جنبش‌های دانشجویی ایران از دهه ۳۰ تا ۵۰| آغاز خیزش ضدآمریکایی

گروه تاریخ انقلاب خبرگزاری تسنیم - حدود 100 روز پس از کودتای 28 مرداد 32، بازار و دانشگاه تهران به صحنه درگیری دانشجویان با عوامل رژیم پهلوی در اعتراض به سفر نیکسون به تهران و بازگشایی سفارت بریتانیا در ایران تبدیل شد که طی آن درگیری‌ها ارتش پهلوی وارد دانشگاه تهران شد و سه نفر از دانشجویان به نام‌های مصطفی بزرگ‌نیا، آذر شریعت‌رضوی و احمد قندچی به شهادت رسیدند.

پس از اینکه دولت مصدق با کودتایی آمریکایی و انگلیسی در 28 مرداد سال 1332 سقوط کرد، جامعه ایران در بهت و حیرت فرو رفت و دانشگاه تهران که به واسطه حضور دانشجویان و نخبگان کشور نسبت به بیگانه دیدگاهی ضدامپریالیستی داشت، بیش از بیش رنگ ضد دیکتاتوری و امپریالیستی به خود گرفت.

در حالی که نفرت از کودتاچیان در افکار عمومی ایران موج می‌زد اخباری از گوشه و کنار مبنی بر بازگشت نمایندگان دولت‌ها‌ی خائن به کشور به ملت ایران می‌رسید. وعده ورود قریب الورود دنیس رایت کاردار سفارت انگلیس، حضور نیکسون معاون آیزنهاور رئیس جمهور آمریکا در ایران در کنار محاکمه مصدق طی چند روز مانده به آذر گویای آذر ماهی متفاوت برای مردم ایران در سال 1332 بود.

قطعی شدن سفر نیکسون به ایران در روز 17 آذر، خشم مردم و دانشجویان را بیشتر کرد، دانشجویان معتقد بودند با اوضاع پیش آمده دانشگاه تحمل حضور نیکسون را ندارد. در روز 14 آذر دانشجویان دانشکده‌های حقوق و علوم سیاسی، علوم، دندان‌پزشکی، فنی، پزشکی و داروسازی دانشگاه تهران تظاهرات پرشوری علیه کوتاچیان برگزار کردند.

تظاهرات دانشجویان در روز بعد هم ادامه پیدا کرد و به خارج از دانشگاه کشیده شد. ماموران شاه با دانشجویان درگیر شدند و جمعی را دستگیر و زندانی کردند. روز 16 آذر متفاوت از روزهای قبل آغاز شد. اساتید و دانشجویان با ورود به دانشگاه متوجه استقرار تجهیزات گارد شاهنشاهی و آرایش سربازان و اوضاع غیرعادی دانشگاه شدند.

دانشجویان با احتیاط به کلاس‌های درس خود رفتند. سربازان جمعی از دانشجویان را که در جمع آن‌ها چند استاد هم دیده می‌شد، دستگیر و پس از مضروب شدن به داخل کامیون‌های مستقر شده بردند.

حضور نظامیان در صحن دانشکده فنی به درگیری میان دانشجویان و نظامیان منجر شد. عده‏‌ای از سربازان، دانشکده فنی را محاصره کرده بودند تا کسی از دانشکده خارج نشود. در این میان دسته‌ای از سربازان با سرنیزه از در اصلی وارد دانشکده شدند. برخی از دانشجویان که فرصت فرار نداشتند، هدف گلوله سربازان قرار گرفتند و مانند برگ خزان در صحن دانشکده و پله‌های آن به زمین افتادند.

به گفته شاهدان عینی مصطفی بزرگ‌نیا از دانشجویان سال اول دانشکده فنی همان ابتدا با اصابت سه گلوله شهید شد. آذر شریعت رضوی هم که دانشجوی سال اول دانشکده بود به سختی مجروح شد و در حالیکه بدن مجروح خود را بر زمین می‌کشاند و ناله می‌کرد دوباره هدف گلوله قرار گرفت و به شهادت رسید. احمد قندچی دانشجوی دیگری بود که هدف گلوله قرار گرفت و مجروح شد و 24 ساعت بعد در بیمارستان به شهادت رسید. هنگام تیراندازی برخی از رادیاتورها در اثر اصابت گلوله سوراخ شد و آب گرم آن با خون شهدا و مجروحین در هم آمیخت و محوطه مرکزی دانشکده فنی را دربرگرفت.

17  آذر مقارن سفر نیکسون به تهران، روزنامه اطلاعات در مقاله‌ای به شهادت دانشجویان اشاره کرد که به سرعت از روی گیشه‌ها جمع‌آوری شد. در برنامه‌های نیکسون از ایران بازدید از دانشگاه تهران و دریافت دکترای افتخاری دانشکده حقوق نیز درج شده بود. ماشین نیکسون و شاه که قصد عبور از سمت کوی دانشگاه را داشت با اعتراضات دانشجویان روبه‌رو شد و دانشجویان با سنگ و کلوخ به ماشین نیکسون و همراهانش حمله کردند.

