گزارش تسنیم از پدافند هوایی جدید یمن|آسمان ناامن برای آل سعود

گروه دفاعی خبرگزاری تسنیم- با شروع تجاوز ائتلاف عربی به رهبری عربستان سعودی علیه کشور یمن توان هوایی این ائتلاف سنگین ترین حملات را علیه ارتش و کمیته های مردمی و حتی غیرنظامیان یمنی ترتیب داد. در سال های اول به طور عمده هواپیماهای سرنشین دار و بالگردها و در سال های اخیر هواپیماهای بدون سرنشین خصوصاً ساخت چین در این حملات نقش ایفا کرده‌اند.

بخش دفاع هوایی ارتش یمن در حملات ابتدایی ائتلاف توان خود را با توجه به انهدام رادارها از دست داد. استفاده از مهمات هدایت شونده و شلیک از ارتفاع بالا هم سبب می شد تا توپهای پدافند هوایی کاری از پیش نبرند. در نتیجه در چند سال اولیه نبرد، عملاً آسمان یمن بی دفاع و در اختیار دشمن قرار داشت.

اما متخصصان یمنی که ارتش آنها پیش از انقلاب این کشور با روسیه، چین، اکراین و برخی کشورهای مهم دیگر در حوزه نظامی ارتباطات وسیعی داشت و حتی پس از اشغال عراق در سال 2003، تعداد زیادی از متخصصین صنعت موشکی عراق را به یمن منتقل کرد در این دوران از دست کار نکشیده و به فکر راهکارهای جایگزین برای تأمین دفاع هوایی بودند.

یکی از این راهکارها، جایگزین کردن سامانه های کشف و ردگیری الکترواپتیکی به جای رادار بود. هرچند در روزهای اخیر تصاویری از به کارگیری رادارهای P-18 ساخت شوروی که متحرک بوده و در باند VHF کار می کنند نیز در اختیار ارتش یمن منتشر شده که می توانند کار کشف اولیه اهداف را به انجام برسانند.

این رادارها با توجه به طول موج خود، توسط موشک های ضد رادار قابل انهدام نبوده اما توسط سامانه های الکترونیکی دشمن قابل کشف هستند. با این وجود یمنی ها اقدام به بهره گیری هرچند گذرا و مقطعی از این رادارها کرده‌اند.

سامانه‌های الکترواپتیکی که بر اساس تصاویر دوربین های مرئی و حرارتی کار می کنند، در واقع سامانه ای غیرفعال یا پسیو (Passive) محسوب می شوند که از خود انتشار علائم نداشته و در نتیجه توسط هواپیماهای دشمن قابل کشف نیستند.

ابعاد نمونه ای از این سامانه ها که در اختیار نیروهای نظامی یمن مشاهده شده و ساخت آمریکا است بسیار کوچک بوده که کشف آن را توسط سامانه های شناسایی هواپایه دشمن نیز بسیار سخت می کند.

طبق تصاویر منتشر شده توسط منابع یمنی، گونه ای از سامانه های الکترواپتیکی ساخت شرکت آمریکایی FLIR Systems که در سال 2009 برای ارتقاء بالگردهای ارتش یمن خریداری شده بود، تغییر کاربری داده شده و به صورت یک سامانه ردیابی زمین‌پایه در کشف اهداف هوایی دشمن و قفل روی آنها مورد استفاده قرار گرفته است. اطلاعات هدف توسط این سامانه به موشک ها منتقل شده و سپس عمل شلیک صورت می‌گیرد.

