجود هزاران نفر ایرانی که به انحای مختلف وارد سرزمین چین می‌شدند، چه آنهایی که به صدارت و مقامات عالیه می‌رسیدند و چه تجار و مذهبی‌ها همه سعی در اشاعه فرهنگ و زبان فارسی در چین را داشته‌ و باید گفت که در این امر تا حد زیادی موفق بوده‌اند. 

علاوه بر این، زبان فارسی در چین زبان فرهنگی و دینی مسلمانان بوده است و هنوز هم در آموزشگاه‌­های اسلامی که زبان چینی "نظام آموزشی مسجدی" خوانده می‌شود، زبان فارسی برای دانشجویان معارف اسلامی تدریس می‌­شود. واژه هوی هوی که امروزه در زبان چینی به معنای مسلمان است، در چین قدیم معنای فارسی زبان و زبان فارسی داشت و چون فارسی زبان دینی و فرهنگی مسلمانان بوده، به تدریج هوی هوی در زبان چینی معنای مسلمان گرفته است. مطالعات تاریخی نشان می‌دهد که ورود اسلام به چین بر بال‌­های زبان فارسی بوده و مطالعات اسلامی با این زبان دلنشین در دل‌­های مردم آن دیار رخنه کرده است. بدین سان، هنوز نیت نمازهای یومیه، اسامی نمازها، شعائر اسلامی و جملات رسمی در عقد و ازدواج و بسیاری موارد دیگر هنوز به زبان فارسی ادا می‌شود، نباید تعجب کرد. علاوه بر آن، بسیاری از اصطلاحات اسلامی که در ایران به زبان عربی استفاده می­‌شود، در چین به زبان فارسی بیان می‌شود.

حسن ذوالفقاری، استاد زبان و ادبیات فارسی و عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس، کمتر از یک‌سال است که برای تدریس زبان فارسی به دانشگاه شانگهای چین اعزام شده است. ذوالفقاری در روزهای آخرین حضورش در ایران درباره خطر تعطیلی و خاموشی کرسی‌های زبان فارسی در رسانه‌ها هشدارهایی داده بود. الهام حدادی کارشناس معاونت بین‌المللی بنیاد سعدی در چین گفت‌وگویی با وی داشته  که برای انتشار در اختیار خبرگزاری تسنیم قرار گرفته است.

ذوالفقاری در بخش نخست این گفت‌وگو که پیشتر با تیتر «فارسی در چین:‌ از شهرت و محبوبیت سعدی تا فارغ‌التحصیلی 600 دانش‌آموخته» در تسنیم منتشر شد،‌ به بررسی پیشینه زبان فارسی در چین و وضعیت امروز زبان فارسی در این کشور پرداخت.

وی در بخش دوم این گفت‌وگو به  آسیب‌ها و راهکاری گسترش این زبان در کشور پهناور و پرجمعیت چین پرداخته است که به شرح ذیل است:‌

*  به نظر شما راهکار علاقه‌مندکردن جوانان چینی به ادبیات فارسی و فرهنگ ایرانی چیست؟

یکی از راهکارهای مهم در این حوزه، بحث گسترش دیپلماسی فرهنگی از طریق ادبیات و فرهنگ ایرانی است که لازم است در آموزش زبان فارسی مبنا صرفا آموزش زبان نباشد و در کنار آموزش زبان، متون ادبی و فرهنگ پنهان در زوایای این متون مورد توجه قرار بگیرد، به‌خصوص بنیاد سعدی در این زمینه می‌­تواند تأثیر گسترده‌­ای داشته باشد. در واقع بیشتر واحدهای درسی در دانشگاه­‌های چین به سمت تربیت مترجم زبان فارسی برنامه‌­ریزی شده است؛ اما با این حال نیز می‌­توان با توجه به پیشینه تاریخی و مباحث دیپلماسی فرهنگی در این زمینه اقدام کرد.

می‌توان با ابزار زبان فارسی وارد تعاملات جهانی شد

چون همیشه زبان و فرهنگ، قدری فاصله‌اش را با سیاست حفظ می‌کند. ما می‌توانیم به راحتی با ابزار زبان فارسی وارد تعاملات جهانی شویم، چون این زبان، زبان همدلی بین‌المللی است و هیچ‌کس با مولانا یا سعدی و حافظ مخالفتی ندارد، اتفاقاً مباحث زبانی، ادبی و فرهنگی می‌تواند در این شرایط بحرانی و حساس، فضا را تلطیف کنند.

