مخاطبی که سرگرمی آموزنده می‌جوید و سریال و کارشناسی که آدرس غلط می‌دهد

خبرگزاری تسنیم- مجتبی برزگر

ماجراها و اتفاقاتی که "سرگذشت" هر شب روی آنتن می‌برد همان دغدغه‌ای است که بسیاری از سریال‌سازان در گذشته داشته و دارند. تلویزیون باید به سمت اپیزودسازی برود که در هر قسمت خودش می‌تواند پیام‌ها و محتواهای مجزایی داشته باشد. آموزنده‌ بودن و یا آدرس غلط دادن به جامعه جزو پارامترهایی است که هم می‌توان از آن تبعیت کرد و هم می‌توان نسبت به آن بی‌تفاوت بود. اتفاقی که در بسیاری از سریال‌های تلویزیون می‌افتد؛ کمتر سریالی دیده می‌شود که به فکرِ ماندگاری باشد؛ می‌آیند و می‌روند! هر روز هم بر تعدادشان افزوده می‌شود.

سازمان صداوسیما در جدیدترین نظرسنجی خودش در کنار تعداد بیننده و استقبال از سریالش، به پارامترِ آموزنده بودن هم اهمیت داده است. نظرسنجی که با 20.8 درصد، سریال "سرگذشت" را به عنوان پربیننده‌ترین سریال تلویزیون مطرح می‌کند و البته بیش از 85 درصد هم مردم به آموزنده بودنش رأی داده‌اند. ارزیابان تلویزیون و مرکز تحقیقات صداوسیما به جذابیت داستان سریال، بازی هنرپیشه‌ها، تیتراژ و باورپذیربودن شخصیت‌ها هم توجه کرده است.

مردم با استقبالی که از سریال "سرگذشت" کردند مُهر تأییدی بر بازگشت موفق اپیزودسازی زدند. مجموعه‌ای که راوی داستان‌های متعدد آدم‌ها و جامعه با بازیگران متنوع و شخصیت‌سازی‌های متفاوت؛ آدم‌هایی که در مقاطعی از زندگی خود دچار خطا، انحراف و گناه شده‌اند و تأثیرات منفی بر دیگران گذاشته‌اند که به موازات روایت تلخی‌های زندگی افراد خطاکار، مخاطب "سرگذشت" با آدم‌ها و زندگی‌هایی مواجه می‌شود که با عملکردهای خوب باعث تغییر و تحول در انسان‌ها و زندگی آنها شده‌اند. توجه به نقش خانواده در حفظ قوام خانواده با مشارکت و مشورت کارشناسان و متخصصان حقوقی و قضایی، این سریال را تا حدی شاخص و مورد توجه قرار داده است. در واقع استفاده از ابزاری جایگزین برای متنبه شدن افراد خطاکار مانند "کار و خدمت اجباری" به جای رفتن به "زندان" نشانگر اهمیت نقش آموزش و تربیت در شکل‌گیری شخصیت انسان‌ها است.

در "سرگذشت" خطاکاران یا آنها که در آستانه خطا قرار دارند با استفاده از مشاوره کارشناسان و یا به حکم دادگاه با تنبیه و ارشاد جایگزین مواجه و اغلب دچار تحول می‌شوند و به زندگی سلامت بازمی‌گردند. واقعیت اینکه تمام خطاکاران، گنهکار حرفه‌ای و تبهکار نیستند و برای آنها که بر اثر اشتباه،‌ نادانی و ناخواسته دچار خطا می‌شوند امکان اصلاح وجود دارد و سازندگان این سریال، مدافع و مبلغ اصلاح انسان‌ها با ابزاری مناسب به جای حبسند. این نگرش متفاوت، "سرگذشت" را در کنار داستان‌های ملموس و پرداخت شده، بازی‌های خوب بازیگران شناخته شده و کارگردانی جمع و جور و مضامین با محتوا، این سریال را دیدنی کرده است.

شاید این نکته را باید تکرار کرد که اپیزودسازی به مخاطبان اجازه می‌دهد داستان‌های متفاوت و بازیگران متنوع را در قاب سریال ببیند و در کنار این همه مینی سریال و سوژه‌های تکراری و اتفاقات مشابه، تلویزیون به این تنوع در ساخت و تولید نیاز دارد و واقعاً خلأش احساس می‌شد. "سرگذشت" یا همان فصل دوم سریال "محکومین" این اجازه را به مخاطب داده است تا دوباره قصه‌های متنوع و بازیگران شناخته‌شده و حتی خانه‌نشین این روزهای سینما و تلویزیون را در این سریال تلویزیونی ببیند.

