یادداشت| دلایل ظاهری و اصلی اعتراضات و ناآرامی‌های اخیر عراق

به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، کشور عراق از یک هفته پیش شاهد اعتراض و ناآرامی در شهرهای مختلف خود بود، این اخبار اگرچه در هر زمانی برای کارشناسان حوزه بین الملل در ایران مهم است، ولی با توجه به نزدیکی به زمان مراسم جهانی اربعین حسینی، برای مردم کشورمان نیز بسیار مهم و حساس شده و بسیاری به دنبال دستیابی به اطلاعاتی درخصوص آخرین وضعیت این اعتراضات و تاثیر آن بر مراسم اربعین هستند. در این نوشتار تلاش می‌کنیم تا آخرین وضعیت اعتراضات را به همراه ریشه های ظاهری و باطنی بحران برای خوانندگان محترم تشریح کنیم.

شرایط امروز عراق

کشور عراق امروز با بحران های فراوانی در حوزه های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و امنیتی دست به گریبان است که شاید هرکدام از این بحران ها بتواند نظام یک کشور را از تعادل خارج کند. اگر بخواهیم نگاهی گذرا و سریع به بحران های موجود در عراق بیندازیم، ضعف بودجه و هزینه های گزاف جاری دولت که عمدتا شامل حقوق شاغلان و بازنشستگان لشکری و کشوری است، اقتصاد عراق را دچار چالش جدی کرده است به نحوی که سالیانه مبلغی در حدود 51 میلیارد دلار در عراق صرف پرداخت حقوق می‌شود.

در این کشور 38 میلیون نفری، با احتساب نیروهای حشد شعبی و پیشمرگه، چیزی در حدود 1.5 میلیون نیروی مسلح وجود دارد و این عدد به علاوه تعداد بیشمار کارمندان دولتی که بعضا حتی جایی برای نشستن در ساختمان های دولتی ندارند، فشار بر اقتصاد عراق را چندین برابر کرده و بودجه عمرانی را تقریبا به پایین ترین حد خود از ابتدای سقوط رژیم بعث رسانده است.

فساد اقتصادی نیز در این کشور به پدیده‌ای افسار گسیخته و بی سابقه تبدیل شده و بخش زیادی از بودجه های دولتی را می‌بلعد بدون اینکه در مقابل آن خدماتی به مردم ارائه شود. لذا این بحران اقتصادی به نوعی تبدیل به بحران ناکارآمدی دولت و همچنین بحران اجتماعی ناشی از نارضایتی مردم از حکومت می‌شود. نرخ بالای بیکاری جوانان که با جمعیت بسیار جوان این کشور (بیش از هفتاد درصد جمعیت عراق زیر سی سال سن دارند) همپوشانی پیدا کرده نیز از دیگر بحران های اجتماعی عراق به حساب می‌آید.

دولت عراق از ابتدای روی کارآمدن آقای عادل عبدالمهدی از حدود هشت ماه قبل تاکنون هنوز نتوانسته وزرای خود را کامل کند و چند وزارتخانه در میانه درگیری های سیاسی بدون وزیر مانده است و مناصب مهم حکومتی که باید تکلیف آن را احزاب حاضر در پارلمان عراق مشخص کنند، همچنان در سایه درگیری های سیاسی بین احزاب بدون تکلیف مانده است و این موضوع نیز بر ارائه خدمات و کارآمدی دولت تاثیر گذاشته است. برخی جریان های سیاسی نیز با وجود حضور در دولت عراق، تلاش می‌کنند که خود را به عنوان معارض معرفی و دولت را ساقط کنند، هر چند تلاش های آنها در ماه گذشته برای راه اندازی تظاهرات میلیونی در عراق به شکست انجامید.

سازماندهی مجدد بعثی ها توسط آمریکایی ها و سعودی ها، حمایت آنها از جریان های انحرافی مانند صرخی ها و یمانی ها، آموزش و سازماندهی جوانان در موسسات آمریکایی به بهانه مطالبه گری از حکومت و ... راهکارهای آمریکایی ها برای به چالش کشیدن حکومت شیعی عراق است که در طول حداقل 10 سال گذشته به صورت مستمر ادامه داشته است.