*  اعزام شما به دانشگاه شانگهای قاعدتا با اهدافی انجام شده و شخص شما نیز برنامه‌های خاصی برای مدیریت زبان فارسی در این منطقه داشته‌اید،‌ در مدت حضورتان چه اقداماتی انجام دادید؟

از جمله اقداماتی که تاکنون انجام شده است،‌ می‌توان به بازنگری و اصلاح کتاب آموزشی فارسی که به زبان چینی نوشته شده است و در تمام مراکز آموزشی چین تدریس می‌شود، برگزاری روز حافظ در دانشگاه و ایراد سخن، تشکیل گروه «آموزش زبان فارسی» در شبکه مجازی ویچت با حضور 161 عضو از دانشجویان و استادان چینی و ارائه مطالب آموزشی، اخبار، گزارش­ها، پاسخ به سوالات درسی، مطالب فرهنگی و ادبی و...، همکاری با مدرسه ابتدایی و دبیرستان چینی که فارسی در آنجا تدریس می‌­شود، (فرستادن دانشجو برای تدریس، بازدید، انعکاس اخبار و...)، همکاری در برگزاری همایش مشترکات فرهنگی ایران و چین در دانشگاه پکن و رایزنی و ایراد سخن و ارائه مقاله علمی با عنوان چین در افسانه­ها و داستان­‌های فارسی، برنامه‌­ریزی جهت برگزاری دوره دانش­‌افزایی استادان چینی در دانشگاه شانگهای در سال 2020، برنامه‌­ریزی برای برگزاری مسابقه انشانویسی در سال 2020، همکاری با کنسولگری و گروه دانشجویان ایرانی مقیم شانگهای در اجرای برنامه­‌های فرهنگی چون شب یلدا و نوروز و... و عقد 3 تفاهم نامه همکاری دانشگاه تربیت مدرس با سه دانشگاه چین اشاره کرد.

* پیشتر به وضعیت کرسی‌های زبان فارسی در کشور چین اشاره کردید،‌ اکنون مهم‌ترین مشکلات این ‌کرسی‌ها در چین چیست؟ 

نخستین مشکل کرسی‌های زبان فارسی در چین،‌ کمبود استاد متخصص ایرانی ادبیات فارسی است، حضور استاد ایرانی در دانشگاه‌های چین، فضای دانشگاه و انگیزه دانشجویان را بیشتر می‌کند. دقایق زبان فارسی را استادان ایرانی بهتر می‌­توانند تدریس کنند.

کمبود منابع درسی به روز و منابع در زمینه زبان فارسی و تاریخ و فرهنگ و ادبیات فارسی دیگر مشکل پیش روی کرسی‌های زبان فارسی در چین است.

هم‌چنین در کرسی‌های زبان فارسی در چین نیاز به بازآموزی استادان به‌طور مداوم وجود دارد.

* با توجه به اینکه کمبود منابع درسی یکی از مشکلات پیش روی کرسی‌های زبان فارسی در چین است،‌ آیا از ظرفیت کتاب‌­های آموزشی زبان فارسی که در ایران و به‌خصوص در بنیاد سعدی تولید می‌شود،‌ می‌توان بهره برد؟

نظام آموزشی چین دارای ساختار و مبنایی منظم و ویژه خود است. آنها ترجیح می­‌دهند از کتاب­های آموزشی که چینی‌­ها نوشته‌­اند، در دانشگاه­‌ها استفاده کنند‌ و از کتاب­های آموزشی دیگر کمتر استفاده می­‌کنند.

کتاب­های فعلی قدیمی و دارای کاستی‌­هایی است. از کتابهای بنیاد سعدی که من نمونه‌هایی را بردم و در اختیار کتابخانه قرار دادم، به عنوان منابع کمکی استفاده می­‌کنند. با توجه به گرایش مترجمی زبان فارسی من منابع لازم را در کتب آموزشی ندیدم که خوب است به این نکته هم توجه شود.

*  دانشگاه بین‌المللی شانگهای مرکز ایران‌شناسی هم دارد؟

بله، اتاق ایران­شناسی از سال 2012 در این دانشگاه فعال است و تاکنون چندین همایش و سمینار و بزرگداشت شاعران بزرگ فارسی از جمله سعدی، فردوسی، خیام، مولوی برگزار کرده است. در سال 1395 در پی امضای تفاهم‌نامه همکاری بین دانشگاه علامه‌طباطبایی و دانشگاه مطالعات بین‌المللی شانگهای قرارداد ایجاد دو مرکز پژوهشی مشترک در هر یک از دو دانشگاه در فروردین ماه سال 1398 به امضا رسید. بر اساس این قرارداد دانشگاه مطالعات بین‌المللی شانگهای و دانشگاه علامه طباطبایی مرکز چین­‌شناسی را در فروردین ماه 1398 در دانشگاه علامه طباطبایی و مرکز ایران شناسی سعدی را در خرداد 1398 در دانشگاه مطالعات بین‌المللی شانگهای در کشور چین ایجاد کردند.

