یادداشت| چرا سفر ظریف به قزاقستان مهم است؟

به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم، محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه کشورمان روز دوشنبه به منظور شرکت در کلوپ آستانه و دیدار با شماری از مقامات قزاق، وارد نورسلطان، پایتخت قزاقستان شد. در بدو ورود به نورسلطان، ظریف با همتای قزاقی‌اش، مختار تیلوبردی دیدار و گفت‌و‌گو کرد. پس از آن، ظریف سخنرانی‌اش در کلوپ آستانه را که با حضور ده‌ها نفر از دیپلمات‌ها، کارشناسان، مقامات و مسئولین سیاسی برجسته جهان برگزار می‌شد، ایراد کرد. محور کلیدی سخنرانی وزیر امور خارجه کشورمان در این نشست پیرامون بایسته‌های امنیت منطقه‌ای بود. ظریف همچنین سخنرانی دیگری در پنل‌های برگزار شده در خلال کنفرانس ارائه کرد. سخنرانی دوم ظریف در پنل «خلع سلاح و عدم اشاعه کلوپ آستانه» با موضوع برجام و نقش آن در عدم اشاعه تسلیحات هسته‌ای انجام شد.

پس از سخنرانی در کلوپ آستانه، وزیر امور خارجه کشورمان دو دیدار بسیار مهم دیگر نیز در قزاقستان داشت. ملاقات با نورسلطان نظربایف، نخستین رئیس‌جمهور قزاقستان که هم‌اکنون رئیس شورای امنیت این کشور است با محوریت روابط ایران و قزاقستان انجام شد. ظریف در این دیدار ضمن قدردانی از نقش قزاقستان در مذاکرات صلح سوریه، به نقش این کشور در امنیت منطقه نیز اشاره کرد. نظربایف نیز در ادامه با اشاره به این که با دقت به سخنرانی ظریف گوش داده است و تمجید از جامعیت سخنرانی وزیر امور خارجه کشورمان، اظهار داشت: طی 27 سال اخیر ما برای تقویت روابط خود کار کرده‌ایم. من تاکنون 6 بار به ایران سفر کرده‌ام. قزاقستان همیشه در بسیاری از مسائل از ایران حمایت کرده است.

دیدار مهم دیگری که ظریف در نورسلطان برگزار کرد، با رئیس‌جمهوری قزاقستان، قاسم ژومارت توکایف بود. در این ملاقات که در کاخ آکوردا انجام گرفت، مذاکراتی پیرامون مسائل دوجانبه روابط دو کشور و موضوعات مهم منطقه‌ای صورت گرفت.

در حاشیه این سفر همچنین وزیر امور خارجه کشورمان در دانشگاه اوراسیا حاضر شد و ضمن سخنرانی با موضوع «پارادایم ها و گفتمان‌های نوین در جهان معاصر»، دکتری افتخاری این دانشگاه را نیز دریافت کرد.

با این حال، نکته‌ای که شاید بیش از همه جلب توجه نماید، دلایل و زمینه‌های اهمیت قزاقستان در سیاست خارجی و دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران است. در این مطلب در چن سطح بین‌المللی، منطقه‌ای و دوجانبه به بررسی این اهمیت می‌پردازیم.

گفتنی است چندی پیش نیز دکتر حسن روحانی در حاشیه نشست سران اتحادیه اقتصادی اوراسیا در ایروان با قاسم ژومارت توکایف، رئیس‌جمهوری قزاقستان دیدار و گفت‌و‌گو کرده بود.

سطح بین‌المللی

قزاقستان طی سال‌های اخیر به یکی از بازیگران بسیار مهم به عنوان میانجی در بحران‌های بین‌المللی سیاسی مطرح شده است. همین جایگاه و فعالیت‌های مستمر هم بود که باعث شد این کشور در بازه سال‌های 2017 و 2018 به عضویت غیردائم شورای امنیت سازمان ملل متحد در آید. در دور نخست مذاکرات هسته‌ای ایران در دولت‌ دهم نیز شهر آلماتی (پایتخت سابق و بزرگ‌ترین شهر قزاقستان) میزبان مذاکرات ایران و 1+5 بود. پس از آن نیز قزاقستان به عنوان یکی از کشورهای پیش‌رو در حوزه عدم اشاعه هسته‌ای، نقش مهمی در فرایندهای اجرایی برجام ایفا کرد. قزاقستان همچنین در دوره عضویت در شورای امنیت سازمان ملل متحد نیز نشان داد نگاه مثبتی نسبت به تحولات مربوط به جمهوری اسلامی ایران دارد.

در حال حاضر نیز قزاقستان میزبان گفت‌و‌گوهای بسیار مهم و موثر صلح سوریه در قالب «روند آستانه» است. روندی سیاسی و دیپلماتیک که بارها خشم آمریکایی‌ها را برانگیخته است. طی دوره برگزاری این مذاکرات دستاوردهای قابل توجهی نظیر آتش‌بس در برخی مناطق به دست آمده و توافقات مهمی انجام شده است. در مساله افغانستان نیز طی سال‌های اخیر گام‌هایی از سوی قزاقستان برداشته شده و همچنان ادامه دارد.

