شیرین کردن آب دریا چقدر می‌تواند مشکل کم آبی را در کشور بر طرف کند؟
۲ درصد از شیرین‌سازی آب دریا در دنیا متعلق به ایران است که با وجود هزینه‌های زیاد موجب حفظ آب شیرین در کشور می‌شود.
به گزارش گروه رسانه های خبرگزاری تسنیم، نیاز به آب شیرین یک نیاز اساسی برای بقاست و بخش عمده ای از سطح سیاره زمین (بیش از 1٫5 میلیون کیلومتر مکعب) را آب فرا گرفته است که نزدیک به 97 درصد این آب ها شور و غیر قابل نوشیدن هستند و 3 درصد باقی مانده به صورت یخ زده و غیر قابل مصرف در قطب ها و بر فراز قله کوه ها وجود دارد.
طبق مطالعات صورت گرفته هم اکنون بیش از نیمی از جمعیت جهان با کمبود منابع آب شیرین مواجه هستند و پیش‌بینی می‌شود تا سال 2030، این مقدار به بیش از ٪60 برسد؛ تغییر در سبک زندگی مردم، رشد سریع جمعیت جهان، افزایش فعالیت‌های صنعتی و افزایش آلاینده‌ه از دلایل آلوده کردن آب شیرین در جهان است.
کشور ایران با در بر داشتن یک درصد جمعیت جهان تنها حدود 0.36 درصد از آب شیرین قابل استفاده را در اختیار دارد که طبق تخمین‌های به عمل آمده حدود 130 میلیارد مترمکعب آب است که حدود 70 درصد آن برداشت شده و حداکثر تا 85 درصد قابل برداشت است.
منابع آب شیرین در کره زمین با سرعتی حدود 200 میلیارد مترمکعب بر روز در حال مصرف است؛ از این ارقام می‌توان نتیجه گرفت که نزدیک به یک پنجم جمعیت جهان با کمبود یا نبود آب آشامیدنی مطلوب مواجه هستند از همین رو یکی از گزینههای مطرح برای مقابله با بحران کم آبی، شیرین کردن آب دریا‌ها و نمک زدایی از آنهاست.
هم چنین از دلایل بروز 80 درصد بیماری‌ها می‌توان به استفاده از آب ناسالم اشاره کرد که یک‌سوم آمار مرگ‌ومیر در کشورهای درحال‌توسعه به دلیل عدم دسترسی به منابع آب شیرین سالم و کافی اتفاق می‌افتد.
صرفه جویی در مصرف آب و اقداماتی مانند کاهش تلفات انتقال می‌تواند راه حل مناسبی برای کاهش مصرف آب باشد، اما با توجه به رشد روز افزون جمعیت در کشور ما کافی نیست.
آمار نهاد‌های بین‌المللی نظیر بانک جهانی نشان می‌دهد که حدود 60 درصد از شیرین‌سازی آب دریا در دنیا متعلق به منطقه خاورمیانه است، اما از این 60 درصد هم فقط 2 درصد سهم ایران است و بخش اعظمی از این ظرفیت‌ها به کشور‌هایی نظیرعربستان سعودی، امارات متحده عربی و کویت تعلق دارد.
باید توجه داشت که کشور ما طبق دسته‌بندی اقلیمی جزو مناطق خشک محسوب می‌شود؛ همچنین مدیریت و برنامه ریزی‌های اشتباه در سال‌های اخیر موجب خشک شدن آب دریاچه‌ها و صدمه به کشاورزی شده است.
کاهش بارندگی در کشور، خشک شدن چشمه‌ها و سفره‌های زیر زمینی و شور شدن آبهای زیر زمینی تهدیدی جدی برای زندگی روزمره انسان است به همین دلیل دریا‌ها پایدارترین منابع آب محسوب می‌شوند.
حال این مسئله مطرح می‌شود که شیرین کردن آب دریا‌ها چه مزایایی دارد که با وجود هزینه‌های گزاف و سنگین در کشورهای حاشیه خلیج فارس باز هم مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ شیرین سازی به معنای استخراج آب شیرین از آب دریا و آبهای لب‌شور است.
در سال‌های اخیر در ایران پیشنهاد‌ها جدی برای تامین آب برخی استان‌های مرکزی و شرقی از طریق شیرین سازی و انتقال آب دریا از شمال یا جنوب کشور مطرح شده است.