* با توجه به تجربه حضور و تدریس در چین، بنیاد سعدی و نهادهای دیگر فعال در حوزه آموزش و گسترش زبان فارسی چه راهکارهایی در زمینه آموزش و گسترش زبان فارسی در چین باید در پیش بگیرد؟

با توجه به مشکلات اعزام استاد که هزینه و وقت بسیاری را می‌­گیرد و همچنین امکان اعزام به بسیاری از کشورهای دیگر از جمله اروپا و آمریکا نیست، می‌­توان از طریق  شناسایی استادان بومی و ایرانیان مقیم و علاقه‌مند به آموزش زبان فارسی اقدام کرد. 

در حوزه استادان بومی به دلیل آن­که اکثر این استادان از دانشگا‌ه­‌های چین فارغ‌­التحصیل شده‌­اند، می­‌توان با برگزاری دوره­‌های تربیت مدرس این استادان را به روز کرد. همچنین با شناسایی ایرانیان مقیم و علاقه‌مند و آموزش آنها، می‌توان از توان آنها در دانشگاه‌­های چین بهره برد. 

به نظر می‌­رسد در شرایط فعلی بهترین راهکار استفاده این دو نیرو در منطقه باشد؛ زیرا در پکن و شانگهای و دیگر شهرهای چین بالغ بر 30 هزار نفر ایرانی است که می‌­توان با برگزاری دوره­‌های تربیت مدرس و آموزش آنها از ظرفیتشان بهره گرفت. 

یکی دیگر از بهترین راهکارهای موجود در شرایط فعلی، استفاده از فضای مجازی است. فضای مجازی فرصت و امکانات بسیاری برای آموزش در اختیار دارد. بنیاد سعدی میتواند در فضای مجازی یک کانال جامع آموزش زبان و ادبیات فارسی راه­‌اندازی و از این طرق نیاز آموزشی بسیاری از افراد را در سراسر دنیا برطرف کند.

انتشار خبرنامه ماهانه(جز وبگاه و کانال تلگرامی موجود) و اختصاص ستونی به هر کرسی که استادان اعزامی اخبار خود را درج کنند؛ بانک اطلاعاتی کرسی­‌ها، استادان بومی و غیر بومی و شناسایی افراد و دانشگاه­‌ها و موسسات آزاد می‌­تواند به تغذیه آنها کمک کند. در واقع باید برای هر کشور براساس شرایط موجود بررسی و با توجه به شرایط آن کشور به گسترش و آموزش زبان و ادبیات فارسی پرداخت.

برخی دیگر از اقداماتی که می‌توان انجام داد هم عبارتند از:

• افزایش استادان اعزامی به تمام کرسی­‌های چین از طریق فراهم آوردن زمینه‌­های عقد تفاهم نامه بین دانشگاه­‌ها
• تأمین کتب و منابع آموزشی و کمک آموزشی به روز به صورت کاغذی یا الکترونیک و ارسال فیلم، موسیقی­‌های شاخص ایرانی، کتاب­‌های ادبی، داستانی و تاریخی
• اعطای بورسیه بلند مدت و کوتاه مدت  و فرصت­‌های مطالعاتی به مربیان چینی و دانشجویان دکتری چین
• برگزاری دوره‌­های بازآموزی استادان و دانش­‌افزایی دانشجویان به کمک مراکز آموزش زیان فارسی در ایران 
• کمک به برگزاری سمینارها و کنفرانس‌­های بین‌المللی در ارتباط با مسائل مشترک فرهنگی و ادبی و تاریخی ایران و چین 
• انجام پروژه‌­های مشترک به خصوص در چارچوب طرح بزرگ جاده ابریشم با همکاری دانشگاه‌ها
• تألیف مشترک کتاب­­های آموزش زبان فارسی مخصوص چینی‌ها با همکاری بنیاد و گروه‌­های زبان فارسی 

* در معاونت بین‌الملل بنیاد سعدی در سند راهبردی که تألیف شده، شرایط گسترش و آموزش زبان فارسی در هر کشوری به صورت مناطق جدگانه با توجه به شرایط آن کشور بررسی شده است و در شناخت‌نامه‌ای که در این حوزه نیز گردآوری شده، در جهت تهیه بانک اطلاعاتی جامع زبان فارسی اقدام شده است.

 انتهای پیام/