گرچه به دلیل مصادف شدن با دهه فجر و پخش دیگر سریال‌ها ادامه پخش سریال "سرگذشت" به تعویق افتاد اما از سوم اسفندماه به آنتن برگشت.  اپیزودسازی به مخاطبان اجازه می‌دهد داستان‌های متفاوت و بازیگران متنوع را در قاب سریال ببیند و در کنار این همه مینی سریال و سوژه‌های تکراری و اتفاقات مشابه، تلویزیون به این تنوع در ساخت و تولید نیاز دارد و واقعاً خلأش احساس می‌شد. "سرگذشت" یا همان فصل دوم سریال "محکومین" این اجازه را به مخاطب داده است تا دوباره قصه‌های متنوع و بازیگران شناخته‌شده و حتی خانه‌نشین این روزهای سینما و تلویزیون را در این سریال تلویزیونی ببیند.

سریال دیگری که نظرسنجی صداوسیما، تعداد بیننده‌های آن را اعلام کرده، "از سرنوشت" است که روزهای پایانی روی آنتن بودنش در شبکه 2 سیما را می‌گذراند. 19.6 درصد مردم این سریال را دیده‌اند اما کمتر از 80 درصد آن را آموزنده دانسته‌اند. البته سریال‌های "هشدار برای کبری 11" و "ملکاوان" شبکه آی‌فیلم هم در رده‌های دیگر قرار دارند. از طرفی این نظرسنجی نشان می‌دهد که مردم هنوز به سریال‌های تکراری علاقه‌مندند و 23 سریال تکراری تلویزیون هم دیده شده است. شاید بیش از همه این سریال‌های نوستالژی، آخرین کار علیرضا افخمی سریال "پرستاران" را بیشتر دیده‌اند.

در کنار آموزنده بودن، باید سریال‌ها آنقدر مراقبت کنند که به آدرس غلط دادن نیفتند. این اتفاق در سریال "از سرنوشت" خواه‌ناخواه افتاده است که در وهله اول معلوم نیست ژانر قصه‌اش برای چه نوع مخاطب و در چه رده سنی تهیه و تولید شده است. در زمان پخش "حکایت‌های کمال" و "بچه مهندس" هم این مشکل وجود داشت که فضایی بین رفتار و افکار کودکان و نوجوانان، مخاطب را درگیر ماجراهایی می‌کند و بخشی از این سریال‌ها، بزرگسالان را درگیر می‌کند.

یکی از مصادیق بارز آن دیالوگ‌هایی است که کودکان و نوجوانان داستان در سریال "از سرنوشت" به زبان می‌آورند؛ کودکی در مقابل معلمش به گناهش اعتراف می‌کند و می‌گوید: "قول می‌دهم که دیگر دماغ کسی را نشکنم." شاید در جایگاه خودش این نکته بدی نباشد اما چقدر فیلمنامه دوراندیشی نسبت به آینده این کودک در جامعه داشته که این کودک وقتی در دوران بزرگسالی، گناه بزرگتری را مرتکب شد مقابل قاضی بایستد و بگوید "قول می‌دهم دیگر کسی را نکشم! این اتفاقات نه تنها فرهنگسازی است بلکه ترویج فرهنگ غلط به جامعه است. از طرفی دیگر "از سرنوشت" به سوژه‌ای تکراری که قبلاً "بچه‌مهندس" آن را به نمایش درآورده پرداخته که باید شوراها و دست‌اندرکاران امر در حوزه نظارت بر سریال‌سازی، به بکر بودن و تازه بودن فیلمنامه‌ها توجه کنند که آنقدر سوژه‌ها و موضوعات تکراری، سریال نشود!

سیما فردوسی کارشناس و روانشناس نام‌آشنا برای مخاطبان تلویزیون با اشاره به سریال "سرگذشت" درباره آموزنده بودن یا آدرس‌های غلطی که برخی از سریال‌های تلویزیون برای جامعه دارند به خبرنگار خبرگزاری تسنیم،  گفت: وقتی به سریال "سرگذشت" نگاه می‌کنم داستان‌های تنظیم شده واقع‌گرایانه از جامعه و خانواده به نمایش درآمده که تهیه‌کننده، نویسنده و کارگردان بر واقعیت‌های جامعه و خانواده مسلط بوده‌اند. از بازیگران خوبی بهره برده‌اند و تحلیل محتوا، آموزش و هنرمندی با ظرافت به چشم می‌خورد. رفتار شعاری و آموزش گل‌درشت نمی‌بینیم که بیننده پس بزند. آموزنده‌ بودن به معنای نصیحت و پندهای برجسته نیست؛ نکات آموزشی باید بتوانند برای بینندگان مهم باشد و پیام‌هایی که از نظر کاربردی به درد بیننده بخورد. برای باورپذیری و القای درست مفاهیم آموزشی و کاربردی، شاخص‌کردن پیام‌ها و تحلیل محتوای درست و اصولی، اهمیت دارد.