ولی نکته اساسی این است که تلفیق طرح‌های تولید آب شیرین در سواحل دریا از طریق نمک زدائی و انتقال آن به مناطق مرکزی در مقیاس بزرگ، چقدر می‌تواند مشکل کم آبی را در کشور برطرف کند.
معایب شیرین سازی آب دریا چیست؟
از مزایای شیرین کردنآب دریا‌ها می‌توان به تامین نیاز انسان به آب، نامتناهی بودن آب شور دریا‌ها اشاره کرد؛ هم چنین شیرین کردن آب دریا‌ها با وجود هزینه‌های زیاد موجب حفظ آب شیرین در کره زمین می‌شود که این موضوع بسیار حائز اهمیت است. شیرین کردن آب دریا‌ها علاوه بر هزینه‌های گزاف معایبی دارد که در ادامه به آن خواهیم پرداخت.
دستگاه‌های آب شیرین کن میتوانند در زمان تصفیه آب هزینه معقولی داشته باشند؛ اما ساخت و راه‌اندازی آن‌ها در برخی موارد برای دولت‌ها و ملت‌ها توجیه اقتصادی ندارد. هم چنین شورابه ناشی از تصفیه آب دریا سبب بروز مشکلات زیست‌محیطی می‌شود؛ برای تصفیه آب شور باید آب شیرین از نمک و مواد معدنی جدا شود و این فرآیند موجب تولید شورابه می‌شود.
ورود این شورابه به هر زیست‌بومی (چه در محیط آبی و چه در خشکی) اثرات مخرب بسیاری روی جانداران حاضر در آن محیط گذاشته و تعادل را در آن زیست‌بوم بر هم می‌زند و حتی می‌تواند باعث مرگ مرگ بسیاری از جانداران زیست‌بوم شود.
روش‌های حرارتی، غشایی و هیبریدی سه روش متداول شیرین‌سازی آب در دنیا هستند؛ با توجه به وجود نیروگاه‌های متعدد برق و سواحل طولانی در مناطق جنوبی کشور و مزایای روش هیبریدی، گزینه بهینه برای تولید آب شیرین در این مناطق استفاده از روش‌های هیبریدی است.
در سال‌های اخیر عربستان سعودی حتی برای تأمین آب مصرفی کشاورزی به سمت تصفیه و نمک زدایی آب دریا رفت، اما گران بودن این آب باعث شد که کشاورزی با این آب مقرون به صرفه نباشد و این طرح موفق نشود.
چندی پیش مدیر کل برنامه ریزی دفتر کلان آب و آبفای وزارت نیرو در این باره گفت: سهم ایران از نمک زدایی آب دریا در خلیج فارس، دریای عمان و شمال آفریقا تنها 2 درصد است و 98 درصد دیگر متعلق به کشورهای منطقه است.
فریبا گلریزان، مدیرکل دفتر تجهیز منابع مالی و توسعه مشارکت آب و فاضلاب کشور در خصوص شیرین کردن آب دریا اظهار کرد: رشد جمعیت در بیشتر کشورها با رشد کشاورزی، صنعت و شهر نشینی برای ایجاد رفاه جامعه همراه است؛ کشور ما هم با روند نرخ رشد جمعیت و با در نظر گرفتن حداقل آب مورد نیاز خام سرانه برای توسعه همه جانبه پایدار ضروریست که از منابع آب شور خلیج فارس و دریای خزر و منابع آب های سطحی و زیرزمینی لب شور کشور با استفاده از تکنولوژی های نمک زدایی برای تأمین آب لازم بهره گیری شود.
او ادامه داد: از سویی آب آشامیدنی، آبی است که ویژگی‌های فیزیکی، شیمیایی، بیولوژیکی و رادیواکتیو آن باید در حدی باشد که مصرف آن جهت آشامیدن، عارضه سوئی در کوتاه مدت یا دراز مدت، برای سلامت انسان، ایجاد نکند؛ از این رو وزارت نیرو در بخش آب و فاضلاب بر آن است تا با توسعه تحقیقات کاربردی و فناوری پیشرفته به‌گونه‌ای عمل کند تا آحاد جامعه در حد استاندارد‌های ملی و بین‌المللی به آب شرب کافی و سالم و امکانات جمع‌آوری، انتقال و تصفیه بهداشتی فاضلاب دسترسی داشته باشند.
