گزارش: اعدام انقلابی «هژیر»؛ چگونه اقدام فدائیان اسلام «مصدق» را راهی مجلس کرد؟

گروه تاریخ انقلاب خبرگزاری تسنیم- 13 آبان 1328 همزمان با سومین روز ماه محرم، مراسمی عزاداری در مدرسه سپهسالار(شهید مطهری فعلی) برگزار شده بود. محمدرضا شاه به‌دلیل ترور ناموفقی که در دانشگاه تهران پشت سرگذاشته بود، امکان شرکت در این مراسم نداشت لذا وزیر دربار را فرستاد وی در راهروی سهپسالار ایستاده بود که ناگهان صدای چند تیر آرامش جلسه را بهم زد. «عبدالحسن هژیر» وزیر وقت دربار پهلوی به‌دست سید حسین امامی از اعضای فدائیان اسلام مورد اصابت گلوله قرار گرفت و روز 14 آبان در بیمارستان درگذشت.

عبدالحسین هژیر(متولد 1281) سیزدهمین نخست‌وزیر عصر پهلوی دوم بود که بعد از ابراهیم حکیمی به این سمت رسیده بود. شاخصه بر چشم داشتن همیشگی عینک دودی بود چرا که در کودکی به‌دلیل انفجار مواد محترقه بینایی یک چشمش را از دست داده بود. وی فارغ‌التحصیل دارالفنون بود و در مدرسه علوم سیاسی تحصیل کرده بود و از سال 1301 به عنوان مترجم روسی در سفارت شوروی در تهران استخدام شد. سال 1308 از سفارت شوروی به وزارت راه رفت و پس از مدتی به وزارت دارایی که وزیر وقت آن سید حسن تقی‌زاده بود منتقل شد. در اواخر دولت پهلوی اول هژیر توانست تا معاونت بانک مرکزی بالا بیاید.

عبدالحسین هژیر نخست‌وزیر دوره پهلوی

تبعید رضاشاه از ایران در شهریور 1320، زمینه ورود بهتر هژیر به میدان سیاست را باز کرد و در اسفندماه 1320 در آخرین ترمیم کابینه محمدعلی فروغی به وزارت پیشه و هنر منصوب شد. پس از استعفای فروغی در کابینه‌های علی سهیلی و احمد قوام همچنان در وزارت پیشه و هنر باقی ماند و در کابینه دوم سهیلی، وزیر راه شد. در کابینه محمد ساعد در 1323 به مقام وزارت کشور رسید. در کابینه اول و دوم حکیمی به وزارت دارایی منصوب شد. در 1325 در کابینه احمد قوام به وزارت دارایی انتخاب و در سال 1326 در کابینه حکیمی وزیر مشاور شد.

با سقوط کابینه حکیمی، عبدالحسین هژیر 23 خرداد 1327 با رأی اکثریت نمایندگان مجلس به نخست‌وزیری انتخاب شد. هژیر بهایی‌زاده و از وابستگان به سفارت انگلستان بود و انتخاب یک بهایی‌زاده به‌عنوان نخست‌وزیر خشم عمومی را برمی‌انگیخت اما فشارهای اشرف پهلوی خواهر شاه موجب شد تا هژیر بر کرسی نخست‌وزیری تکیه بزند.

هژیر  تلاش می‌کرد تا با فریب‌کاری خود را انسانی مذهبی نشان دهد. برای مثال در اولین جلسه دولت خود فروش مشروبات الکلی در شهرهای مذهبی را ممنوع کرد. در گزارشهای محرمانه‌ای که توسط شهربانی به دربار ارائه شده است گفته شده که هژیر دین مسیحیت را پذیرفته است اما آیت‌الله کاشانی و فدائیان اسلام معتقدند بودند وی همچون پدرش پیروی فرقه ضاله بهائیت است.

یکی دیگر از اختلافات کاشانی و هژیر بر سر مسئله فلسطین و تشکیل رژیم جعلی اسرائیل بود. آیت‌الله کاشانی سخنرانی‌های پرشوری در حمایت از فلسطین انجام می‌داد و هزاران نفر مهیای عزیمت به فلسطین برای جنگ می‌شوند اما دولت هژیر در مقام مخالفت برمی‌آید و نزدیکی هژیر با سیاست انگلیس موجب می‌شود تا مرحوم کاشانی حملات خود را به دولت هژیر بیشتر کند.

روزی که قرار بود هژیر کابینه خود را به مجلس معرفی کند، جمع کثیری از مردم در منزل آیت‌الله کاشانی اجتماع کردند و بطرف مجلس به حرکت درآمدند و واقعه 27 خرداد پیش آمد و مجمع مسلمانان مجاهد رسماً تشکیل شد. جمعیت از منزل آیت‌الله کاشانی به‌سوی مجلس راه افتاد. پیشاپیش آنها قران بزرگی را با پرچم سبز زنگ حرکت می‌دادند، شعار جمعیت  "نصرمن الله و فتح قریب" بود. راهپیمایان به سرچشمه و مدرسه سپهسالار رسیدند که ناگهان صدای شلیک گلوله بلند شد و زد و خورد مامورین و مردم شروع و جمعی مجروح و یک نفر کشته شد.

تصویری از تجمع بازاری‌ها و طلاب علیه نخست‌وزیری هژیر

روزنامه پرچم اسلام تعداد مجروحین را 20 نفر نقل می‌کند و یکی از نمایندگان مجلس نیز نسبت به حمله به مردم واکنش شدیدی نشان داد.

