فعال کردن فاکتور "تُرکی" در آسیای مرکزی از جانب ترکیه

به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم، به نقل از ریتم اوراسیا، در اکتبر سال جاری میلادی، شورای همکاری کشورهای ترک، که به منظور هماهنگی ادغام سیاسی، اقتصادی و فرهنگی آنها ایجاد شده، ده ساله شد. در این مدت، شورای ترک زبان موفق شده موفقیت‌های چشمگیری کسب کند، و ترکیه نفوذ خود را در کشورهای ترک زبان که در قلمرو اتحاد جماهیر شوروی سابق بودند، افزایش داده است.

پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، ایده‌هایی در مورد ایجاد قریب الوقوع اتحاد دولت‌های ترک زبان به رهبری آنکارا در ترکیه پخش شد. با این حال، توانایی‌های واقعی آنکارا به وضوح خواسته‌های او را برآورده نمی‌کرد. علاوه بر این، نخبگان کشورهای تازه استقلال یافته دیدگاه‌های خاص خود را در مورد سیاست خارجی ابراز کردند. در نهایت، تأثیر آنکارا در ترکمنستان قوی‌تر بود که اولین کشوری بود که همانند ترکیه الفبای خود را به لاتین تغییر داده و با این کشور روابط اقتصادی شدیدی برقرار کرد. روابط نزدیک تجاری بین ترکیه، قزاقستان و قرقیزستان نیز برقرار شد، که تقریباً بلافاصله پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی تجارت ترکیه در این کشورها به وجود آمد. اما روابط با ازبکستان در اوایل دهه 1990 بدتر نیز شد، پس از آنکه آنکارا به محمد صالح رهبر اپوزیسیون ازبک پناهندگی داد.

در سال‌های اخیر، شورای ترکی توانسته است موفقیت‌های چشمگیری داشته باشد. تا همین اواخر، تنها چهار کشور از شش کشور ترکی - ترکیه ، آذربایجان ، قزاقستان و قرقیزستان عضو آن بودند. در زمان حکومت اسلام کریموف، ازبکستان پرجمعیت ترین کشور ترک در آسیای مرکزی، به سیاست خارجی ایزوله گرایانه پایبند بود و ترکمنستان نیز از نخستین سال‌های استقلال از هرگونه پروژه ادغام خودداری می‌کرد. با این حال، در سال 2019 ، ازبکستان به شورای تُرک پیوست و ترکمنستان شروع به شرکت در رویدادهای مختلف آن کرد. علاوه بر این، در ماه آوریل سال جاری با توجه به نتایج نشست ششم این شورا در چولپان-آتا (قرقیزستان)، مجارستان نیز وضعیت ناظر را در آن دریافت کرد.

در همکاری‌های تجاری و اقتصادی مقیاس قابل توجهی حاصل شده است. پس از اجلاس آستانه در سال 2015، گردش مالی تجاری بین شرکت کنندگان آن، طبق اعلام شورای ترک، 22 درصد افزایش یافته و تقریبا به 9 میلیارد دلار رسید که با در نظر گرفتن ازبکستان و ترکمنستان 16 میلیارد دلار می‌باشد. تجارت ازبکستان نیز با کشورهای ترک از سال 2016، 40٪ افزایش یافته است.

از نظر پتانسیل‌های جمعیتی و اقتصادی، شورای ترک قادر به رقابت با اتحادیه اقتصادی اوراسیا است. قلمرو آن حدود 4.5 میلیون کیلومتر مربع، کل جمعیت آن حدود 150 میلیون نفر و تولید ناخالص داخلی 1.5 تریلیون دلار است، که برابر با جایگاه سیزدهم در جهان است. کشورهای شورا موقعیت جغرافیایی مطلوبی نیز دارند - مسیر تجاری بین اروپا و چین از قلمرو آنها می‌گذرد و حجم ترافیک روزانه آن بالغ بر یک میلیارد دلار است.

