موضوع تعدد زوجات تشویق و ترغیب عمومی ندارد

به گزارش خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران پویا، اصطلاح چند همسری که در برابر تک همسری قرار دارد، به نوعی ازدواج اطلاق می‌شود که داشتن بیش از یک زن را جایز می‌شمارد. این پدیده از مباحثی است که در دهه‌های اخیر محل مناقشه اندیشمندان دینی و جامعه‌شناسان زبده بوده است. نکته قابل تأمل در این تبیین‌ها، اتخاذ سرسختانه موضع دفاع یا مخالفت با چند همسری است.

از نظر عده‌ای، چند همسری در زمان‌های گذشـته رسم بـوده اسـت و اینـک در اکثـر جوامع مرسـوم نیست. از نـظر گـروه دیگر، تنها اصل تجویز آن در متـون دینی، بـر جـواز انجام آن کفـایت می‌کند. این پشتیبانی مجدّانه به حدی است که شائبه راجح و غالب بودن آن را به ذهن متبادر می‌کند. آنچه تاکنـون از سـوی موافقان و مخالفان طـرح شـده اسـت، اغلب بـا پیش‌داوری، قضاوت ارزشی و تعصب جانبدارانه همراه بوده، نمی‌توان جوازی متقن و عمومی برای آن صادر کرد.

ضمن آنکه بیشتر مردان در جوامعی که تعدد زوجات در آنها رواج ندارد، تنها یک همسر دارند و حق داشتن چند زن، اغلب محدود به افرادی است که دارای منزلت والایی هستند و در این‌گونه جوامع معمولاً نسبت جنسی و عوامل اقتصادی مانع از این اتفاق می‌شوند.

سوای از جواز یا عدم جواز این رویداد، در یک تحلیل روان‌شناسانه می‌توان گفت چندهمسری احساس بی‌کفایتی و احساسات مرتبط با نادیده‌انگاری را برای زن تداعی می‌کند و عامل از هم‌پاشیدگی خانواده‌ها و طلاق است، همچنین آتش خشونت‌های خانگی، حسادت و رقابت میان زنان را شعله‌ور می‌سازد. کودکان نیز در چنین فضایی ممکن است درگیر رقابت‌های مادران خود شده و با حالات اضطراب و افسردگی دست و پنجه نرم کنند.

جواز شرعی یک حکم دلیل بر نشر عمومی آن نیست

حجت‌الاسلام مهدی دهقان، مشاور خانواده و استاد دانشگاه در گفت‌وگو با تسنیم، در بیان بخشی از آسیب‌های چندهمسری، آن را امری بسیار نادر و براساس شرایط و موقعیت‌های فردی خواند و گفت: به ‌عنوان فعال حوزه مشاوره خانواده اذعان می‌کنم پدیده چند همسری غالباً جلوه احساسی و جنسیتی خود را فارغ از شرایط موجود و دلایل عاملین نمایان کرده است. از این ‌رو عمدتاً با شکست و ناکامی مواجه می‌شود؛ آمارها نشان می‌دهد 70%  مردان با این پدیده مخالف هستند؛ زیرا بار سنگین مسئولیت‌‌های آن را نه هر کسی می‌پذیرد و نه تاب می‌آورد.

این کارشناس امور خانواده گفت: بنابراین امروز باید اصل و اساس ازدواج را برای جوانان تبیین و تشریح کرد و صرف جواز شرعی یک حکم دلیل بر نشر عمومی آن نیست، چرا که با طرح عمومی این موضوع نه تنها مانعی را از مسیر ازدواج جوانان برمی‌دارد بلکه حاشیه‌ها جای اصل را خواهند گرفت.قرآن چندهمسری را جایز دانسته لیکن بدان توصیه نمی‌کند. همانند طلاق که به‌ عنوان راه حلی برای زندگی به بن‌بست رسیده ارائه می‌شود و این دو مصداق قرآنی هر کدام جداگانه محل تأمل و تدبر است.

قرآن جواز به چندهمسری داده نه توصیه

وی با تصریح بر عدم ممانعت اسلام در این مسئله تأکید کرد: خداوند در قرآن جواز این کار را بیان کرده اما هیچ‌گاه توصیه نکرده است؛ از این‌رو می‌طلبد که از نظر عرفی و روان‌شناسی واکاوی شود که آیا در کشور ما مسئله چندهمسری سودمند است یا مضر؟ و آیا مشکلی را حل می‌کند و یا مشکلات خانواده‌گی را می‌‌افزاید؟

حجت‌الاسلام دهقان عدالت در بین همسران را مهم‌ترین گزینه در مسئله چند همسری برشمرد و گفت: خداوند ذیل آیه سوم سوره مائده در بحث چندهمسری می‌فرماید: «اگر می‌ترسید که با آنان به عدالت رفتار نکنید، به یک زن یا به کنیزانى که مالک شده‏‌اید [اکتفا کنید]». عدالت در محبت‌ورزی غیر ممکن بوده و رابطه عاطفی امری تخصصی و آموختنی است.