سامانه ردیابی الکترواپتیکی و حرارتی ساخت FLIR Systems

تصویری از ردگیری و قفل روی یک پهپاد نسبتاً کوچک ترکیه ای توسط یمنی ها

با حل مشکل سامانه کشف و ردگیری، گام بعدی رسیدن به سلاح مناسب برای هدف قرار دادن دشمن بود. یمنی ها برای این منظور دست به یک روش خاص زدند که قبلاً به صورت محدود در کشورهای دیگری آزمایش شده بود. این روش به کار گیری موشک های هوا به هوا در نقش موشک پدافند هوایی با شلیک از روی پرتابگرهای کوچک و متحرک بود. به این ترتیب ضمن ایجاد یگان موشک پدافند هوایی با چابکی و قابلیت اختفاء بالا، بدون انتشار علائمی از فعالیت سامانه پدافندی احتمال انهدام موفق هواگردهای دشمن بالا می رود.

با شروع به کار این واحدها به مرور شرایط استیلای هوایی ائتلاف عربی بر آسمان یمن تغییر کرده و امروزه با انهدام ده ها فروند پهپاد کوچک جاسوسی و پهپادهای شناسایی/تهاجمی و تعدادی جنگنده و بالگرد، کار تهاجم هوایی برای متجاوزین دیگر به سادگی میسر نیست.

انهدام اولین پهپاد شناسایی رزمی MQ-9 ریپر آمریکایی در اکتبر 2017، اصابت موشک به اف-15 عربستانی در ژانویه 2018، جنگنده اف-16 در مارس 2018 و در آخرین مورد انهدام یک تورنادوی عربستانی در فوریه 2020 تعدادی از شکارهای یگان پدافند هوایی کشور تماماً محاصره یمن به شمار می رود.

یکی از پهپادهای MQ-9 ریپر آمریکایی ساقط شده توسط دفاع هوایی یمن

تصویر بسیار واضحی از بالگرد آپاچی مورد اصابت قرار گرفته توسط دفاع هوایی یمن در سال 2019

در روزهای اخیر یمنی ها در نمایشگاهی 4 موشک مورد استفاده در زمینه پدافند هوایی را به نمایش گذاشته اند. این موشک ها شامل نمونه تغییر یافته ای از موشک سطح به هوای سام-6 ساخت شوروی سابق به نام فاطر-1 و سه نمونه موشک هوا به هوای روسی تغییر یافته برای مأموریت سطح به هوا با نام های ثاقب-1 و 2 و 3 است.

موشک های ثاقب به ترتیب بر اساس موشک های کوتاه برد R-73 و میانبرد R-27T و R-77 توسعه یافته اند. از بین آنها، ثاقب-2 پیشتر در شرایط عملیاتی توسط پهپادهای دشمن شناسایی شده و در موارد انگشت شماری نیز روی زمین منهدم شده بود اما ثاقب-3 که بر اساس موشک پیشرفته و بسیار مانورپذیر R-77 ساخته شده، تا کنون مشاهده نشده بود. برخی از مشخصات این سه موشک در جدول زیر ارائه شده است.

سه موشک هوا به هوای روسی فوق از دارائی های نیروی هوایی یمن به شمار می روند که برای جنگنده های میگ-29 خریداری شده اند. در بین آنها موشک R-73 به عنوان یکی از برترین موشک های هوا به هوای برد کوتاه دنیا شناخته می شود. این موشک قابلیت درگیر شدن با اهداف مختلف از تمام زوایا را داشته و جستجوگر آن از نوع تصویرساز حرارتی است. این موشک قابلیت درگیری با اهدافی با قابلیت مانور تا 12جی (شتاب جاذبه زمین) را دارد. پیشران آن نیز راکت سوخت جامد تک حالته است.

این موشک با نام ثاقب-1 روی پرتابگر تک فروندی پشت یک کامیون کوچک نصب شده و سامانه ردیابی الکترواپتیکی هدف نیز جداگانه پشت یک وانت کوچک نصب می شود.