سفر آقای عادل عبدالمهدی به همراه اکثر وزرای کابینه به چین که یک سفر بی سابقه و بسیار مهم ارزیابی شده است بر خشم امریکایی ها از این دولت افزود. در بحبوحه جنگ تجاری شدید امریکا و چین، انعقاد بیش از 500 میلیارد دلار قرارداد بین دو کشور نشان داد که عراقی ها بدنبال ایجاد توازن در فضای تجاری و سرمایه گذاری هستند و در این راه نگاه مثبتی به شرق دارند‌.

دلائل ظاهری بروز اعتراضات مهر98

اعتراضات مهر 98 اگرچه دارای ریشه های مختلفی است که برخی از آنها را برشمردیم، ولی به صورت مشخص دارای برخی دلایل ظاهری است که موجب شعله ور شدن آتش درگیری ها شده است. در اینجا به برخی از آنها اشاره می‌کنیم:

1. عبدالوهاب ساعدی: جابجایی ژنرال عبدالوهاب ساعدی، قائم مقام نیروهای ضد تروریسم عراقی، که از نیروهای مسلح کاملا وابسته به آمریکا هستند از این مجموعه نظامی به وزارت دفاع، با واکنش وی و عدم پذیرش این موضوع روبرو شد. با توجه به محبوبیت این ژنرال و تلاش فراوان آمریکایی ها برای مطرح کردن وی به عنوان فاتح موصل، این انتقال با واکنش مردم روبرو و تلاش شد تا مردم را برای حمایت از وی به خیابان ها بکشانند.
2. برخورد با زاغه نشینان: دولت های محلی در برخی از استان ها از جمله کربلا اقدام به تخریب خانه های حاشیه شهر و تلاش کردند تا مردم زاغه نشین را از اطراف شهر کوچ داده و خانه های آنها را تخریب کنند. پخش تصاویر مربوط به این اقدام دولت و ناله ها و درخواست های حاشیه نشینان از مردم برای کمک به آنها نیز باعث جریحه دار شدن احساسات مردم عراق شد.
3. برخورد با فارغ التحصیلان: در جای جای بغداد گروه های مختلفی مشاهده می‌شوند که به منظور دستیابی به حقوق خود اقدام به تحصن کرده اند. یکی از تحصن ها مربوط به فارغ التحصیلان دانشگاهی بود که ابتدا در مقابل وزارت آموزش عالی عراق برگزار شد و سپس به مقابل نخست وزیری عراق منتقل شد. دو روز قبل از آغاز ناآرامی ها، نیروهای ضد شورش با این فارغ التحصیلان برخورد  کرده و در یکی از صحنه ها، یکی از معترضان محجبه با برخورد آب از خودروی ضد شورش به زمین افتاده و حجاب وی باز می شود که بازتاب این صحنه تاثیر زیادی روی نارضایتی مردم عراق گذاشت.

دلایل اصلی

تمام موارد فوق تنها بخش ظاهری دلایل اعتراض مردمی بود و باید ریشه های اصلی این اعتراضات و آشوب ها را در موارد زیر دید. موارد فوق به تنهایی امکان بروز یک اعتراض و ناآرامی اجتماعی را نداشته است و حتی در صورت بروز آن، نمی‌توانسته به خشونت کشیده شده و باعث مرگ ده ها انسان بی گناه و مجروح شدن هزاران نفر دیگر شود. خشونت مفرط در اعتراضات را می توان به نوعی گوشمالی دولت از سوی طرف های پشت پرده این اعتراضات به حساب آورد. برخی دلائل اصلی بروز اعتراضات را می توان موارد زیر دانست:

1. سیاست های منطقه ای مستقل دولت عادل عبدالمهدی: تلاش دولت عادل عبدالمهدی برای نزدیکی با تمام کشورهای منطقه و ایجاد نوعی ائتلاف و همراهی بین کشورهای عربی و غیر عربی همسایه عراق از مواردی است که به طور حتم مورد خوشایند آمریکا و سعودی ها نبوده است. همچنین تلاش برای ایفای نقش میانجی بین ایران و عربستان در مناقشه منطقه ای و سفر عادل عبدالمهدی به عربستان و ایران در کنار سخنان قاطع رئیس جمهوری عراق در اجلاس سازمان ملل در نیویورک برخلاف مصالح منطقه ای آمریکا از دلایل ناراحتی آمریکایی ها از دولت عادل عبدالمهدی است. این موارد با وجود ظاهر عادی خود نشانگر تلاش عراق برای احیای نقش منطقه ای و بازگشت به صحنه منطقه به عنوان یک بازیگر قوی به حساب می آید که با توجه به نزدیکی این کشور با ایران می تواند برای عربستان و آمریکا یک خطر به حساب بیاید.
2. خرید تجهیزات نظامی از روسیه: سفر آقای فالح فیاض، مشاور امنیت ملی عراق به روسیه و تلاش عراق برای خرید منظومه های دفاعی  S300 , S400  روسی برای دفاع از آسمان عراق، خصوصا پس از حمله های هوایی صورت گرفته به نیروهای حشد، نگرانی های عمیقی را برای آمریکایی  ها در خصوص دور شدن آنها از بازار دفاعی و نظامی عراق ایجاد کرد. این موضوع در کنار گلایه های فراوان عراقی ها درخصوص عدم پشتیبانی آمریکایی ها از آنها در زمان جنگ و عدم فروش تسلیحات مناسب در زمان مناسب و در مقابل حمایت بی دریغ ایران از آنها در زمینه های تسلیحاتی در زمان جنگ با داعش که مورد تمجید مقامات عراقی قرار گرفته است، نشان دهنده تمایل عراق به نزدیکی بیشتر به کشورهای شرقی در زمینه های تسلیحاتی است.
3. عدم پیوستن به اتحاد امنیت دریانوردی آمریکا: با وجود تلاش آمریکا برای پیوستن تمامی کشورهای منطقه به اتحادیه نظامی برای حمایت از دریانوردی در خلیج فارس، عراق حاضر به پیوستن به این اتحاد نشد.
4. بازگشایی مرز القائم: مرز القائم در عراق و بوکمال در طرف سوری، از مرزهای راهبردی برای مقاومت به حساب می‌آید که باز شدن آن ارتباط زمینی کشورهای حوزه مقاومت را از نظر اقتصادی و اجتماعی فراهم می‌کند. ارتباط اقتصادی و اجتماعی قوی بین کشورهای منطقه، آخرین چیزی است که آمریکایی ها به دنبال آن هستند لذا چند سالی است که با دست زدن به انواع فشارهای سیاسی، اقتصادی، امنیتی و حتی چندین مورد حمله نظامی به این مرز مانع بازگشایی آن شده بودند که با اقدام شجاعانه دولت عادل عبدالمهدی این مرز پس از مدتها راه اندازی شد و تماس زمینی بین عراق و سوریه برقرار شد که این اقدام شکست آشکاری برای آمریکایی ها به حساب می‌آمد.
5. معرفی اسرائیل به عنوان عامل حمله به حشد: چند روز پیش از آغاز اعتراضات، عادل عبدالمهدی، نخست وزیر عراق، پس از پایان کار کمیته بررسی حملات هوایی به انبارهای مهمات حشد شعبی، نتایج آن را اعلام و رسما، رژیم صهیونیستی را عامل این حمله معرفی کرد. وی همچنین تاکید کرد که عراق حق هرگونه واکنش را برای خود محفوظ می‌داند. این موضوع در بحبوحه تلاش سایر کشورهای عربی برای نزدیکی به اسرائیل شکستی برای این رژیم قلمداد می‌شود که از سوی یکی از کشورهای قدرتمند عربی تهدید به واکنش شود. 
6. حمایت از حشد و تثبیت آن: تثبیت حشدشعبی به عنوان یکی از نیروهای مسلح قانونی عراق و ابلاغ چارت رسمی این تشکل نظامی باعث ناراحتی آمریکایی ها و سعودی هایی شد که مدتها تمام تلاش خود را برای انحلال حشد و یا ادغام آن با ارتش به کار برده بودند.
7. عظمت موضوع وحدت بخش اربعین: نزدیکی به راهپیمایی اربعین که علی رغم میل دشمنان مردم ایران و عراق، موجی از وحدت و همدلی را با خود به همراه می‌آورد یکی از دلایل برپایی این آتش بود به نحوی که ناآرامی در شهرهای مختلف باعث تاخیر در برپایی مواکب حسینی و عدم استقبال از زوار امام حسین علیه السلام شود. دیدار بیش از هزار نفر از خدام اربعینی عراقی با مقام معظم رهبری در تهران نیز باعث شد تا تلاش ها برای برهم زدن اربعین امسال بیش از گذشته باشد.
8. عدم همراهی با تحریم ها علیه ایران: مواضع رسمی دولتمردان عراق درخصوص عدم همراهی با تحریم های آمریکایی علیه ایران و مخالفت با فشار دولت آمریکا بر مردم ایران نیز همواره موجب نارضایتی علنی و رسمی دولت آمریکا از عراق بوده است.

