چند راهکار برای ایجاد بسترهای امن برای کودکان و نوجوانان در فضای مجازی

به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم؛ گسترش فناوری و امکانات ارتباطی در جامعه باعث شده است تا کودکان و نوجوانان از سنین بسیار پایین به اینترنت دسترسی داشته باشند، به نظر می‏‌رسد بحث کردن از آسیب‏ها و مضرات استفاده از اینترنت و تلاش برای حذف این امکان از زندگی، دیگر جایی ندارد و باید این گونه موضع‌گیری‌ها به کناری گذاشته شود.

مطمئنا، اینترنت، یکسره بد نیست و مزایا و منافع خود را دارد؛ شما همین حالا دارید این مطلب را به لطف اینترنت دریافت و مطالعه می‏‌کنید بنابراین بهتر است در مواجهه با این چاقوی دولبه، به فکر آموزش بهره‏‌گیری صحیح از آن باشیم تا عجولانه و به سادگی نه خود را از چنین امکان و فرصتی محروم کرده باشیم و نه با تهدیدها و آسیب‏های موجود در آن، دچار زیان و گرفتاری گردیم.

کودکان، به عنوان گروه سنی نیازمند به آموزش و راهنمایی بیشتر، نیاز دارند تا درباره این فناوری مدرن به نحو کامل و مناسبی توجیه شده و آموزش ببینند تا ندانسته و ناخواسته، در ورطه زیان‏های اینترنت، گرفتار نشوند؛ در این میان، توجه به دو نکته از اهمیت بسزایی برخوردار است.

یکی اینکه استفاده کودکان از اینترنت، دریافت اطلاعات و محتواهای مورد نیاز، شکل‏گیری یک ارزیابی و پندار مثبت از بستر اینترنت، شکل‏گیری تمایل و انگیزه برای ماندن در این فضا و تداوم فعالیت در این بستر، به شدت وابسته به میزان جذابیت و کششی است که این فضا برای کودکان دارد و دوم این که همه موارد مذکور، فقط زمانی ارزشمند و قابل اعتمادند که بستر اینترنت، امنیت لازم را برای استفاده ی کودکان و نوجوانان داشته باشد بنابراین، توجه به دو عنصر جذابیت و امنیت در مساله استفاده ی کودکان از اینترنت، از اهم ملاحظاتی است که خانواده‏‌ها، نهادهای مسئول، ارائه دهندگان محتوا و دیگر متولیان امر، باید به آن اهتمام داشته باشند.

ایجاد جذابیت در فضای مجازی و تامین امنیت برای کودکان، نیاز به هم‏‌اندیشی و همکاری دستگاه‏های مختلف و استفاده از توان و ظرفیت گروه‏های تخصصی مرتبط با این امر، به ویژه با تمرکز بر کاربران کودک و نوجوان دارد. تصویب قوانین مربوط با جرایم اینترنتی و تعیین مجازات‏های متناسب، به ویژه جرایمی که کودکان و نوجوانان را هدف قرار می‏دهند، گسترش نفوذ و فعالیت پلیس سایبری کشور، که مسئولیت پایش و کنترل تولید و تبادل محتوا در اینترنت را برعهده دارد، تصویب اسناد بالادستی مرتبط با این موضوع، از جمله «سند حمایتی و برنامۀ اقدام توسعۀ خدمات فضای مجازی کودک و نوجوان» و یا تشکیل «شورای عالی فضای مجازی» و دیگر قوانین و نهادها، از اهم تلاش‏هایی بوده است که در سال‏های اخیر در کشورمان برای تامین امنیت و تولید محتوای جذاب و مناسب اینترنتی، صورت گرفته است.

به رغم همه کوشش‏ها و دستاوردهای نهادهای مذکور و دیگر دغدغه‏‌مندان و دلسوزان، جای خالی اقدامات دیگری از جانب خانواده‏ها و گروه‏های مرتبط دیگر احساس می‏شود؛ برای نمونه، پیشنهادهای زیر ارائه می‏‌شود:

در جهت تامین مولفه امنیت، به نظر می‏رسد مهم‏ترین اقدام، ‏تربیت کودکانی با کنترل کننده درونی است؛ وقتی پلیس درونِ کودک، فعال است، حتی اگر در فضایی ناامن هم سیر کند، می‏توان روی توانایی او در کنترل خود و اجتناب از فضاها و گزینه‏‌های نامناسب و خطرآفرین، حساب کرد؛ توانایی خویشتن‏‌داری، مبتنی بر داشتن کنترل‏‌کننده درونی، خُلق و خویی است که بر اساس نوع ‏تربیت و رفتار والدین در کودکان شکل می‏‌گیرد و بر میزان قانون‏‌پذیری آنان و اجتناب از تخلف، تقلب و رفتارهای ضداجتماعی کودکان تاثیر مستقیم دارد. اهمیت این نوع ‏تربیت در آن است که والدین و مدیران از مداخله حضوری و مستقیم در فعالیت‏های اینترنتی کودکان اجتناب کرده و با دادن اطمینان خاطر به کودکان، ضمن افزایش سطح عزت نفس آنان، زمینه را برای انتخاب آگاهانه، آزادانه و مثبت آنان فراهم می‏کنند.