ترکیه به طور پویا سرمایه گذاری‌های خود را در کشورهای آسیای مرکزی افزایش می‌دهد. در اواسط دسامبر سال 2018 ، در جریان نمایشگاه کالاهای کشورهای شورای ترک در عشق آباد، گزارش شد که سرمایه گذاری‌های ترکیه در منطقه از 85 میلیارد دلار فراتر رفته است. قابل توجه است که کل میزان سرمایه گذاری‌های چینی که بیشتر آنها در بخش سوخت و انرژی قزاقستان متمرکز است، همین مقدار تخمین زده می‌شود.

از نظر نفوذ اقتصادی در ترکمنستان، ترکیه مدتهاست که از روسیه پیشی گرفته است. طبق داده‌های گمرک روسیه، گردش مالی کالا بین فدراسیون روسیه و ترکمنستان در مقایسه با سال گذشته 444 میلیون دلار بوده است. طی ماه‌های ژانویه تا نوامبر 2018 ، ترکمنستان 673 میلیون دلار با ترکیه معامله تجاری داشته است.

در دسامبر سال گذشته، وزیر تجارت ترکیه، رخسار پکجان، در افتتاح نهمین نمایشگاه محصولات صادراتی کشورهای ترکی در عشق آباد گفت: پیمانکاران ترک در مجموع 1010 پروژه را در ترکمنستان به ارزش کل 47.7 میلیارد دلار به اتمام رسانده‌اند. سال 2014 اوج تجارت دو جانبه بود که تجارت بین دو کشور 2.9 میلیارد دلار بود. به گفته ر. پکجان، آنکارا ترکمنستان را مسیری به سوی آسیای مرکزی می‌داند، و بنابراین از افزایش تجارت با آن و سرمایه گذاری متقابل حمایت می‌کند. در میان شرکای تجاری خارجی، ترکیه طبق گفته ترکمن استات (کمیته دولتی آمار ترکمنستان) در رتبه چهارم صادرات و اول واردات قرار دارد. ترکیه در کنار پنج شریک تجاری بزرگ ترکمنستان که شامل چین، ایتالیا، افغانستان و امارات متحده عربی هستند، قرار دارد. در اینجا روسیه جزو پنج شریک برتر نیست.

پس از اسلام کریموف، آنکارا روابط خود را با ازبکستان نیز بطور فعال توسعه داده، که به خوبی می‌تواند برای او "ترکمنستان دوم" شود. در اکتبر سال 2017 ، رئیس جمهور جمهوری ازبکستان، شوکت میرضیایف، به ترکیه سفر کرده و در پایان آوریل 2018 ، رجب طیب اردوغان یک دیدار برگشت به تاشکند انجام داد. در پی مذاکرات، 24 سند منعقد شد که شامل توافقنامه همکاری در اقتصاد، تجارت، حمل و نقل، صنعت، انرژی، علم، آموزش و گردشگری است. ارزش کل قراردادها برای بیش از 50 پروژه سرمایه گذاری جدید که در نتیجه مذاکرات منعقد شد، حدود 3 میلیارد دلار بوده است. حجم تجارت بین دو کشور در سال 2017، 30٪ و به 1.5 میلیارد دلار افزایش یافت، و در آینده برنامه ریزی شده است که به 5 میلیارد دلار برسد.

به گفته کارشناس سیاسی ترکیه، رئیس مؤسسه چشم اندازهای استراتژیک، محمد فاتح اوتستارسو، حجم سرمایه گذاری‌های ترکیه در قزاقستان تقریباً به 20 میلیارد دلار رسیده است. اردوغان قصد دارد در ازبکستان به ویژه در بخش انرژی به این سطح دست یابد. تجارت ترکیه با قزاقستان و ترکمنستان با 800 شرکت ترکیه که در قلمرو آنها فعالیت می‌کنند، بیش از 2 میلیارد دلار است. تجارت ترکیه با قرقیزستان بیش از 500 میلیون دلار است. شرکت‌های ترکی عمدتاً در ساخت و ساز، ارتباطات از راه دور و صنایع نساجی فعالیت می‌کنند.