عدالت در محبت‌ورزی امری غیر ممکن است

این کارشناس خانواده محبت را از مهم‌ترین شروط عدالت برشمرد و افزود: خداوند در آیه21 سوره روم مودت و رحمت را دو ویژگی مهم ارتباط زوجین معرفی می‌کند و می‌فرماید «جَعَلَ بَیْنَکُمْ مَوَدَّةً وَ رَحْمَةً». حال اگر این محبت و مودت کمرنگ شود، شالوده خانواده از هم می‌پاشد. بسیار به ندرت اتفاق می‌افتد که مردی توانایی داشته باشد عدالت و مساوات را در محبت بین همسران برقرار کند و علم به آن و توان مدیریت عاطفی، اخلاقی، احساسی و مالی را داشته باشد. چنانچه خداوند در آیه دیگری می‌فرماید: درون هیچ مردى دو قلب قرار نداده است؛ «ما جَعَلَ اللَّهُ لِرَجُلٍ مِنْ قَلْبَیْنِ فی‏ جَوْفِهِ‏». این امر مختص به جایگاه الهی است و بس.

موضوع تعدد زوجات تشویق و ترغیب عمومی ندارد

وی افزود: باید نیک دانست که زندگی کردن الزاماً آموختنی بوده و ذاتی نیست. به هر حال این مسئله، امری انتخابی بوده و انتخاب‌ها محترم‌اند. به همین‌ دلیل نه تنها برای دیگران الگو نمی‌شوند بلکه اقدام‌کننده آن را نباید انکار کرد یا کار او را تبلیغ کرد و جامعه را به سمت آن سوق داد. نکته قابل تأمل اینجاست که خداوند پیرامون ترغیب به احکام، آن‌ها را همانند (نماز و......) به‌گونه فردی توصیه می‌کند؛ اما درباره ازدواج  در حالت جمعی امر می‌کند که باید با تشریک مساعی بساط ازدواج را فراهم آورید همچنان که ذیل آیه ٣٢ سوره نور می‌فرماید: «وَأَنْکِحُوا الْأَیَامَى مِنْکُمْ وَالصَّالِحِینَ مِنْ عِبَادِکُمْ وَإِمَائِکُمْ إِنْ یَکُونُوا فُقَرَاءَ یُغْنِهِمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِیمٌ». از این‌رو بحث تعدد زوجات یک امر مصداقی بوده و تشویق و ترغیب عمومی ندارد و فقط افرادِ با شرایط خاص را در برمی‌گیرد که به توانمندی‌های مختلف و درک و فهم خاص آنان بستگی دارد.

حمید حبشی، مشاوره ازدواج و خانواده درباره موضوع تعدد زوجات در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم گفت: مسئله چندهمسری که در آیه قرآن به آن اشاره شده است، توصیه‌ای عمومی نیست؛ بین جواز و توصیه تفاوتی اساسی است که متأسفانه عموماً نسبت به این نکته غفلت صورت می‌گیرد؛ جواز مساوی با توصیه نیست؛ مثلاً گفته می‌شود مصرف مردار حرام است. این یک حکم است، اما در شرایطی که جان انسان در خطر باشد، حکم آن برداشته می‌شود.

قرآن اتفاقاً توصیه به تک‌همسری کرده است

وی افزود: دین برای آنکه در حکم الهی محدودیت و معذوریتی اتفاق نیفتد، شرایطی را مقرر کند؛ مثلاً در آیه قرآن وقتی جواز می‌دهد تا 4 همسر بگیرید، این امر را مستلزم شرایطی می‌کند؛ مهم‎ترین شرط آن هم عدالت است. جالب اینکه دنباله آیه را دقت نمی‌کنیم که فرمود « ... این [ اکتفاى به یک همسر عقدى‏] به اینکه ستم نورزید و از راه عدالت منحرف نشوید، نزدیک‏تر است‏.» بنابراین خداوند در موضوع چندهمسری، جواز خود را با تبصره‌ای به نام عدالت معرفی کرده اما جالب توجه اینکه در انتهای آیه توصیه به تک‌همسری می‌کند.

دین هیچ گاه دعوت به تنوع‌طلبی و تکثرطلبی نمی‌کند

این کارشناس حوزه خانواده با تأکید بر اینکه برای کسانی که این جواز خداوند را برای خود توصیه قلمداد می‌کنند، انگیزه‌ها و مقاصد دیگری دارند، افزود: مثلاً مردانی هستند که ممکن است تک‌همسری، غریزه‌شان را تأمین نکند و یا تنوع‌طلب باشند. دین به ما می‌گوید حتی نیازهای مباح خود را مدیریت کن و هرگز تشویق به تنوع‌طلبی و بی‌مبالاتی در استفاده از غرایز نمی‌کند. هدف از دین‌داری، رشد انسان از مرتبه پست تا مرتبه والاست. حتی در نیازهای مباح توصیه به مراقبت نفس می‌کند؛ دینی که فرمان به قناعت در امور مادی می‌دهد و توصیه می‌کند به قدر کفایت مصرف کن، هرگز توصیه به اسراف و تندروی و تکثّر نمی‌کند. حال در چنین فضایی اگر تفسیرمان این باشد که خداوند توصیه به چندهمسری کرده است، بر خلاف برنامه تربیتی انسان‌هاست.

حبشی افزود: البته مسئله چندهمسری در موارد خاصی امکان‌پذیر می‌شود که آن هم با توافق و رضایت زوجین باید صورت گیرد و حد اخلاقی‎اش نیز همین است.

منابع:
* پرتال مرکز مشاوره روانشناسی حامی هنر زندگی
* بازتاب چند همسری در جامعه، نویسندگان: رضا رمضان نرگسی، مطالعات راهبردی زنان 1384 شماره 27

انتهای‌پیام/