سطح منطقه‌ای

در سطح منطقه‌ای شاید بتوان مساله امضا و اجرایی شدن کنوانسیون وضعیت حقوقی دریای خزر را اصلی‌ترین محور مشترک منافع جمهوری اسلامی ایران و قزاقستان در نظر گرفت. در آگوست سال 2018 بود که در نشستی به میزبانی شهر آکتائو در قزاقستان این کنوانسیون به امضا رسید. طی ماه‌های پس از آن نیز همکاری‌های مختلفی در حوزه‌های مختلف دریانوردی و به ویژه مسائل نظامی میان دو کشور صورت گرفته است. ادامه فرایند اجرایی شدن این کنوانسیون تا حدود زیادی به همکاری‌های ایران، قزاقستان و روسیه بستگی دارد.

در کنار این موضوع، توافق موقت 3 ساله جمهوری اسلامی ایران با اتحادیه اقتصادی اوراسیا به منظور ایجاد یک منطقه تجارت آزاد نیز حائز اهمیت است.  قزاقستان یکی از موسسین و اعضای کلیدی این اتحادیه محسوب می‌شود. همچنین با توجه به سابقه مناسبات اقتصادی و موقعیت جغرافیایی، این کشور طبیعتا یکی از محورهای مهم مبادلات تجاری با جمهوری اسلامی ایران در این چارچوب خواهد بود.

طرح‌های ترانزیتی منطقه‌ای که یک آلترناتیو مهم برای دسترسی به آب‌های آزاد در اختیار قزاقستانِ محصور در خشکی قرار می‌دهد، دیگر محور منطقه‌ای همکاری دو طرف است. اخیرا قزاقستان به کریدور ترانزیتی ازبکستان- ترکمنستان- ایران- عمان پیوسته است. همچنین در چارچوب طرح‌های بین‌المللی کریدور شمال- جنوب و طرح کمربند و جاده نیز زمینه‌هایی برای همکاری وجود دارد.

در کنار این موضوع، کریدور سه جانبه قزاقستان، ترکمنستان و ایران را نیز می‌توان بسیار حائز اهمیت در نظر گرفت. این کریدور ریلی در سال 1393 با حضور حجه‌الاسلام حسن روحانی، نورسلطان نظربایف و قربانقلی بردی‌محمداف، روسای جمهور قزاقستان و ترکمنستان افتتاح شد. اخیرا نیز کریدور سه جانبه دیگری بین چین، قزاقستان و ایران، از مسیر بندر آکتائو به بندر کاسپین در استان گیلان در دستور کار قرار گرفته است.  

سطح دوجانبه

روابط جمهوری اسلامی ایران با قزاقستان طی سال‌های پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، از ثبات قابل توجهی برخوردار بوده است و یک روند ملایم توسعه را طی این سال‌ها با فراز و نشیب‌های حداقلی (در مقایسه با دیگر کشورهای منطقه) طی نموده است. اقتصاد و مبادلات تجاری محور اصلی این مناسبات بوده است.

علاوه بر این، در حوزه مسائل سیاسی نیز دو کشور توافقات و تفاهم‌نامه‌های بسیاری را به امضا رسانده و اجرایی کرده‌اند. حضور اقلیت قزاق در استان گلستان نیز به عنوان یک فاکتور کلیدی در سیاست خارجی قزاقستان (نسبت به دیاسپورای قزاق خارج از این کشور) بسیار تاثیرگذار بوده است. طی ماه‌های اخیر نیز در نتیجه توافقات صورت گرفته، قزاقستان در چابهار در شرف تاسیس برخی زیرساخت‌ها به منظور استفاده از موقعیت این بندر راهبردی است. همچنین کنسولگری این کشور در بندرعباس نیز به تازگی افتتاح شده و زمینه‌های واردات کالاهای راهبردی همچون گندم و گوشت نیز از قزاقستان فراهم آمده است.

مساله مهم‌تر بازگشت نگاه ایران به همسایگان شمالی

طی سال‌های روی کار آمدن دولت‌ حسن روحانی، برجام و توسعه مناسبات با غرب در دستور کار وزارت امور خارجه قرار داشته است. با این حال پس از بدعهدی‌های طرف غربی و فقدان ثمربخشی برجام در حوزه‌های کلیدی، به نظر می‌رسد مجددا نگاه دستگاه دیپلماسی کشور به همسایگان شمالی در اوراسیا جلب شده است. سفرهای اخیر محمدجواد ظریف به کشورهای آسیای مرکزی و توافقات صورت گرفته در این سفرها یکی از محورهای کلیدی این تغییر تدریجی رویکرد سیاسی است.

انتهای پیام/