پروژه‌های بزرگ توسط سرمایه گذاران بزرگ مانند هلدینگ‌های کالیک (منسوجات، انرژی، ساخت و ساز، مالی، لجستیک، تجارت رسانه‌ای) و یلدیریم (صنعت معدن، متالورژی فلزات رنگین، کودهای معدنی، لجستیک) و همچنین سازمان‌های دولتی (آژانس همکاری و توسعه ترکیه- تیکا) اجرایی می‌شوند.

ترکیه علاقمند به اجرای پروژه‌های حمل و نقلی و لجستیکی با مشارکت کشورهای آسیای مرکزی و چین است. یکی از آنها راه‌آهن باکو - تفلیس-قارص است که آنکارا دوست دارد آن را به یکی از مسیرهای جاده ابریشم تبدیل کند. در اینجا لجستیک نقش خیلی پیچیده‌ای علیه آنکارا بازی می‌کند. حمل و نقل مضاعف کالاها از راه آهن یا حمل و نقل جاده‌ای به دریا باعث می‌شود که حمل و نقل آنها از طریق خزر بسیار طولانی و گران شود، که به وضوح در سال 2015 توسط آزمایش ناموفق اوکراین در سازماندهی ارتباطات ریلی با چین نشان داده شد. مشارکت کشورهای منطقه در پروژه خط لوله انتقال گاز ترانس آناتولی (TANAP) که از جمهوری آذربایجان از طریق ترکیه به اروپا می‌رود، بسیار امیدوار کننده تر به نظر می‌رسد. اما چشم اندازهای آن با توجه به مساله نامشخص ساخت خط لوله گاز ترانس-خزر فعلا مبهم به نظر می‌رسد.

با این وجود، برنامه‌های همکاری اقتصادی کشورهای ترک بسیار جاه طلبانه به نظر می‌رسد. همانطور که در کنفرانس بین المللی "آسیای مرکزی و روسیه: چشم انداز همکاری‌های متقابل المنفعه"، که در اواسط ماه اکتبر در مسکو برگزار شد، گزارش شده است، تا به امروز، در چارچوب شورای ترک، روی تهیه 40 پروژه و برنامه با مشارکت ترکیه، قزاقستان، آذربایجان، ازبکستان و قرقیزستان کار می‌شود. تا سال 2026-2028 ایجاد بازار مشترک برای کالاها، سرمایه گذاری‌ها، نیروی کار و خدمات برنامه ریزی شده است. با همه اینها، قزاقستان و قرقیزستان در حال حاضر عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا هستند و ازبکستان احتمال پیوستن به آن را در نظر دارد. با این وجود، بدیهی است که ترکیب "بازار مشترک ترک" با اتحادیه اقتصادی اوراسیا مشکل ساز خواهد بود.

در حاشیه جنوبی اتحاد جماهیر شوروی سابق، ترکیه مزیت مهم دیگری نیز دارد - نزدیکی قومی و اعتقادی، که باعث می‌شود از سیاست قدرت نرم بسیار مؤثرتری استفاده شود. چهار کشور از پنج کشور آسیای مرکزی عمدتا ترک زبان و مسلمان هستند. جمهوری آذربایجان تا حدودی از این سری خارج است، چرا که برخلاف سنی‌های قزاقستان، قرقیزستان، ازبکستان و ترکمنستان، کشوری شیعه مذهب است، اما این عامل هنوز به طور قابل توجهی در روابط با ترکیه تأثیر نگذاشته است.

فعال شدن فاکتور ترکی ممکن است تبعات جنجالی در روسیه داشته باشد، چرا که در قلمرو آن چندین خودمختاری بزرگ ترک وجود دارد. همه اینها منجر به این می‌شود تا تقویت نفوذ ترکیه در کشورهای مشترک المنافع را با احتیاط بیشتری زیر نظر داشت.

انتهای پیام/