موفقیت ثاقب-1 در برابر پهپاد MQ-9 آمریکایی و دو نوع پهپاد چینی به نام CH-4 و WING LOONG به طور رسمی اعلام شده است. موشک ثاقب-1 با توجه به برخورداری از جستجوگر حرارتی در دماغه موشک، می تواند پس از شلیک به طور مستقل روی هدف قفل کرده و در نتیجه از دریافت هدایت توسط سامانه های زمینی بی نیاز شود. خصوصاً با توجه به برد 30 تا 40 کیلومتری نمونه های هوا به هوای این موشک به نظر می رسد برد جستجوگر آن به حدی باشد که بالافاصله پس از شلیک از هدایت زمینی مستقل گردد.

تصاویر منتشر شده توسط سعودی ها از شناسایی موشک ثاقب-1 روی زمین

انهدام یک پهپاد چینی توسط دفاع هوایی یمن

موشک R-27T به عنوان نمونه حرارتی از موشک مشهور R-27 هدایت راداری توسعه یافته است. R-27  مشهور به آلامو محصول پژوهش های اواخر 1970 شوروی بوده و در دهه 1980 طراحی و توسعه آن به اتمام رسیده است.

نمونه حرارتی این موشک برای ایجاد امکان درگیری در شرایط جنگ الکترونیک یا شرایط عدم تمایل به استفاده از رادار در جنگنده هایی که دارای حسگر الکترواپتیکی برد بلند هستند توسعه داده شد.

این موشک در حالت هوا به هوا دارای سرعت نزدیک به 4 ماخ اعلام شده است که با شلیک از سطح زمین این سرعت کاهش چشمگیری می یابد زیرا بخش عمده ای از انرژی پیشران موشک صرف غلبه بر جاذبه زمین و رسیدن به ارتفاع می شود.

تصویری از شلیک ثاقب-2

یمنی ها این موشک را به نام ثاقب-2 نامگذاری کرده و همچون ثاقب-1 با پرتابگر تک فروندی روی یک کامیون نصب کرده اند. این امر سبب تحرک بالاتر پرتابگر شده و در صورت کشف و انهدام توسط دشمن نیز خسارت کمتری متوجه توان پدافند هوایی می شود.

تصاویری از شلیک این موشک نیز علیه اهداف ائتلاف عربی منتشر شده است. ثاقب-2 نیز با توجه به داشتن جستجوگر حرارتی در خود موشک و برد احتمالاً بالای این جستجوگر، می تواند پس از شلیک از سامانه زمینی مستقل شود.

پرتابگر ثاقب-2 و خودروی حامل سامانه جستجو و ردیابی الکترواپتیکی شناسایی شده توسط ائتلاف عربی

رهگیری و اصابت موشک به اف-15 عربستانی که به موشک ثاقب-2 نسبت داده شده است

اصابت موشک اف-16 اماراتی یا مراکشی که به ثاقب-2 نسبت داده شده است

دیگر موشک نمایش داده شده توسط ارتش و کمیته های مردمی یمن، ثاقب-3 یا همان RVV-AE  یا R-77 مشهور به "آدر" است. این موشک جزو طراحی های پیشرفته روسی به شمار می رود و بالک های کنترلی آن از نوع شبکه ای بوده که قابلیت مانور بالاتری به موشک می دهد.

استفاده از پیشران سوخت جامد پیشرفته و بدنه و سازه سبک سبب شده تا این موشک با وجود ابعاد کوچکتر و وزن بسیار کمتر نسبت به R-27 برد بیشتری داشته باشد. البته این موشک از هدایت راداری فعال در فاز نهایی حرکت خود برخوردار است.

احتمالاً با دریافت مختصات اولیه هدف توسط سامانه الکترواپتیکی زمینی و اصلاح مختصات در طی مسیر، ثاقب-3 تا نزدیکی هدف هدایت می شود و سپس رادار داخلی موشک اقدام به جستجو و قفل روی هدف می نماید. این موشک قابلیت درگیری با اهدافی که تا 12جی مانور می دهند را دارد.

به بیان دیگر هیچ جنگنده ای در شرایط ایمن مانور، نمی تواند از دست این موشک فرار کند. فیوزهای لیزری نصب شده در اطراف بدنه R-77 سبب می شود تا در صورت عدم برخورد مستقیم، موشک در فاصله مناسب از هدف منفجر شود.