16 آذر 32 اگرچه در تقویم تاریخ ایران روز دانشجو نام گرفت و این روز نقطه آغاز و مبدا مبارزات ضداستکباری و ضدآمریکایی دانشجویان قلمداد می‌شود، اما سرکوب دانشجویان توسط عوامل رژیم شاهنشاهی موجب شد تا جنبش دانشجویی در ادامه فعالیت چندانی نداشته باشد.

در سال‌های 38 تا 40 نیز دانشجویان تحرکاتی در دانشگاه‌ها داشتند که هر کدام از حرکت‌ها از سوی رژیم پهلوی سرکوب شد و اجازه فعالیت‌های سیاسی به دانشجویان داده نشد. گروه‌های سیاسی چپ‌گرا در داخل دانشگاه‌ها محصور شدند. دانشجویان مسلمان نیز که نسبت به چپ‌گراها در اقلیت بودند، شرایط و اجازه فعالیت‌های چندانی پیدا نکردند.

در دهه 30 به استثنای ماجرای 16 آذر، دانشجویان ایرانی مانند دهه گذشته ظهور و بروز جدی در عرصه سیاست نداشتند. اما در آغاز دهه 40 و با شروع نهضت اسلامی امام خمینی (ره)، جنبش‌های دانشجویی جان تازه‌ای گرفتند و دانشجویان مسلمان با برقراری ارتباط با روحانیون توانستند اقدامات چشمگیری را در مبارزه با استبداد و استکبار انجام بدهند؛ به گونه‌ای که به تدریج دانشگاه‌ها به مراکز مبارزه با شاه و رژیم پهلوی تبدیل شد و بسیاری از تحصن‌ها و تجمعات با حضور برخی از اقشار مختلف مردم در محیط‌های دانشگاهی‌ برگزار شد که به طور نمونه می‌توان به تحصن روحانیون و علما در مسجد دانشگاه تهران اشاره کرد.

در سال‌های 41 و 42 عمده دانشجویان سیاسی دانشگاه‌های مهم کشور عضو گروه‌های چپ بودند و تعداد آنان بر تعداد دانشجویان مسلمان غلبه داشت؛ اما در سال‌های 50 تا 57 تعداد دانشجویان مسلمان مبارز به قدری افزایش یافته بود که گروه‌های دانشجویی مسلمان میدان‌دار فعالیت‌های سیاسی دانشجویان بودند. بسیاری از آن دانشجویان در سال‌های منتهی به پیروزی انقلاب اسلامی توسط عوامل رژیم شاهنشاهی و ساواک دستگیر شدند و به زندان افتادند.

دانشجویان زندانی در زندان با مبارزان مسلمان و روحانی ارتباط برقرار کردند و برای مبارزه با رژیم، گروه‌های مبارزی از جمله گروه‌های مبارز مسلحانه تشکیل دادند که از آن دسته می‌توان به گروه‌های فلاح، توحیدی‌بدر و منصورون اشاره کرد.

دانشجویان و جنبش‌های دانشجویی نقش مهمی در پیروزی انقلاب اسلامی داشتند. در زمان ورود امام خمینی (ره) به ایران نیز دانشجویان سهم مهمی در برگزاری مراسم استقبال و تامین امنیت مسیر حرکت امام از فرودگاه تا بهشت زهرا داشتند؛ حتی قرار بود بخشی از مراسم استقبال روبروی دانشگاه تهران برگزار شود که به دلیل ازدحام جمعیت این کار امکان‌پذیر نشد.

پس از پیروزی انقلاب، دانشجویان 2 اقدام مهم انجام دادند که نخستین آن تسخیر لانه جاسوسی آمریکا توسط دانشجویان پیرو خط امام بود. این اقدام اگرچه در اعتراض به پناه دادن آمریکا به شاه انجام شد، اما می‌توان انتقام خون شهیدان حادثه 16 آذر 32 برشمرد. دومین اقدام مهم دانشجویان نیز ساختارسازی و حضور در نهادهای انقلابی بود.

سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی که از گرد هم آمدن 7 گروه مبارزه مسلح پیش از انقلاب تشکیل شده بود، شامل دانشجویان مبارز مسلمانی بود که در دانشگاه‌های مختلف تحصیل می‌کردند.

همچنین بسیاری از دانشجویان مسلمان عضو نهادهایی همچون سپاه پاسداران انقلاب اسلامی شدند که در دوران دفاع مقدس در سمت‌های فرماندهی نقش‌آفرینی و اثرگذاری مهمی داشتند. بسیاری از فرماندهان دوران دفاع مقدس از دانشجویان مبارز پیش از انقلاب اسلامی و دانشجویان پیرو خط امام بودند.

جنبش‌دانشجویی‌ای که در دهه 30 مدام از سوی رژیم پهلوی سرکوب می‌شد و جو غالب آن متاثر از چپ‌گرایان بود، به تدریج با افزایش میزان جمعیت دانشجویان مسلمان با نهضت اسلامی امام خمینی پیوند خورد و به عنصر مهم و نقش‌آفرین در پیروزی انقلاب اسلامی تبدیل شد و می‌توان گفت دانشجویان با پیروزی انقلاب در 22 بهمن 57 و 13 آبان 58 انتقام خون‌های ریخته شده در 16 آذر 32 را از رژیم پهلوی و آمریکا گرفتند.

انتهای پیام/