نقش آبهای لب شور در پایداری تأمین آب نواحی جنوبی / تضمین خرید آب استحصالی و پساب تصفیه شده
این مقام مسئول بیان کرد : استفاده از سیستم های آب شیرین کن بعنوان فرآیندی که از منبع مطمئن و پایداری مثل دریا بهره مند هستند به عنوان یک گزینه مناسب جهت تامین آب شرب نواحی جنوبی کشور قابل بررسی بوده و در شرایط فعلی که تغییرات اقلیمی، مشکل کم آبی را تشدید نموده است میتوانند به عنوان راهکار مناسب تامین آب مورد توجه و برنامه ریزی قرار گیرند ؛ استفاده از آبهای لب شور نظیر رودخانه ها و منابع زیرزمینی در نواحی جنوبی کشور نقش فراوانی در پایداری تأمین آب این مناطق دارد.
گلریزان ادامه داد: به همین منظور قوانین و مقررات مورد نیاز طی چند سال گذشته به نحو مطلوبی تنظیم و ابلاغ شده است؛ از این رو بر اساس ماده 142 قانون برنامه پنجم توسعه به وزارت نیرو اجازه داده شد تا خرید آب استحصالی و پساب تصفیه شده از سرمایه گذاران اعم از خارجی یا داخلی را تضمین کند؛ از این رو به همین منظور اجرای طرح‌های مشارکت بخش غیردولتی، شورای اقتصاد در جلسه مورخ 1396/12/21 درخواست شماره 100/20/53679/95 مورخ 1395/12/25 وزارت نیرو در خصوص دستورالعمل ماده (20) قانون الحاق برخی مواد به قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت (2) را به استناد ماده (20) قانون مذکور، طی نامه شماره 1810378 در تاریخ 1396/12/28 مورد تصویب قرار داد.
او هم چنین گفت: براین اساس دستورالعمل اجرایی ماده 20 نیز در اسفند ماه سال گذشته ابلاغ شد که طبق این دستور العمل برخی از مواد به قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت (2)، به وزارت نیرو و شرکت‌های تابع اجازه داده می‌شود، خرید آب استحصالی و پساب تصفیه شده از سرمایه گذاران اعم از داخلی و خارجی، آب مازاد ناشی از صرفه جویی حقابه داران در بخش‌های مصرف و هزینه‌های انتقال آب توسط بخش غیردولتی را حسب مورد با قیمت توافقی یا با پرداخت یارانه براساس دستورالعمل مصوب شورای اقتصاد تضمین کنند.
85طرح آب شیرین کن از طریق سرمایه گذاری بخش غیر دولتی
گلریزان بیان کرد: پروژه‌های آب شیرین کن در قالب قراردادی BOO احــــــداث، به مالکیت سرمایه گذار در آمده و مورد بهره برداری قرار می‌گیرند؛ هم اکنون از سال 1385 تاکنون حدود 85 طرح آب شیرین کن از طریق سرمایه گذاری بخش غیر دولتی در قالب قراردادی BOO با مبلغ سرمایه گذاری حدود 17 هزار و 200 میلیارد ریال و با ظرفیت حدود 474 هزار مترمکعب در شبانه روز در استان‌های یزد، البرز، ایلام، بوشهر، خوزستان، سیستان و بلوچستان، کرمان، گلستان، مرکزی، هرمزگان، اصفهان، سمنان، مازندران، گیلان، قم، همدان و کاشان درحال ساخت، بهره برداری و اتمام هستند که اکثر آن‌ها برداشت از آب دریا و تعدادی برداشت از چاه هستند. همچنین چندین پروژه آب شیرین کن از طریق سرمایه گذاری بخش غیر دولتی در قالب قراردادی BOO در استان‌های خوزستان، سیستان و بلوچستان و بوشهر در حال پیگیری و اقدام هستند که به زودی جهت عملیات اجرایی ابلاغ می‌شود.