موشک فاطر-1 که از سام-6 روسی توسعه یافته نیز تا کنون چندین بار علیه اهداف هوایی دشمن شلیک شده است. کار هدفیابی اولیه و اصلاح مختصات هدف برای این موشک نیز با داده های سامانه حرارتی زمین پایه به انجام می رسد اما از برخلاف ثاقب-1 و 2 و 3 که در فاز نهایی از جستجوگر خود موشک می توانند استفاده کنند، فاطر-1 احتمالاً و قاعدتاً تا لحظه اصابت نیازمند دریافت فرامین از سامانه های زمینی است.

موشک های فاطر-1

این موشک 599 کیلوگرمی که سرجنگی 59 کیلوگرمی دارد به سرعت نهایی 2.8 ماخ رسیده و برد و ارتفاع درگیری آن در نمایشگاه ارتش یمن، 22.5 و 10 کیلومتر عنوان شده است. دستکم یک شکار موفق پهپاد آمریکایی MQ-9 ریپر از بین 3 شکار آن توسط یمنی ها، با موشک فاطر-1 صورت گرفته است. در روزهای اخیر شلیک این موشک علیه جنگنده های عربستانی سبب لغو مأموریت و بازگشت آنها شد. سرجنگی قدرتمند این موشک سبب می شود تا در صورت اصابت به هدف یا رسیدن به فاصله مناسب در نزدیکی آن انهدام آن در هوا یا آسیب شدید و ساقط شدن آن قطعی باشد.

از برخی فیلم های منتشر شده از درگیری با اهداف مهاجم توسط سامانه های پدافند هوایی یمن به نظر می رسد هنوز موشک های پدافند هوایی رونمایی نشده ای وجود داشته باشند. خصوصاً یکی از این موشک ها به نظر می رسد از نوع دو مرحله ای بوده یا دارای موتور شتاب دهنده باشد که در انهدام هواپیمای تهاجمی تورنادوی عربستانی در هفته های اخیر مشاهده شد.

قفل با سامانه الکترواپتیکی حرارتی روی تورنادوی عربستانی

در هفته های اخیر آمریکایی ها ادعا کرده اند که یک محموله از سامانه های موشکی و تسلیحاتی مختلف را در نزدیکی آبهای یمن شناسایی و توقیف کرده اند. یک موشک جدید در میان محموله مذکور به چشم می خورد که با وجود شباهت هایی به برخی طرح های موشکی اما دقیقاً نمونه مشابه دیگری ندارد.

موشک جدید مشاهده شده در شناور توقیفی توسط آمریکا

این موشک به گفته کارشناسان سازمان ملل مأموریت پدافند هوایی دارد. یک بوستر سوخت جامد جداشونده در زیر بدنه، موتور اصلی از نوع جت در انتهای بدنه و جستجوگر حرارتی در دماغه موشک به همراه بالهایی از نوع باریک شونده در میانه بدنه از ویژگی های ظاهری این موشک است. هرچند عدم مشاهده بالک های کنترلی روی نمونه مونتاژ شده از این موشک توسط کارشناسان آمریکایی و سازمان ملل، تردیدهایی در مورد مأموریت این موشک ایجاد می کند اما وجود جستجوگر در دماغه نشان دهنده این است که این سلاح یک موشک است زیرا در صورت عدم وجود قابلیت کنترل نیازی هم به سامانه هدایت و هدفگیری وجود ندارد.

صرف نظر از جزئیات فنی و عملکردی این موشک، به نظر می رسد که ناشناخته های یگان پدافند هوایی یمن در هفته ها و ماه های آینده، هزینه های عملیات نظامی توسط رژیم سعودی و اندک متحدان باقی مانده برای آن را بسیار بالاتر برده و روند جنگ تحمیلی علیه یمن را به سمت پایان نزدیک کند.

انتهای پیام/