وی با اشاره به سرگرمی و تفریح در کنار آموزنده بودن سریال، خاطرنشان کرد: برای آموزنده‌سازی در تلویزیون باید به دو نکته توجه کنیم که بعد آموزشی را آنقدری باید قوی و قدرتمند نشان بدهیم که مخاطب هم تفریح کند و هم سرگرم شود. بیننده از کلاس درس خسته می‌شود و برای آموزنده ساختن سریال نباید به سراغ تشکیل کلاس درس رفت. اگر فقط بخواهیم به بعد آموزشی تکیه کنیم مخاطب ناگزیر، تلویزیون را خاموش می‌کند.

سیما فردوسی تأکید کرد: آموزنده‌ ساختن سریال، نیاز به هنرمندی با ظرافت دارد. بیننده احساس نکند همه نقدها و اتفاقات محتوایی و کاربردی را برجسته می‌بیند. پیامی انتقال پیدا می‌کند که غیرمستقیم باشد نه مستقیم، به مردم آموزش بدهیم تأثیر نمی‌گیرند. اگر قرار باشد این طور سریال ساخته شود همان کارشناس در تلویزیون آن نکات کاربردی و آموزشی را مطرح کند بهتر است. قدرت تصویر و نمایش جایی مؤثر می‌شود که در عین ارائه محتوای قدرمند، با ظرافت و غیرمستقیم عمل کند. سریال باید واقعیت‌ها را مطرح کند اما به جامعه راهکار درست بدهد نه آدرس غلط! در یک کلام ادغام دو موضوع سرگرمی و آموزش در سریال‌ها باید مدنظر قرار بگیرد.

این رواشناس درباره موضوع حکم جایگزین سریال "سرگذشت" گفت: در "سرگذشت" احکام جایگزین به جای قوانین موجود زندانی و ... پیشنهاد شده که لازم و ضروری است. چند نمونه در سریال مشاهده می‌کنیم افرادی که خطاکارند و قانون مجازاتشان را تعیین می‌کند اما چقدر زندانی کردن مؤثر است و بار آموزشی دارد؟ در صورتی که برخی از خطاکاران به زندان رفته‌‌ و با رفتارهای خیلی بدتر مواجه و وقتی آزاد شده‌اند دست به خطاهای بیشتر و حتی خطرناک‌تری زده‌اند. حکم جایگزین حکمی است که هم خطاکار در جامعه تنبیه و ادب می‌شود و هم با تلنگری، به خودش می‌آید.

فردوسی در خصوص امیدآفرینی و آرامش‌بخشی تلویزیون با توجه به بحران‌هایی مثل کرونا و حتی گرانی و مسائل طبیعی مثل سیل و زلزله، خاطرنشان کرد: مسائل آگاهی‌بخشی و اطلاع‌رسانی لازم است اما برای رفع ترس و اضطراب و نگرانی جامعه، تلویزیون و رسانه‌های مختلف به سمت امیدآفرینی و آرامش‌بخشی بروند. از طرفی دیگر مسئولین هم به وظایف خودشان عمل کنند که جامعه امیدوار شود که مسئولین پشتشانند و رهایشان نکرده‌اند. در کنار پکیج‌ها و بسته‌های آموزشی و بهداشتی، بروشورهایی منتشر شوند که هم آگاهی بدهند و هم استرس‌ها و اضطراب‌ها را درمان کنند. قطعاً جامعه را از التهاب خارج می‌کنند و مردم شاهد روزهای خوش، با نشاط و امیدوارکننده‌ای خواهند بود.

وی در واکنش به حضور برخی از میهمانان و کارشناسان که اظهارنظرهای غیر تخصصی و هنجارآفرینی می‌زنند و یا محتواهای برخی از سریال‌ها که آدرس‌های غلطی به جامعه می‌دهند، تصریح کرد: باید رسانه‌ملی برای دعوت از کارشناسان و میهمانان خودش، با نظارت دقیق‌تری داشته باشد. پیام‌ها و محتواهای تخصصی که صحت و سقمشان تأیید شده است مطرح شود. آنقدر بر محتوای سریال‌ها نظارت داشته باشند که با دیالوگ یا پلان و سکانسی، جامعه به انحراف کشیده نشود و آدرس‌های غلطی به جامعه داده نشود. کسانی میهمان یا کارشناس تلویزیون باشند که صلاحیت طرح آن موضوع و بحث مورد نظر را داشته باشند. تلویزیون هم باید مراقبت و مواظبت کند که اطلاعات غلطی به جامعه القاء نشود.

این روانشناس در پایان به برنامه‌ها و رفتار نوروزی تلویزیون اشاره کرد و گفت: تلویزیون باید مثل گذشته، برنامه‌ها و سریال‌های فرحبخشی را روی آنتن ببرد که این اتفاق افتاده و ان‌شاءالله امسال افزایش بیشتری داشته باشد. البته از آموزش مسائل مختلف خصوصاً بهداشت جسم و روان غافل نشوند. مردم حق دارند در روزهای تعطیلات نوروزی انبساط خاطر و نشاط داشته باشند.

انتهای پیام/