هژیر با وجود اینکه در مجلس شورای ملی از اکثریت قابل توجهی برخوردار بود ولی مطبوعات تهران و شهرستان‌ها همواره جزو منتقدان او بودند و وی به‌دلیل سوء سیاست‌هایش در امور داخلی و خارجی و انتقاداتی که به‌دلیل رفتارهای تظاهرگونه او می‌شد، تاب مقاومت نیاورد و با آن که در مجلس از حمایت اکثریت برخوردار بود، روز پنجم آبان 1327 پس از پنج ماه از کار کناره گرفت.

هژیر بعد از نخست‌وزیری به وزارت دربار راه یافت. مقامی که کمتر از نخست‌وزیری نبود و گاه قدرتش از نخست‌وزیر هم بالاتر بود اما عاملی که موجب شد تا فدائیان اسلام و سایر گروه‌های سیاسی مبارز آن زمان دست به اعدام انقلابی وی بزنند، انتخابات مجلس شانزدهم بود.

اقلیت مجلس پانزدهم شامل نمایندگانی همچون(مکی، بقایی، حائری‌زاده، رحیمیان و آزاد) نسبت به لایحه «گس-گلشائیان» و اعطای امتیاز نفت ایران به انگلیس مخالفت کردند و مانع از تصویب این لایحه شدند. انتخابات مجلس شانزدهم در حالی‌برگزار می‌شد که صحنه حضور دوباره نیروهای ملی و مذهبی بود. مصدق که مدتی از صحنه سیاست دور بود و خود را بازنشسته سیاسی کرده بود به‌دعوت اقلیت دوره 15 و با شعار "صنعت نفت ایران باید ملی شود" وارد صحنه شدند. آیت‌الله کاشانی که در تبعید به‌سر می‌برد از طرف فدائیان اسلام و گروه‌های مذهبی کاندیدا شد اما تقلب گسترده در انتخابات به حدی بود که هیچ‌کدام از یاران مصدق و کاشانی به مجلس راه پیدا نکردند. دخالت دربار و نظامیان در این انتخابات به حدی بود که مجلسی کاملاً مطیع شاه تشکیل می‌شد و هژیر نیز به عنوان وزیر دربار، در فرایند تقلب در انتخابات نقش مهمی داشت. در واقع دولت درصدد تشکیل مجلسی فرمایشی بود تا قرارداد «گس-گلشائیان» را زودتر تصویب کند.

سید حسین امامی ضارب هژیر در دادگاه گفته بود که وی شاهد جابجایی صندوق‌های رای توسط هژیر در مدرسه سپهسالار بوده است.  در جلسه‌ای با حضور نواب صفوی، سید حسین امامی و شخص دکتر مصدق، مصدق از فدائیان اسلام درخواست می‌کند برای ابطال انتخابات هژیر را از سر راه بردارند. نواب صفوی نیز این ماموریت را به سید حسین امامی که پیش از این کسروی را ترور کرده بود، می‌سپارد.

روز 13 آبان 1328، هژیر به نیابت از شاه برای مراسم عزاداری به مدرسه سپهسالار می‌آید و در راهروی مسجد می‌ایستد. سید حسین امامی به محض آنکه وارد شد گردن هژیر را گرفت و یک تیر به او شلیک کرد. مردم از صدای تیر به همهمه افتادند ولی گفته شد که لامپ ترکیده است و مردم آرام شدند و دوباره به جای خود نشستند. امامی به تصور اینکه کار هژیر تمام نشده یقه او را گرفت و دو تیر دیگر به او زد و هژیر نقش بر زمین شد. دوستان امامی قصد خارج کردن او از صحنه را داشتند اما شخصی بنام قهرمانی که کارمند وزارت پست و تلگراف بود، امامی را گرفت و تلاش فدائیان اسلام برای رهانیدن او بی‌نتیجه ماند.

بعد از دستگیری امامی وی بلافاصله به این اقدام اعتراف کرد و گفت چون زنده ماندن هژیر را به زیان مملکت می‌دانسته لذا اقدام به ترور او کرده‌است. دادگاه نظامی، روز 14 آبان، امامی را به اعدام محکوم کرد و سحرگاه 18 آبان تیرباران شد و به شهادت رسید. شهید نواب صفوی طی سرمقاله‌ای در روزنامه منشور برادری ارگان فدائیان اسلام و بعد از ترور هژیر از او به عنوان «دست بزرگ بیگانه» نام می‌برد که دچار عذاب الهی شد.

این اقدام انقلابی موجب شد تا دولت ساعد مراغه‌ای انتخابات مجلس شانزدهم در تهران را ابطال کند و در انتخابات مجدد دکتر مصدق، دکتر بقایی، مکی، نریمان، شایگان، آزاد و اللهیار صالح از تهران انتخاب شوند. آیت‌الله کاشانی نیز که در لبنان در تبعید به‌سر می‌برد به‌عنوان نماینده تهران انتخاب شد.

اعدام انقلابی هژیر که موجب راهیابی نمایندگان واقعی مردم به مجلس شد و همچنین اقدام بعدی آنها در ترور حاجعلی رزم‌آرا که مانع از ملی شدن نفت می‌شد، راه را برای پیروزی نیروهای ملی و مذهبی در ملی شدن نفت باز کرد. آیت‌الله طالقانی در تحلیل از اقدامات انقلابی فدائیان اسلام، بر سر مزار دکتر مصدق در احمد آباد بعد از پیروزی انقلاب، گفت: "فدائیان اسلام یک ترور انجام دادند، نمایندگان به مجلس راه یافتند. فدائیان اسلام ترور دیگری انجام دادند، نفت ملی شد."

انتهای پیام/