شرایط آب شهر‌های جنوبی کشور با حضور بخش خصوصی رو به بهبود است
مدیرکل دفتر تجهیز منابع مالی و توسعه مشارکت آب و فاضلاب کشور تاکید کرد: در این مسیر سرمایه گذاران مهمترین نقش را در بهبود وضعیت موجود بر عهده داشته اند به نحوی که در بسیاری از مناطق که همواره مشکل تأمین آب وجود داشته از جمله جزایر و شهر‌های جنوبی کشور با حضور بخش خصوصی هم اکنون آب با کیفیت و پایدار در اختیار دارند؛ امیداست با ایجاد بستر مناسب، تقویت و اعتماد متقابل بین 2 رکن اصلی مشارکت عمومی خصوصی یعنی سرمایه گذار و سرمایه پذیر روند حضور بخش خصوصی منسجم‌تر از گذشته تداوم بیابد.
هم چنین علی اکبری عضو کمیسیون کشاورزی آب و منابع طبیعی مجلس شورای اسلامی اظهار کرد: مهندسان مشاور با پیش بینی‌های دقیق به این نتیجه رسیدند که در سال 1378 حداقل 50 میلیون از جمعیت ایران باید در اطراف سواحل خلیج فارس مستقر شوند و با استفاده از شیرین سازی آب دریا بتوانند به آب شیرین دسترسی پیدا کنند، ولی متاسفانه این طرح به دلیل نبود صنعت موفق نبود.
او ادامه داد: نیاز کشور ما به آب شیرین مسئله بسیار حیاتی است و ما باید برای حل این مسئله تلاش کنیم هم اکنون بیشتر تراکم جمعیت کشور در مرکز و شهر‌های کویری مستقر هستند و دولت ناچار است برای تامین آب از غرب کشور به سایر استان‌ها هزینه‌های زیادی را متقبل شود.
اکبری بیان کرد: در برنامه ششم توسعه دولت مکلف شد آب حداقل 30 درصد از شهر‌های حاشیه خلیج فارس را تامین کند و این کار مستلزم شیرین کردن آب دریاست که طی برنامه ریزی‌های دقیق باید به طور جدی مورد توجه قرار بگیرد.
این نماینده مجلس شورای اسلامی ادامه داد: کشورهای خلیج فارس غالب نیاز‌های آبی خود را از آب دریا تامین می‌کنند و باید توجه داشت که در ایران این مسئله بسیار ضروری است و در آینده می‌تواند مفید واقع شود.
او درباره هزینه‌های شیرین کردن آب دریا گفت: در صورت نهایی شدن این طرح دولت باید هزینه‌های زیادی را پرداخت کند به طور مثال برای تامین آب بندرعباس آب شیرین باید از 250 تا 300 کیلومتری میناب منتقل شود و به طبع این کار هزینه زیادی به همراه دارد.
اکبری در پایان بیان کرد: 75 درصد آب کشور از طریق آبهای زیرزمینی تامین می‌شوند و این آب زیر زمینی روبه کاهش است. طبق قانون اولویت آب ناگزیریم از هر راهی که به صرفه و مفید است برای شیرین کردن آب مصرفی کشور استفاده کنیم؛ شیرین کردن آب دریا با وجود هزینه‌های زیاد و محدودیت‌های احتمالی زیست محیطی بسیاربه صرفه است.
با بررسی جوانب مختلف و نقاط قوت و ضعف تجهیزات تصفیه آب صنعتی مانند دستگاه‌های آب شیرین کن می‌توانیم به این نتیجه برسیم که درنهایت تصفیه آب دریا می‌تواند به سود ما باشد یا نه، ولی به نظر می‌رسد با وجود مشکلات ذکر شده و کمبود آب شیرین بر روی کره زمین بهترین راه حل شیرین کردن آب دریاهاست؛ همه ما برای ادامه حیات به آب سالم و بهداشتی نیاز داریم و آب شیرین کن‌ها میتوانند چنین آبی را برای ما تولید کنند.
هم چنین هم اکنون روزانه از مجموع 90 میلیون مترمکعب شیرین سازی آب دریا در جهان، حدود 22 میلیون مترمکعب شیرین سازی آب دریا در خلیج فارس انجام می‌شود که سهم ایران از این مقدار تنها 200 هزار مترمکعب است.
منبع:باشگاه خبرنگاران
انتهای پیام/