دلایل گوناگون دیگری نیز وجود دارد که نشان دهنده عمق عصبانیت آمریکایی ها و سعودی از دولت عادل عبدالمهدی است و واضح است که تمام تلاش های آنها معطوف به آسیب زدن به این دولت در حوزه های سیاسی، اقتصادی و امنیتی شود. هرچند نکته اصلی اینجاست که آمریکایی ها با دولت عادل عبدالمهدی مشکل ندارند بلکه مشکل آنها به صورت عام با هر دولتی است که رویکرد مستقلی در مسائل داخلی و خارجی عراق داشته باشد. لذا آنها با آماده سازی شبکه وسیعی از مرتبطین شامل سازمان های مردم نهاد وابسته به دستگاه های امنیتی، بعثی ها، جریان های انحرافی شیعی و ... مترصد فرصتی برای ضربه زدن به دولت عراق و آسیب رساندن به آن به منظور کسب منافع خود هستند هرچند در این میان مردم زیادی قربانی شوند.

در جریان اعتراضات اخیر، اگرچه مردم معترض مطالبات کاملا بر حقی داشته و این مطالبات به تایید مرجعیت نیز رسیده است ولی پشت پرده کثیف تلاش ها برای تبدیل اعتراضات مردمی به آشوب و ناآرامی های خونین، که تلاش آمریکایی ها برای سرنگونی دولت عادل عبدالمهدی بود به زودی برای مردم عراق افشا شد.

ریشه های فتنه یکی پس از دیگری نمایان شد به نحوی که در فضای مجازی هدایت شده از سوی سعودی ها و آمریکایی ها آرزوهای آنها و نقشه راه آنها پیش از اقدام در صحنه بیان می‌شد. برای مثال در فضای مجازی فرودگاه بغداد سقوط کرد، منطقه الخضرا به دست معترضان افتاد، نیروهای ارتش بعد از فروپاشی ساختارهای نظامی و امنیتی، به معترضان پیوستند و دولت ساقط شد در حالیکه در واقعیت، در بیشترین حالت دوهزار نفر در روز اول اعتراضات در میدان التحریر جمع شدند و در روزهای بعد اجتماعات کوچک 100 تا 500 نفره در مناطق مختلف بغداد اقدام به ایجاد ناامنی کردند که مجموع تعداد آنها بر اساس تخمین های رسانه های مستقل در حدود 1800 نفر در بغداد و 6 هزار نفر در کل عراق بود.

مردم عراق با مشاهده حرکت های غیر متعارف مجموعه ای از تظاهرات کنندگان در پرتاب کوکتل مولوتوف و آتش زدن خودروها و ایستگاه های پلیس و نیروهای امنیتی و همچنین ورود عناصر تک تیرانداز ناشناس به تظاهرات و شهادت تعداد زیادی از مردم و نیروهای امنیتی توسط این قاتلان که به منظور شعله ور شدن آتش فتنه در عراق بود، از آنها فاصله گرفتند و قطع شدن اینترنت در عراق برای چند روز، فضای مجازی را از نقش آفرینی در این اعتراضات حذف کرد و آرامش به جامعه بازگشت.

در پس تمام دودها و آتش هایی که تعداد محدودی از عناصر وابسته به سفارت آمریکا در میان تجمعات اعتراضی برحق مردم عراق افروختند آتش کینه و حقد آنها از برپایی دولتی شیعی و مقتدر در عراق نهفته است. مردم عراق به وضوح در پی اصلاح دولت و دستیابی به حقوق برحق خود از طریق راه های مسالمت آمیز هستند در حالیکه آمریکایی ها با سوار شدن بر موج خواسته های برحق مردم به دنبال سرنگونی حکومت عراق و روی کار آمدن حکومتی وابسته می باشند.

هرچند در حال حاضر فضای عراق به سمت آرامش می‌رود و آغاز راهپیمایی اربعین نیز سایر پرونده ها را به حاشیه می‌راند، اما حتما دشمن برای اربعین و فضای پس از آن برنامه های خبیثانه‌ای را پیش بینی کرده است تا بتواند به روابط دو ملت و دو دولت ضربه و آسیب وارد کند.

«علی طاهایی» کارشناس مسائل عراق

انتهای پیام/