نکته ی دیگر در همین موضوع، میزان سطح هوش هیجانی کودکان و نوجوانان است. هوش هیجانی، به عنوان یکی از مهم‏ترین فاکتورهای تاثیرگذار بر احساس، ادراک و عملکرد کودکان، می‏تواند هدایت کننده خوبی برای کودکان در فضای اینترنت باشد. کودکی که از مولفه‏‌های مختلف هوش هیجانی برخوردار است، خودآگاهی بیشتری داشته و درک روشن‏تری از احساسات و تمایلات خود دارد بنابراین وب سایت‏هایی که با تبلیغات پر زرق و برق خود به دنبال ایجاد نیازهای کاذب در کودکان هستند، نمی توانند به سادگی او را جذب خود کنند. همچنین، کودک، با برخورداری از مولفه دیگرآگاهی، می‏تواند با درک احساس، دغدغه و خواسته ی والدین و نگریستن به امور از زاویه ی دید آنها، در برابر بسیاری از وسوسه‏‌ها و درهای بازی که اینترنت به او عرضه می‏کند، مقاومت کرده و سالم بماند. کودک، با داشتن خویشتن‏داری و قدرت به تاخیر انداختن ارضای نیازها و امیال خود، می‏تواند از محتواهایی که مناسب سن و سالش نبوده و نیاز به بهره مندی از شرایط و لوازم دیگر دارند، چشم پوشی کرده و مراجعه به آنها را به زمان مناسب موکول نماید. به هر حال، هیچ گاه نمی توان انتظار یک فضای یکسره پاک و سالم را در دنیای مجازی برای کودک و نوجوان داشت. پس بهتر است زمینه را برای سالم ماندن کودکان در همین فضا آماده کرد. کودکان باید یاد بگیرند که خیلی از چیزها ارزش هزینه‏‌هایی را که به خاطرش پرداخت خواهند کرد، ندارد.

در کنار نکات فوق در بحث تامین امنیت، فعالیت‏هایی را که می‏کوشند تا فضای مجازی را تا جایی که امکان دارد از آسیب‏ها و ضررهای موجود پاکیزه کرده و محیطی سالم و امن را فراهم آورند، باید افزایش داد. این فعالیت‏ها، هم از جانب خانواده و هم توسط نهادهای مسئول، در حال اجرا هستند و می‏توانند بیشتر و بهتر شوند. برای مثال، یکی از اقدامات وزارت ارتباطات برای دستیابی به این هدف، تعامل و رایزنی با اپراتورهای ارائه دهنده ی خدمات تلفن همراه و اینترنت، جهت نصب ابزارهای پیش فرض مدیریت والدین و رصد عملکرد کودکان در فضای مجازی است. در این برنامه‏‌ها، ابزارهای مورد استفاده ی کودکان برای دسترسی به اینترنت از جوانب مختلف، قابل تنظیم است و با اِعمال اینترنت پاک در آنها، فضای مجازی سالم و آموزنده‌ای برای کودکان و نوجوانان فراهم می‌شود. قابلیت نظارت، فعال‌سازی و غیرفعال نمودن برقراری تماس و ارسال پیامک، محدود کردن میزان مصرف برنامه‌ها و تعریف دسترسی‌های مجاز به تنظیمات نرم‌افزاری و سخت‌افزاری، تنها بخشی از مواردی است که می‏تواند به مثابه ی سدی محکم در برابر خطرات فضای مجازی، عمل کند.

توسعه ی موتور جستجوی ویژه ی کودک و نوجوان، از دیگر اقداماتی است که می‏تواند به تحقق این هدف کمک کند. اگرچه هم اکنون، مرورگرهای بومی طراحی و اجرا شده‌اند و بسیاری از سرویس‌‌های مورد نیاز جامعه را ارائه می‌‌دهند، ولی در حوزه ی کودک و نوجوان، نیازمند موتورهای پویا و جذابی هستیم که علاوه بر برطرف سازی احتیاجات این طیف بر پایه ی اینترنت پاک و کارایی بالا، به جلب توجه آنها به واسطه ی جلوه‌های بصری و سایر‏ترفندهای خلاقانه، قادر باشد؛ این همان جایی ست که عنصر جذابیت، وارد کار می‏شود.

درخصوص مولفه جذابیت، به عنوان یک عامل مهم برای ماندگاری کودکان در فضاهای سالم و پاک اینترنت، ذکر این نکته لازم است که تامین این عنصر، نیاز به برنامه‏‌ریزی و اقدامات بسیار تخصصی، هماهنگ، علمی و پیچیده‏ای دارد که تحقق آن مشروط به تلاش و کوشش و کار گروهی خواهد بود؛ تعامل تیم‏های مختلف تخصصی در حوزه‏هایی نظیر روانشناسی کودک و نوجوان، جامعه‏شناسی، فناوری اطلاعات و عزم شرکت‏های تولید محتوای وابسته به اپراتورهای تلفن همراه و دیگر گروه‏های مرتبط، در راستای نیل به اهداف مذکور در فوق، ضروری است. کار برای کودکان، به ظرافت، خلاقیت، صبوری و دغدغه‏‌مندی نیاز مبرم دارد. آن چه محصول عملکرد این گروه‏ها باشد، در صورت منتج شدن به فضایی جذاب و شاد که در محیط‏های دیگر- حتی دنیای واقعی- جایگزین‏ها و رقبایی هم داشته باشد، می‏تواند کودکان را در بستر امن و جذاب خود حفظ کرده و در جهت اهداف مختلف‏ تربیتی هدایت کند.

نویسنده: ابوالقاسم پیاده کوهسار-عضو هیات علمی دانشگاه آزاد

انتهای پیام/